Morgunblaðið - 13.11.1980, Blaðsíða 26

26
/
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1980
Veiði- og vinnslutækni
þróuð, en fjárhagslegur
grundvöllur er hæpinn
— Rætt viö Björn Dagbjarts-
son um norrænar rannsóknir á
kolmunna til manneldis
SÍÐASTLIÐIN tvö ár hafa íslendingar, Færeyingar og Norðmenn
unnið að sameiginlegu verkefni um kolmunnaveiðar og vinnslu með
nýtingu til manneldis i huga. Einnig hafa Danir og Svíar lagt nokkuö
af mörkum í þessu sambandi, en verkið hefur verið unnið undir stjórn
og með aðstoð Nordforsk, sem er rannsóknaráð Norðurlanda. Þessu
kolmunnaverkefni er nú lokiö, en i því tóku þátt hafrannsóknastofn-
anirnar í Noregi, Færeyjum og íslandi. rannsóknastofnanir fiskiðnað-
arins í þessum löndum auk hliðstæðra stofnana í Danmörku og
Svíþjóð og nokkur einkafyrirtæki í löndunum. Formaður verkefnis-
stjórnar 'var Björn Dagbjartsson, forstjóri Rannsóknastofnunar
fiskiðnaðarins, og ræddi Morgunhlaðið við hann um þctta verkefni, en
lokafundurinn var haldinn í Reykjavik um síðustu helgi.
„í ársbyrjun 1978, þegar uppá-
stungan um þetta verkefni kom
fram, var þegar i gangi nokkur
rannsóknavinna við kolmunna-
vinnslu á Norðurlöndunum.
Þegar hugmyndin um samvinnu
í þessu máli kom frá Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins
þótti mönnum skynsamlegt að
setjast niður og ræða þessa
hluti, skiptast á upplýsingum og
skipta með sér verkefnum ef
hægt væri. Það kom fljótt í ljós,
að ýmis atriði í sambandi við
veiðarnar, meðferð aflans og:
geymslu voru óljós og fjarri því
að vera leyst á fuílnægjandi
hátt. Það varð því að ráði að
boða til enn víðtækari sam-
vinnu, þar sem fiskifræðingar
og veiðarfærasérfræðingar og
fleiri væru til kvaddir í leit að
heildarlausn, sem miðaði að því
að nýta kolmunnastofninn í
N-Atlantshafi sem mest til
manneldis.
Sótt var um styrk til Norræna
iðnþróunarsjóðsins og lagði
hann fram 1,4 milljónir danskra
króna eða um 140 milljónir
íslenzkra króna, en Nordforsk
stóð straum af ferðalögum og
ráðstefnuhaldi. Heildarkostn-
aður við verkefnið er talinn hafa
orðið um 25 milljónir danskra
króna eða um 2,4 milljarðar ísl.
króna. Kostnaðarsamasti hlut-
inn var útgerð skipa, en með
sérstökum fjárveitingum sjáv-
arútvegsráðuneytisins til kol-
munnarannsókna var staðinn
straumur af leit, veiði- og
veiðarfæratilraunum hérlendis
og þá um leið hráefnisöflun
fyrir vinnsluna, en þessi verk-
efni tóku einnig drjúgan skerf af
fjárveitingum til annarra
vinnslutilrauna og af rekstrarfé
stofnunarinnar.
Sérstakar
stúrmöskvavörpur
Það lá beint við, að stofnan-
irnar héldu áfram rannsókna-
vinnu á þeim þáttum, sem þær
höfðu mest unnið að í sambandi
við kolmunnann og kom reyndar
í ljós, að þar voru nokkuð hrein
skil að því er vinnslutilraunir
varðar. Þannig þótti sjálfsagt,
að á Islandi yrði áfram unnið að
þurrkun, í Færeyjum að flökun
og frystingu og Norðmenn héldu
áfram tilraunum með marnings-
og farsframleiðslu þó að þeir
hefðu reyndar verið byrjaðir að
skoða ýmsar aðrar afurðir.
Að því er varðar veiðarfæra-
og vinnslutilraunir virtist hag-
kvæmast, að Norðmenn og Fær-
eyingar ynnu saman að þróun og
endurbótum á stórmöskvavörpu,
en íslendingar tóku að sér að
prófa kaðalvörpu, botnvörpu og
íslenzkar vörpur, sem verið var
að þróa. Meðferð afla, flutningi
98 geymslu var þannig skipt, að
íslendingar tóku að sér að prófa
flutning í litlum gámum með ís
og sjó til samanburðar við
kassaísun meðan Norðmenn ein-
beittu sér að tankaflutningi í
kældum sjó.
íslenzku vinnslu- og geymslu-
tilraununum stjórnaði Sigurjón
Arason, en Guðni Þorsteinsson
veiðarfæratilraununum.
Að því er varðar veiðarfæra-
tilraunirnar er óhætt að segja,
að þessar stórmöskvavörpur
hafa verið þróaðar og prófaðar í
þessari samvinnu. Nú er svo
komið að allir, sem stunda
kolmunnaveiðar á djúpslóð, nota
þessar vörpur. Hampiðjan setti
upp nokkrar slíkar vörpur í ár
og þess má geta að Guðni
Þorsteinsson reyndi þessa
vörputegund á veiðum fyrir
austan land í sumar og gekk það
allvel.
Um vinnslu Færeyinga á
frystum afurðum er það að
segja, að sölufyrirtækið Chaldur
hefur selt roðlaus flök í blokk til
Bretlands. Verðið hefur verið
um 70% af þorskblokk og er
varla við því búist að það verði
hærra. Norðmenn tóku fyrir
farsvinnsluna og þeir telja, að
þessi marningur geti gengið í
fiskibollu- og fiskstautafram-'
leiðslu, en verðið er lægra en
fyrir slíka vöru unna úr þorski.
Einnig hafa þeir heilfryst kol-
munna og selt í Afríku. Norð-
mennirnir telja að þessar vörur
eigi báðar framtíð fyrir sér, en
þó aðeins að um 1. flokks
hráefni sé að ræða. Danskt
fyrirtæki vann mikið verk við
prófun á vélum fyrir Færeyinga
og einnig rannsóknastofa fisk-
iðnaðarins í Danmörku. Sænska
rannsóknastofnunin vann að
geymsluþols- og gæðarann-
sóknum fyrir Norðmennina.
Manncldisfiskur
með hra‘Ösluhrácfni
í sambandi við vinnsluna var
okkar hlutverk tvískipt, annars
Dr. Björn Dagbjartsson. for-
stjóri Rannsóknastoínunar
Fiskiðnaðarins.
vegar var um að ræða meðferð
hráefnis um borð, en hins vegar
skreiðarvinnslu. Um borð í skip-
unum beindist athugunin að því
að athuga hvort skipin gætu
flutt manneldisfisk með
bræðsluhráefni. í því skyni ein-
beittum við okkur að gámaflutn-
ingum og notuðum litla 1—2
tonna gáma. Við notuðum íssjó,
sem hefur gefist vel og ekki
síður heldur en að ísa kolmunn-
ann í kössum. Við þessar athug-
anir kom í ljós, að togtíminn og
aflamagn í hverju hali hefur
afgerandi áhrif á gæði fisksins.
Einnig athuguðum við átuinni-
hald og ýmis líffræðileg atriði,
sem áhrif hafa á gæði kolmunn-
ans. í sumar voru þessar til-
raunir gerðar um borð í haf-
rannsóknaskipinu Hafþóri, í
fyrrasumar var nótaskipið Óli
Óskars leigt til þessa verkefnis
og Grindvíkingur árið þar á
undan.
Fiskinn er ekki hægt að
þurrka beint nema þegar hann
er magrastur á vorin og því voru
prófaðar ýmsar tegundir af
slægingarvélum, t.d. frá Baader,
Areneo, Jutland, Traust hf. og
eins vél, sem við höfum hannað
hér sjálfir. Yfirleitt hefur þetta
verið þannig, að viss fyrirtæki
hafa tekið að sér slægingu og
önnur séð um þurrkunina. Mest
hefur verið þurrkað í þremur
fyrirtækjum, Hverá í Hvera-
gerði, Þörungavinnslunni á
Reykhólum og hjá Þorsteini
Ingasyni að Laugum í Reykja-
dal.
í sambandi við þurrkunina
höfum við bæði staðið fyrir
breytingum á venjulegum salt-
fiskþurrkklefum og einnig
hannað og smíðað sérstakan
eftirþurrkunarbúnað, sem stytt-
ir þurrkunartímann verulega.
Nú síðast var síðan hannaður og
smíðaður færibandaþurrkari
fyrir sérstaka fjárveitingu Sjáv-
arútvegsráðuneytisins. Hann
verður reyndur nú næstu daga
og Hverá hf. kaupir þetta tæki
síðan ef það reynist vel.
Við höfum framleitt hérlendis
á annað hundrað tonn af þurrk-
aðri kolmunnaskreið. Norðmenn
hafa verið enn stórtækari og
hafa trúlega framleitt hátt í
þúsund tonn. Þessari vöru okkar
hafa íslenzkir söluaðilar komið
á framfæri í Nígeríu og hún
fengið góðar viðtökur. Á fundin-
um um síðustu helgi kom fram,
að eitthvað af kolmunnanum,
sem Norðmenn notuðu til
skreiðarframleiðslunnar, hafði
verið keypt af Rússum. Sá kol-
munni var með lifrarbroddum í
og líkaði ekki eins vel. Því er
vöruvöndunin mjög nauðsynleg.
Verð á þessari kolmunna-
skreið hefur verið nálægt 70%
af verði venjulegar skreiðar.
Með okkar kostnaðarút-
reikningum væri með því verði
hægt að greiða 60—100 krónur
fyrir kílóið af kolmunna til
manneldis. Ekkert verð er til á
kolmunna til manneldis, en
rúmar 20 krónur eru greiddar
fyrir kílóið til bræðslu. Það verð
er ekki hægt að umreikna yfir á
manneldisfisk, en ef menn geta
minnkað fyrirhöfnina um borð,
t.d. með gámum, lækkað verð-
hugmyndir sínar, má vera að
seljendur og kaupendur geti
sætzt á verð, en eins og staðan
er í dag þurfa seljendur að fá
Unnlð við vinnslu kolmunna hjá Sæbergi hf. á Eskifirði.