Morgunblaðið - 18.01.1981, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 1981
23
ins í Moldaviu-lýðveldinu í Vestur-
Rússlandi. Undanfarna mánuði hafa
fangar, sem koma úr þessari stóru
fangelsissamsteypu, hvað eftir annað
sagzt hafa séð hann í sérdeild fangels-
isins fyrir fanga, sem eiga opinberlega
að vera dánir. Hvorki Svíar né Wallen-
bergnefndin eru fáanleg til að gefa upp
nöfn nýrra vitna. Of margir af fyrri
vitnum hafa horfið, svo sem Jan
Kaplan og e.t.v. KGB erindrekinn.
Kannski er það orðið of seint fyrir
Raoul Wallenberg. Líf hans hefur verið
hörmuleg röð af brugðnum loforðum
og vonum. En vel má vera að óstöðv-
andi leit að iyklinum að þessum
leyndardómi haldi áfram í mörg ár,
kannski áratugi, því spurningin sem
hann felur, vegur að innsta kjarna
kerfisins, því sem Churchill kallaði
einu sinni „gátu hulda dularhjúpi
innan í ráðgátu". Því í ósköpunum tóku
þeir svo augljóslega saklausan mann
og lokuðu hann inni æfilangt? Hvers
konar geðveiki er það að gruna Raoul
Wallenberg, sem hafði sand af pening-
um og trygga framtíðarstöðu í þjóðfé-
laginu, um njósnir? Og því slepptu þeir
honum ekki, þegar Stalínistunum var
úthýst úr Kreml 1957? Voru þeir að
bíða eftir að Svíar „létu hart mæta
hörðu“, eins og sendiráðsmaðurinn Per
Anger heldur fram. Að þeir legðu
eitthvað kröftugra á spilaborðið en
tilvísun til mannúðar? Eflaust fær
heimurinn aldrei ákveðið svar við
áleitnum spurningum, sem vaxið hafa
kringum málið eins og illgresi. Um
Raoul Wallenberg hafa verið of marg-
ar þversagnir og of mikil undanbrögð
til þess að Sovétmenn gætu nú orðið
trúverðugir. Jafnvel þótt þeir legðu
fram jafn þykka skjalabunka og Svíar
sjálfir hafa safnað í málinu, mundi því
þá trúað að plöggin væru ekta eða yrðu
þau bara afgreidd sem tilbúningur?
Enginn efi er á því að hinn endur-
nýjaði áhugi á alþjóðavettvangi í
Wallenbergmálinu hefur komið Sovét-
mönnum á óvart. Vesturlandabúar eru
ekki almennt þekktastir fyrir að end-
ast svona vel. Það er eins og leyndar-
dómurinn um Wallenberg haldist við
af eigin eldsneyti. í Stokkhólmi, Tel
Aviv og New York magnast sögur með
rætur í staðreyndum um Raoul Wall-
enberg. Manna á milli ganga nú
frásagnir um Wallenberg akandi með-
fram „dauða-lestum" ungversku Gyð-
inganna á leið til landamæra Austur-
ríkis og gasklefanna. Hann dreyfir
mat, hlýjum klæðum og sænskum
vegabréfum til þessa vesalings göngu-
fólks. Þá sem hann hefur færi á,
dregur hann út úr göngunni og inn í
bílinn sinn til að aka þeim til baka til
Budapest. Hann hætti þannig lífi sínu
og bjargaði tugum manna. Önnur saga
er um Wallenberg, sem situr óvopnað-
ur við borð andspænis Eichmann með
alvæpni. Svíinn les hinn rólegasti
nasistanum pistilinn um óhjákvæmi-
legt hrun Þriðja ríkisins. Og Eichmann
endurtekur hótun sína um að láta
drepa hann, um leið og hann dreypir á
koníakinu sínu.
Árið 1780 lagði þýzkur gyðingur að
nafni Michael Bendicks leið sína norð-
ur til Stokkhólms, í leit að tækifærum
sem andgyðingleg lög Þjóðverja neit-
uðu honum um. Gyðingum voru bönn-
uð öll embætti. Hann gerðist þvi
gullsmiður. Bendicks var sagður
menntaður maður og fullur lifandi
áhuga. Hann auðgaðist og á endanum
lánaði hann konungnum peninga.
Bendicks kvæntist lúterstrúar konu og
tók hennar trú. Hann hefði vafalaust
kunnað að meta sonar-sonar-sonarson
sinn Raoul Wallenberg.
„Margir segja að ég láti óskhyggjur
bera skynsemina ofurliði, þegar ég
ímynda mér að bróðir minn sé á lífi“,
segir Nina Lagergren." Þeir hafa rangt
fyrir sér. Það væri meiri óskhyggja að
telja hann dáinn. Að hann hefði mátt
losna við það að vera grafinn lifandi öll
þessi ár. Það væri raunverulega að
óska honum góðs“.
Sunnudag einn í aprílmánuði 1948
var áformað að afhjúpa í Budapest
sem tákn fyrir Raoul Wallenberg
risastyttu, er sýndi Heilagan Georg að
sigra risann. Þakklátir íbúar borgar-
innar höfðu fengið hana gerða og
henni hafði verið valinn staður í Garði
heilags Stefáns, skammt frá Wallen-
bergsgötu. En íbúar borgarinnar áttu
aldrei eftir að fá að sjá þetta minnis-
merki. Vegfarendur sögðu frá því að
þeir hefðu séð rússneska hermenn með
kaðla og hesta flytja styttuna burtu að
næturlagi. Um morguninn stóð stallur-
inn auður eftir.
Nýlega birtist minnismerkið aftur,
án nokkurrar áletrunar, fyrir framan
penicillínverksmiðju í austur-
ungversku borginni Debrecen, þangað
sem Wallenberg hugðist halda þegar
hann hvarf fyrir 36 árum.
(Þýtt úr Atlantic Monthly af E.Pá.)
~ UMBOÐSMENN:
frá SUPERWINCH
á Bronco, Blazer o.fl. 25
Sumar éldavélar írá ELECTROUJX
eru auðvitað með Ldástursafni, tötvustýringu,
teimospSöftu, sjátívirkum steikarmoeli
og hitaskáp.. _Aðiarekkl.
Electrolux eldavélarnar eru
meðal þeirra þekktustu í heimi.
Fyrst og fremst vegna gæða- og
svo auðvitað vegna tækni-
nýjunga. Electrolux hefur oftast
verið á undan samtíðinni í eld-
hústækni.
Þegar þú velur Electrolux eldavél
geturðu valið eldavélagerð, sem
hentar plássi og pyngju. Úrvalið
og möguleikarnir eru margvís-
legir.
m
Electrolux
Kynningarbæklingur ókeypis.
Það er óráðlegt, að kaup eldavél
án þess að kynna sér vandlega
hvaða möguleikar standa til
boða.
Vörumarkaðurinn sendir þér í
þósti ókeyþis, litprentaðan
mynda- og upplýsingabækling.
Sendu okkur nafn þitt og
heimilisfang, eða hringdu í
Electrolux deildina, simi: 86117
og við sendum þér bækling um
hæl.
ARMULA la

FERÐASKRIFSTOFAN ÚRVAL V/AUSTURVÖLL SÍMI 26900
SKÍÐAFERÐIR TIL BADGASTEIN
SALZBURGERLAND — AUSTURRÍKI
í Badgastein er eitthvert rómaöasta skíöaland
Austurríkis. Lítill, en sérlega vinalegur Alpabær, sem
getur öllum skíðamönnum, þeim beztu sem byrjend-
um, alla þá möguleika, sem þeir óska.
Valdir gististaöir: Hotel Salzburgerhof — Gistihúsiö
Bergfriede og Gistihúsið Gletschmúlle.
URVAL
Brottfarardagar: 19. febrúar 2 vikur
5. marz 2 vikur FULLBOKAD
Verö frá Nýkr. 4.910 — með flugferðum, gistingu og
hálfu fæði.
íslenzkur fararstjóri meö í báöum feröunum.
Fullkomnar upplýsingar á skrifstofunni.
FERÐASKRIFSTOFAN ÚRVAL V/AUSTURVÖLL SÍMI 26900
vt/mumtMmHmnm/iMMimm