Morgunblaðið - 17.01.1981, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1981
17
tíma (á sama tíma á hverjum degi),
og fara á fætur þegar hún hringir,
án tillits til þess hve lengi þú hefur
sofið. Reyndu að fara í háttinn á
sama tíma á hverju kvöldi, virka
daga a.m.k., og forðastu að fá þér
blund á daginn. Líklegt er að fyrstu
dagana finnist þér að þú hafi sofið
of lítið og sért dauðþreyttur að
morgni. Best er að hafa ekki of
miklar áhyggjur af því og líta á
þessi óþægindi sem afleiðingu fyrri
óreglu.
Reyndu þetta í tvær til þrjár
vikur og taktu eftir því hvort
svefninn verður ekki reglulegri.
II. BEITING
ÍMYNDUNAR-
AFLSINS
Gott ráð gegn svefnleysi er notk-
un ímyndunaraflsins. Hér á eftir
fylgja leiðbeiningar í því efni.
Imyndaðu þér umhverfi eða staði
þar sem er ró og næði, til dæmis:
... að þú sért i ánægjulegri helgar-
ferð með fjölskyldunni
... að liggja á árbakka, horfa á
himininn og hlusta á nið árinn-
ar
... að horfa á fjall eða jökul í
fjarska
... að sitja í heita pottinum í
sundlaugunum
Mörgum finnst það róandi að
ímynda sér vatn, ár og læki,
stöðuvötn eða eitthvað slíkt. Lok-
aðu augunum og ímyndaðu þér
þessa staði, ilm gróðursins, fugla-
söng, árnið o.s.frv. Reyndu að
ímynda þér staðhættina svo vel að
þér finnist þú vera staddur þar.
Því meira valdi sem þú nærð á
slökun og ímyndun, þeim mun
líklegra er að hugurinn taki á rás
þegar slaknar á vöðvunum. Réttast
er að lofa huganum að reika að vild.
Flestir kannast við dagdrauma, en
þeim svipar mjög til þess ástands
sem hér var lýst.
Algengt er að fólk óttist að gefa
huganum lausan tauminn. Þegar
svo stendur á er ráðlegt að venja
sig fyrst við slíkt hugarástand með
dagdraumum.
Það er oft svæfandi að leyfa
huganum að reika að vild, en við
þurfum að forðast hugsanir um
störf og kvíða líðandi stundar.
Mörgum er minnisstætt hve'rnig
þeir voru svæfðir með sögum eða
vísum þegar þeir voru börn, og
hvernig ímyndunaraflið tók á rás
inn í land svefns og drauma.
ímyndaðu þér, eða láttu þig dreyma
um, hvað þú myndir kaupa þér ef
þú fengir stóran happdrættisvinn-
ing, eða hvernig þú myndir innrétta
íbúðina ef þú ættir nóg af pening-
um.
III. EKKI FARA
MEÐ ÁHYGGJ-
URNAR í RÚMIÐ
Athugaðu hvað þú ert að hugsa
um þegar þú byltir þér og ert að
reyna að sofna. Ertu þá að hugsa
um fjárhagsvandræði, samskipta-
erfiðleika, vandamál í skólanum
eða vinnunni? Því miður kemur
það stundum fyrir að óleyst verk-
efni dagsins séu geymd þangað til
um hægist, þegar við erum að
reyna að festa blund.
Þráhugsun eykur oft kvíða. í
stað þess að tönnlast á sömu
hugsununum skaltu ákveða að gefa
þér fimm til tíu mínútur til um-
hugsunar. Hafðu augun opin og
hugsaðu um vandamálin í sínu
rétta samhengi. Best er að viður-
kenna tilvist þeirra og slá frekar
úrlausnunum á frest. Hugsaðu eitt-
hvað á þessa leið: „Ég redda
þessum víxli ... á morgun."
Reyndu að hugsa jákvætt og hindr-
aðu frekari þráhugsun. Segðu við
sjálfan þig t.d.: „Það stoðar ekkert
að hafa áhyggjur af þessu, ég finn
einhver ráð.“ Ekki nota þessar
mínútur til þess að leysa vanda-
málin, heldur til að raða þeim
skipulega til úrlausnar næsta dag.
Eftir tæpar tíu mínútur skaltu
hætta þessum undirbúningi fyrir
svefninn. Því næst er oft gott að
skrifa minnisatriðin niður á blað.
Síðan skaltu beita kerfisbundinni
slökun* og/eða ímynda þér rólegt
og kyrrlátt umhverfi, til að hjálpa
þér að sofna.
Ef óvissa næsta dags sækir enn á
hugann, og gerir þér erfitt fyrir við
slökunina, þá skaltu aftur beina
athyglinni að því að skipuleggja
næsta dag, svo þú sért betur undir
amstur dagsins búinn, en láttu svo
þar við sitja.
IV. EIGI HAFA
ÁHYGGJUR AF ÞVÍ
AÐ LIGGJA
ANDVAKA
Hugsun eins og: „Ég verð að sofa
í nótt“ eykur kvíðann og gerir þér
erfiðara fyrir að sofna. Reynirðu að
þvinga þig til að sofna, endarðu
með því að spenna þig upp; þér
finnst þú vera kvíðinn og yfirbug-
aður. Til að stýra hjá þess konar
kvíða skaltu reyna að gera ekki of
miklar kröfur um að festa strax
svefninn.
Leggstu bara fyrir og reyndu að
láta ekki truflanir umhverfisins
hafa áhrif á þig. Beittu kerfisbund-
inni slökun til að minnka spennu,
svo að svefninn geti sótt að þér. Ef
þú sofnar er það ágætt, en náir þú
ekki að sofna gerir það ekkert til.
Hafðu hugfast að það tekur tíma
að venja sig af slæmum svefnvenj-
um og að þú mátt búast við vökum
fyrst í stað þegar þú byrjar að
beita þessum ráðum. Það hefur
komið fyrir oft áður að þú hefur
legið andvaka, án þess að bíða
verulegt tjón af. Óttinn við að sofa
illa í nótt leiðir einungis til aukins
kvíða, sem eyðileggur svefninn.
Forðastu þennan vítahring. Það
eina sem þú þarfi að gera er að
leyfa slökuninni að breiðast út um
líkamann án þess að reyna að
neyða þig í svefn. Það er ekki svo
skelfilegt að ná ekki fullum svefni.
Getirðu sigrast á kvíðanum, sem er
samfara baráttunni við svefnleys-
ið, er björninn unninn.
s
• Kerfisbundin slökun er oft kennd við
upphafsmann sinn, Jacobsan. Slökunaraðferö
þessi er í grundvallaratri|ium í því fólgin að
fara á kerfisbundinn hátt#yfir vöÖva líkamans
og spenna þá fyrst en slaka síðan á þeim. Á
þessari aðferð hafa miklar rannsóknir verið
gerðar og sýna þœr fram á að hún gefur góða
raun. Mikilsvert er að hún sé aðeins lærð
undir handleiðslu fagfólks sem fengið hefur
viðeigandi þjálfun í kennslu þessarar slökun-
ar.
Ef þú liggur andvaka og byltir
þér í sífellu, er best að fara fram
úr. í hvert sinn sem þú snýrð þér á
hina hliðina, eykur þú aðeins kvíð-
ann sem gerir þér enn erfiðara
fyrir að sofna.
Rjúfðu þennan vítahring. Farðu
út á svalir og teygaðu næturloftið,
gerðu kerfisbundnar slökunaræf-
ingar, lestu eða fáðu þér hunangs-
drykk. Farðu aftur í rúmið og
notaðu kerfisbundna slökun til að
hjálpa þér að sofna. Lofaðu von-
leysi ekki að ná tökum á þér, það
sem þú þarft að gera er að læra að
sofna á eðlilegan hátt.
SVEFN: HVÍLD
EÐA STJÓRN-
LEYSI?
Það er mikilsvert að gera sér
grein fyrir því að margir þeirra
sem þjást af svefnleysi hræðast
beinlínis svefninn vegna samspils
svefns og ótta; óttast svefnleysið.
Hvað gerir þú áður en þú leggst
til svefns? Athugar þú hvað eftir
annað hvort öllum gluggum hafi
verið lokað, hvort örugglega hafi
verið slökkt á öllum ljósum, hvort
börnin séu sofandi o.s.frv.? Ligg-
urðu andvaka og hefur áhyggjur af
því hvort útidyrahurðin sé örugg-
lega læst? Áttu erfitt með að sofna
ef sonurinn eða dóttirin koma seint
heim eða eitthvert barnanna er
veikt? Ef þér finnst að þessar
spurningar höfði til þín, þá ert þú
sennilega einn þeirra sem hafa
ýkta þörf fyrir að vera á varðbergi,
hafa allt í röð og reglu og eiga
erfitt með að sætta sig við að
kunna ekki ráð við öllu sem upp
kann að koma. Fólk með þessa
eftirlitsþörf hugsar oft undir niðri:
... ég verð að hafa stjórn á öllu,
annars fer allt í vaskinn
... áður en ég sofna verð ég að
vera viðbúinn öllu sem úrskeið-
is getur farið
Þessum vanda má mæta m.a.
með þeim aðferðum sem bent var á
hér að framan.
Epictetus sagði eitthvað á þá leið
að það sem ruglaði menn í ríminu
væru ekki atburðir heldur mat
manna á atburðunum.
Mótsögn svefnleysingjans er sú
að honum finnst hann verði að sofa
en óttast að sofna. Hann hefur á
sér andvara alla nóttina, en til
hvers? Þetta viðheldur vítahring
svefnleysisins.
Ráð til bóta
í meðfylgjandi grein er rætt um hvernig ná má valdi á
svefnleysi. Hér eru talln upp helstu atriöin. Rétt er að nota fyrst
ráö 1—5 f tvær vikur, en skili þau ekki árangri skal reyna ráð
6—10 í tvær vikur. Ef ekki miöar sem skyldi er ástæöa til að
leita aöstoöar fagfólks.
1. Skipuleggja daginn.
2. Hætta aö fi sér smáblund á daginn.
3. Neyta ekki gosdrykkja sem koffein er í, kaffis, tes,
áfengis, tóbaks eöa örvandi lyfja eftir kvöldmat.
4. Stunda líkamsrækt á hverjum degi.
5. Fá sér heitan hunangsdrykk og brauðsneið (annars
staöar en í svefnherberginu) áöur en háttaö er.
6. Leggjast ekki til svefns nema maður sé syfjaöur.
7. Reyna aö tengja ekki rúmið ööru athæfi en svefni, t.d.
ekki áleitnum hugsunum, lestri, krossgátum, sjónvarpi eöa
áti.
S. Þegar þú ferö í háttinn á kvöldin þá skaltu stilla
vekjaraklukkuna og láta hana vekja þig á eölilegum
fótaferðartima (á sama tíma á hverjum degi) og fara á
fætur þegar hún hringir án tillits til þess hve lengi þú
hefur sofiö.
9. Sé erfitt aö festa blund er rétt aö fara fram úr og út úr
svefnherberginu, vera á fótum eins lengi og mann lystir
en fara síðan inn í svefnherbergið til aö sofa.
Enda þótt foröast beri að fylgjast meö hvaö tímanum líöi
er áríöandi aö fara fljótlega fram úr, gangi erfiölega aö
sofna. Haföu hugfast aö markmiöið er aö tengja rúmiö því
aö sofna strax og lagat er til svefns. Liggír þú vakandi 10
mínútum eftir aö þú hallar höföi gefur þaö til kynna aö þú
fylgir ekki þessum ráöum sem skyldi.
10. Ef maöur á enn erfitt meö aö sofna ber aö endurtaka liö
9 eins oft og nauðsyn krefur.
Einn komst
til manns
SKÍRNIR.
Tímarit Hins islenska bók-
menntafélags.
154. ár.
Ritstjóri: Ólafur Jónsson.
Reykjavik 1980.
Eflaust verður það sagt að
Skírnir nái yfir fremur þröngt
svið að þessu sinni, hann fjallar
nær eingöngu um leikritun og
leiklist. Ekki get ég samt séð að
jætta sé galli á Skírni, en að því
má finna að höfundarnir hafi of
líkar skoðanir á leiklist, að mestu
samhljóma kór komi fram í ritinu.
Ég undanskil Svein Einarsson sem
skrifar Um leikstjórn. Margt eiga
þeir aftur á móti sameiginlegt Jón
Viðar Jónsson, Páll Baldvin Bald-
vinsson og Ólafur Jónsson.
En hvaða skoðanir sem menn
kunna að hafa á því sem upp úr
jæim þremenningum veltur verður
því ekki neitað að þeir freista þess
að rökstyðja mál sitt og hafa síður
en svo kastað höndunum til rit-
gerða sinna.
Jón Viðar Jónsson þykir víst
ekki mikill húmoristi í skrifum
sínum. Þau eru yfirleitt löng og
ítarleg og alvörugefin í meira lagi.
í ritgerðinni, Loftur á leiksviðinu
sem ber undirtitilinn Galdra-
Loftur Jóhanns Sigurjónssonar í
íslensku leikhúsi og er upphaflega
prófritgerð í leikhúsfræðum, fjall-
ar Jón Viðar um ýmsar túlkanir á
Lofti. Einkum styðst hann við það
sem þeir Gunnar Eyjólfsson og
Arnar Jónsson hafa að segja um
hlutverk Lofts, en Gunnar hefur
leikið Loft tvisvar (1948 og 1967),
en Arnar einu sinni (1%8).
Það verður að teljast meira en
lítið hæpið að skrifa um leiktúlk-
anir sem maður þekkir aðeins af
afspurn eins og raunin er hvað
varðar Jón Viðar Jónsson. Hann
verður að byggja mat sitt að
mestu á blaðaskrifum og frásögn-
um annarra.
Sýning Leiksmiðjunnar á
Galdra-Lofti 1%8 sem átti að vera
andóf gegn hefðbundnum aðferð-
um við túlkun leikritsins er Jóni
Viðari ofarlega í huga, enda hefur
hann drukkið í sig skýringar
þeirra Arnars Jónssonar og Þór-
hildar Þorleifsdóttur á sýning-
unni. Tilgangur þeirra mun hafa
verið að gera Loft mannlegan, en
alls ekki þann afburðamann sem
birtist hjá Gunnari Eyjólfssyni.
Jón Viðar gefur í skyn að Gunnar
hafi reynt að fá áhorfendur til að
fyllast aðdáun á hinum volduga
einstaklingi Lofti, en telur að slíkt
sé ekki í samræmi við „þá kristi-
legu lífsskoðun sem kemur víða
fram hjá Gunnari".
Það eru semsagt móralskir
kvarðar á lofti hjá Jóni Viðari
Jónssyni og ekkert við því að
segja.
Og þú skalt sofa í hundrað ár
heitir ritgerð eftir Pál Baldvin
Baldvinsson og segir frá revíum í
Reykjavík. Páll Baldvin er helst á
því að revían sé vopn í höndum
borgarastéttarinnar vegna þess að
hún breiðir yfir það sem miður
fer: „Hún kyndir undir fordóma í
stað þess að eyða þeim". Aftur á
móti eru revíuhöfundar byltingar-
seggir með hliðsjón af skilgrein-
ingu Dario Fos um frelsunargildi
skopgervingar borgaranna, þ.e.a.s.
frelsið í hlátrinum.
Líklega hefur Páll Baldvin rétt
fyrir sér í því að margar revíurnar
eru í eðli sínu íhaldssamar og
ádeila þeirra marklítil.
ólafur Jónsson ritstjóri Skírnis.
Ritgerð Ólafs Jónssonar Leikrit
og leikhús. Um íslenska leikrita-
gerð eftir 1950 er svo viðamikil að
henni verða varla gerð skil í
stuttri umsögn. Ég á engu að síður
erfitt með að skilja hve miklu
púðri Ólafur eyðir í íslenska
leikritahöfunda þegar þess er gætt
að „í rauninni hefur ekki nema
einn höfundur, Jökull Jakobsson,
enn í dag farið heilan höfundar-
feril, komist til manns, ef svo má
segja, í leikhúsinu," svo að stuðst
sé við orð Ólafs sjálfs.
Gaman hef ég af þeirri tilgátu
Ólafs að leikrit Halldórs Laxness
séu „líkastil djarflegasta tilraun
til formlegrar nýsköpunar í leik-
ritum sem hér hefur verið gerð; en
Bókmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
að öðru leyti hefur nýstefna,
módernismi í leikritagerð að svo
komnu varla orðið meira en til-
hlaup, tilraunir."
Eins og Ólafur bendir á er mikið
um raunsæilega frásagnarhefð í
íslenskri leikritun, öðru nafni bók-
menntalega leikhefð. Hann telur
að leikhúsið þurfi að brjóta af sér
fjötra þessara hefðar, en leik-
skáldið þurfi að vera „heimamað-
ur í leikhúsinu“. Án leikskáldsins
komist leikhúsið ekki af.
Sveinn Einarsson er eins og
ljóst ætti að vera bjartsýni um
framtíð íslensks leikhúss. Þetta
kemur greinilega fram í erindi
hans Um leikstjórn. Sveinn segir:
„Ég hygg að það sé nær sanni, að
íslenskt leikhús hafi aldrei fyrr
búið yfir jafn miklu listrænu
áræði, sjálfstæðum frumleika og
sköpunarkrafti."
Sveinn telur að leikstjórarnir
eigi hlut að máli hvað snertir
eflingu íslenskrar leikritunar og
er auðvelt að vera honum sam-
mála um það. Ekki síst má hafa
gagn af samanburði Sveins á
hinum ýmsu leikstjórum og að-
ferðum þeirra, en erindið er fyrst
og fremst uppörvandi lestur fyrir
það hve gagnsýrt það er gleði
leikhúsmannsins sem er jákvæður
í viðhorfum sínum þótt vissu
aðhaldi sé ekki gleymt.
EF ÞAÐ ER FRÉTT-
NÆMTÞÁERÞAÐÍ
MORGUNBLAÐINU
AUGLYSINGA-
SÍMINN KR:
22480
I