Morgunblaðið - 13.11.1980, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1980
35
Kvlkmyndlr
eftir ÓLAF M.
JÓHANNESSON
Það fer ekki hjá því að kvik-
myndagagnrýnandinn staldri
einstaka sinnum við og íhugi þá
framleiðslu sem honum er gert
að rýna. Líti yfir sviðið, akurinn
með hinum marglitu blómum,
ekki bara einstakar krónur líkt
og hvunndags. Við slíka skoðun
vakna ýmsar spurningar varð-
andi þá framleiðslu sem við
nefnum kvikmyndir. Sú spurn-
ing brennur þá gjarnan heitast
hvert sé hlutverk þessarar fram-
leiðslu. Er hér eingöngu um að
ræða skemmtiiðnað? Eru kvik-
myndirnar barasta hjálpartæki í
þeirri viðleitni mannsins að flýja
veruleikann.
Vissulega er hér að finna
eitthvert mikilvægasta hlutverk
þessarar listgreinar. Efnisheim-
inn, eða það sem við kölium
veruleikann, ber ekki ætíð sam-
an við hugarheim. Tæknilega er
kvikmyndinni fært að brúa það
bil sem ríkir milli hugarheims
og efnisheims. Hún getur skapað
veröld þar sem lögmál hins
stirða, þvermóðskufulia efnis-
heims víkja eða beygja sig undir
hin kviku lögmál hugarheimsins.
Þannig fmnur maðurinn sam-
svörun og fullnægju síns hugar-
heims í heimi kvikmyndarinnar.
Þetta köllum við að skemmta
okkur.
Að sjálfsögðu væri æskilegast
að við þyrftum ekki á slíkum
tilbúnum veröldum að halda til
að njóta hugsýna okkar. Við
leitum auvitað öll að fullkomnu
jafnvægi milli hugar og efnis-
heims. En hvenær verður slík
hugsjón að veruleika, þegar eðli
hugans er slíkt að hann lýtur
hvorki takmörkunum tíma né
rúms. Hugurinn hlýtur ætíð að
þjást í búri hinna efnislegu
aðstæðna, hemji hann ekki sitt
óstýriláta eðli, „sætti sig við
orðin hlut“, eins og sagt er.
Kvikmyndin verður þarna eins-
konar öryggisventill, þar sem
hugurinn leikur frjáls innan
ímyndaðra efnislegra marka.
Ýmsir taka vafalaust ekki undir
þessa skoðun mína og telja að
kvikmyndin eigi að vera eitt af
þeim tækjum sem beita má til
umsköpunar efnisheimsins til
samræmis við hugsjónir. Kvik-
myndin er þá hvöt til fram-
kvæmda, líkt og mynd Sergei
Eisenstein um Beitiskipið Pot-
emkin sem sumir telja þúfuna er
velti hlassi Rússnesku byltingar-
nnar.
Séð frá þessu sjónarhorni
verður kvikmyndin fyrst og
fremst áróðurstæki. Ég held að
íslenskir bíó-stjórar geri sér
ekki grein fyrir þessu hlutverki
kvikmyndarinnar; þeir eru af
eðlilegum ástæðum fyrst og
fremst bundnir í skemmtihlut-
verkið (til allrar hamingju má
segja). En auðvitað geta áróð-
ursmyndir verið skemmtilegar,
til dæmis mynd sú sem nú er
sýnd í Háskólahíói og plægir á
lúmskan hátt akurinn fyrir verð-
andi eiturlyfjamarkað hér á
landi. (Hvernig er þetta annars?
Lítur kvikmyndaeftirlitið aldrei
upp fyrir nafla?)
Önnur mynd um sama efni er
íinnig sýnd í Regnboganum. Sú
er varla eins skemmtileg, ein-
faldlega vegna þess að hún sýnir
okkur raunveruleika fíkniefn-
anna. Þessi mynd er raunar eins
konar gægjugat sem gerir okkur
fært að kíkja á raunveruleika
sem er okkur framandi dags
daglega. Hún gerir okkur fært
að svífa um í tíma og rúmi, ekki
á falskan hátt eins og í hinum
hreinræktuðu skemmtimyndum,
heldur raunverulega að svo
miklu leyti sem við getum kallað
filmun efnisheimsins raunveru-
lega.
En nú held ég að kvikmyndin
sé að taka við nýju hlutverki í
heiminum sem yfirstígur í senn
áróðurs- og skemmtihlutverkið.
Élg á við að heimur framtíðar-
innar VERÐI kvikmyndin.
Kafka sagði eitt sinn um kvik-
myndina: Bio Slepcu. Sérhvert
kvikmyndahús ætti að ganga
undir þessu nafni. Flögrandi
myndir þess blinda skynjun
mannsins á raunveruleikann.
Hvernig uppgötvar þú ekki á bíó
að þú ert í húsi hinna blindu. Við
erum í dag á mörkum nýrra tíma
þar sem efnisheimurinn verður
æ fjarlægari, því hann verður á
valdi véla. Þessi efnisheimur
skiptir okkur æ minna máli og
hvað skiptir okkur þá máli? Ekki
raunveruleiki Kafka, heldur sá
raunveruleiki, sem við eigum
sameiginlegan með öðru fólki og
sá raunveruleiki er á valdi kvik-
myndarinnar.
Sameiginlegt sjónvarpskerfi
fyrir jörðina er í nánd, mögu-
leikar á samskiptum fólks innan
þessa kerfis eru í sjónmáli,
þrívíðar myndir eru tæknilega
mögulegar. Næstum ótakmark-
aður frítími bíður okkar, Hvern-
ig ætlum við að verja þessum
tíma nema í samskiptum við
þann heim sem við lifum í?
Hin fornu hellamálverk sýndu
náin samskipti manna við dýrin.
Er talið af mörgum fræði-
mönnum að dýramyndirnar hafi
verið gerðar fyrst og fremst í
þeirri von að sigrast mætti á
skepnunum. Nú stjórnum við
dýrum jarðarinnar. Þau skipta
okkur ekki máli nema sem stofu-
stáss og fæðueiningar í plast-
umbúðum. Hvert beinum við
sjónum okkar ef efnisheimurinn
allur er okkur undirgefinn nema
til hugarheims? Sumir munu
vafalaust leggjast í jóga en
meirihluti manna mun beina
sjónum þangað sem hugur hans
fær fullkomnasta samsvörun: til
heims kvikmyndarinnar.
Slepku

Kynntu þér nýjan
heim gólfdúka frá
GAFSTA
Fjölbreytt
munstur. -
Fleiri litir. -
Aukin þægindi.
Glæra vinilhúðin á Gafstar dúkunum
heldur þeim sem nýjum, litirnir eru
alltaf jafn ferskir, auðvelt að þrífa og
má segja að þeir hrindi frá sér
óhreinindum.
Veljið dúka frá Gafstar, þá getið þið
verið örugg um gæðin.
Breidd 2m-2,75m-
3,65m-4m.
V
Síðumúla 15 * sími 3 30 70