Morgunblaðið - 28.06.1981, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JÚNÍ1981
7
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Um daginn var ég spurður
hvað mannsnafnið Þrándur
þýddi. Mér varð heldur fátt
um svör, sagðist þó helst
halda að það kynni að
merkja mann frá Þrænda-
lögum. Nokkur nöfn eru talin
gefa til kynna uppruna
manna, svo sem Finnur,
Danur og Gauti.
„Maður frá Þrændalögum"
er þó svo sem ekkert svar.
Vandinn er aðeins færður
um set. Af hverju heita
Þrændalög svo, eða hvað
táknar nafn þeirra manna
sem í þessu lögsagnarum-
dæmi voru?
í vönduðum orðabókum
sést að æ-ið í Þrændir er
komið af ó, enda er manns-
nafnið ýmist Þrándur eða
Þróndur. Tek ég nú þann
kostinn að fylgja Jan de
Vries, en hann telur að
Þróndur (Þrándur) sé skylt
sögnunum að þróast og
þroskast og Óðinsheitinu
Þrór. Samsvarandi orð er að
finna í öðrum germönskum
málum. Ég hef því fyrir satt,
að í rót mannsnafnsins
Þrándur sé merkingin afl og
þroski. Skylt er þó að geta
þess, að samnafnið þróndur
kemur fyrir í merkingunni
villigöltur. Alkunna er að
menn hafa gert sæg dýra-
nafna að mannaheitum, og er
smekkur manna í því efni
tímabundinn. Fyrrum víluðu
menn ekki fyrir sér að skíra
Gölt og Grís, þótt nú þyki
það ekki við hæfi. Ýr (úruxa-
kýr) virðist aftur á móti
tískunafn nú.
Nafnið Þrándur(Trond)er
miklu algengara í öðrum
norrænum málum en ís-
lensku. Sýnist litlu hafa
munað að það dæi út hér á
landi. í Landnámabók er
getið átta manna, sem hétu
Þrándur eða Þróndur, en í
öllum manngrúa Sturlungu
kemur aðeins einn Þrándur
fyrir.
I fyrsta allsherjarmann-
tali á íslandi 1703 er enginn
Þrándur og 1910 aðeins einn.
Árin 1930—’50 hlutu fimm
sveinar þetta nafn. Nú hin
síðustu ár mun skorta úr-
vinnslu gagna, en nafnið
virðist fljótt á litið vera í
nokkurri sókn.
Habent sua fata libelli,
sögðu hinir fornspöku Róm-
verjar og áttu þá við, að
bæklingum væru ásköpuð ör-
lög rétt eins og mönnum.
Ekki þarf heilar bækur til.
Örlög einstakra orða eru
ærið misjöfn og vísast t.d. í
hina fróðlegu og skemmti-
legu bók dr. Halldórs Hall-
dórssonar: Örlög orðanna.
Sum orð eiga gott líf og
ríkulegt, svo notað sé orðalag
Snorra, en önnur lifa litla
hríð og eru lítið notuð.
í skýrlsu Sigurjóns Jóns-
sonar í Árgerði, þess er var
héraðslæknir Svarfdæla
lengi, segir árið 1925: „Sopp-
leikur (knattspyrna) sýnist
nú vera eina íþróttin, önnur
en dans, sem ungir menn
hafa áhuga á og tíðkast hér
allmjög síðustu árin.“
Þetta er ekki hið eina
dæmi þess að reynt væri að
lífga við hið gamla orð sopp-
leikur, þegar sú íþrótt barst
hingað sem Danir kölluðu
fodbold og Englendingar
football eða soccer. Ekki
kann ég að segja hvernig
hinn gamli soppleikur fór
fram, en konungleg íþrótt
þótti hann, og einhvers kon-
ar boltaleikur var það. Sopp-
ur er náskylt orðinu sveppur
sem áður var svöppur og
beygðist eins og köttur:
svöppur, um svöpp, frá
sveppi, til svappar. Ekki
tókst að endurlifga orðið
soppleikur, og nú hefur
knattspyrna að mestur þok-
að orðinu fótbolti til hliðar.
Knattspyrna er merkilegt
orð, svo og knöttur í
merkingunni leikbolti.
Eftir venjum tungunnar á
kn í upphafi orða að breytast
í hn. Dæmi eru mýmörg. Kné
verður hné, knappur verður
hnappur, knútur verður
hnútur, þó ekki, guði sé lof, í
mannsnafninu. Einnig lifir
forna myndin kné í föstum
orðasamböndum, einkum
stuðluðum, sbr. að koma ein-
hverjum á kné. Ýmsar fleiri
verða undantekningarnar.
Knár hefur ekki breyst í
hnár, né heldur knálega í
hnálega, enda þótt knáta
hafi aftur á móti orðið hnáta
Orðið knöttur hefur líka að
jafnaði lotið lögmálum tung-
unnar og breyst í hnöttur.
Því himinhnettir hreytast
ok hjörtu manna þreytast
á ollu sem þau eÍKnast
ok áöur þráöu heitast.
kvað Tómas. En þegar menn
þurftu á þessari öld að töfra
fram nógu þjóðlegt og virðu-
legt orð fyrir bolta, fundu
menn i fornum bókum frá-
sagnir um knött og knatt-
leik. Ekki var hægt að
breyta því skyndilega í hnött
106. þáttur
og hnattleik. Orðmyndin
knöttur er í rauninni töku-
orð úr forníslensku í nýís-
lensku, enda óhjákvæmilegt,
því að hvað sæjum við fyrir
okkur, ef sagt væri að menn
ætluðu sér að fara að æfa og
iðka hnattspyrnu?
Soppleikurinn týndist sem
sagt, kannski í og með vegna
þess að leiksoppur (leikbolti)
hafði fengið óeiginlega og
neikvæða merkingu. I orða-
bók Menningarsjóðs segir
aðeins að leiksoppur merki
handbendi eða leikbrúða, og
orðinu soppleikur er þar gert
svo lágt í loti, að það er
aðeins birt sem fylgifiskur
orðsins soppur = knöttur eða
bolti. Menn spyrna því knetti
á milli sín, en leiksoppur í
eiginlegri merkingu fyrir-
finnst enginn.
Nafni minn Guðmundsson
í Reykjavk skrifar mer
skemmtilegt bréf vegna þess-
ara þátta, hrósar sumu og
gagnrýnir annað, og þykir
mér það gott. Verst finnst
honum að ég hafi leitt of
mikið hjá mér að ræða það
sem honum liggi þyngst á
hjarta, en það er framburður
málsins.
Ég þykist að vísu nokkuð
hafa um hann fjallað, en satt
er það, að miklu meira mætti
það vera. Kannski er tungu
okkar nú búinn mestur háski'
á þvtsviði. Erlent söngl og
áherslur, sem ekki eiga við
íslenskt mál, dynur daglega
yfir okkur. I skólum er töl-
uðu máli áreiðanlega allt of
lítið sinnt. Þekki ég þó dæmi
þess, að kennsla í framsögn
og ræðugerð er orðin tals-
verð, þar sem fyrir skömmu
var lítil eða engin. Nauðsyn-
in er augljós. Við tölum þó
alltjent meira en við skrif-
um. Raunalegt er að heyra
ýmsa forystumenn þjóðar-
innar hafa alrangar áherslur
í máli sínu, segja t.d. verð-
bólgAN, Vestur-Þýskaland,
verðlagsMÁL o.s.frv. Ég tek
því undir það með nafna
mínum að rík þörf sé á
talkennslu í skólum, og þegar
ofar dregur æfingum í fram-
sögn og ræðugerð. Mál-
skrúðsfræði (rhetorica) var
kennd hér á öldum áður.
Auk þess ítreka ég þá
tillögu mína, að við köllum
forvarnarstarf fremur en
fyrirbyggjandi (e. preven-
tive) starf þær athafnir sem
nú er tíðrætt um og fólgnar
eru í því að stemma á að ósi.
Sumarbústadalóðir
— eignarlóðir
Til sölu eru lóöir undir sumarbústaöi á skipulögðu
skóglausu svæöi í Grímsnesi. Vegir eru komnir.
Stærð lóða er frá 8000 fm til 12000 fm. Hagstætt
verö. Góö kjör.
Uppl. í síma 76030 í dag og næstu daga.
Bátur óskast
til leigu
Óskum eftir aö taka á leigu 20—26 feta alhliða bát
meö dieselmótor í sumar.
Tilboö leggist inn á augld. Mbl. merkt: „Bátur —
6316“. Uppl. í síma 38220 á mánudag.
Ræktaðu garðinn þinn
Leiðbeiningar um trjárækt
RÆKTADU
GARDINN
ÞINN
I I 11 > HI I \ I \ (. \ R
Bók þessi fjallar um trjárækt í
görðum (skýru og stuttu máli. Þar
er gerð grein fyrir sögu trjáræktar
í landinu, sagt frá gerð og lífi
trjánna, næringarþörf þeirra,
uppeldi trjáplantna, gróðursetn-
ingu, hirðingu og grisjun. Lýst er
28 tegundum lauftrjáa, 24 runna-
tegundum, og 17 barrviðum, sem
rækta má í görðum hér á landi.
Höfundur bókarinnar, Hákon Bjamason, hefur um tugi ára
verið forustumaður ( þessum efnum hér á landi. Sakir
langrar reynslu og þekkingar er hann öðrum færari til að
veita leiðbeiningar um ræktun trjáa, sem að gagni koma.
Fjöldi skýringarmynda eftir Atla Má.
.. ennfremur minnum við á
Leiðbeiningar um plöntusöfnun
eftir Ágúst H. Bjarnason
Handhægur leiðarvísir með myndum handa þeim sem
vilja kynna sér plönturíkið. Aðaláherslan er lögÖ á að
gera grein fyrir hvernig plöntum er safnað og frá þeim
gengið til varðveislu. Jafnframt kemur bókin að góðum
notum öllum áhugamönnum um náttúruskoðun og
gróðurríki landsins.
GENGI VERÐBRÉFA 28. JÚNÍ 1981
VERDTRYGGÐ
HAPPDRÆTTISLÁN
RÍKISSJÓDS
VERÐTRYGGÐ
SPARISKÍRTEINI
RÍKISSJÓÐS:
1969 1. flokkur
1970 1. flokkur
1970 2. flokkur
1971 1. flokkur
1972 1. flokkur
1972 2. flokkur
1973 1. flokkur A
1973 2. flokkur
1974 1. flokkur
1975 1. flokkur
1975 2. flokkur
1976 1. flokkur
1976 2. flokkur
1977 1. flokkur
1977 2. flokkur
1978 1. flokkur
1978 2. flokkur
1979 1. flokkur
1979 2. flokkur
1980 1. flokkur
1980 2. flokkur
1981 1. flokkur
Meöalávöxtun spariskírteina
tryggingu er 3,25—6%.
Kaupgengi
pr. kr. 100.-
6.596,27
6.043,58
4.404,81
3.981,99
3.454.23
2.949.23
2.193,32
2.020,30
1.394,73
1.140,45
858,91
813,71
659.52
612,49
513,09
418,12
V 330,02
279,06
216.53
168,02
132,52
116,65
umfram verö-
A — 1972
B — 1973
C — 1973
O — 1974
E — 1974
F — 1974
G — 1975
H — 1976
I — 1976
J — 1977
Kaupgengi
pr. kr. 100.-
2.245,05
1.848,92
1.579,91
1.345,95
926,81
926,81
620,72
593.33
454.34
424,10
VEÐSKULDABREF
MEÐ LÁNSKJARAVÍSITÖLU:
Kaupgengi m.v. nafnvexti Ávöxtun
Ofanskréö gengi er m.v. 4% évöxtun
p.é. umfram verötryggingu auk vinn-
ingsvonar. Happdraettisbréfin eru gef-
in út é handhafa.
HLUTABRÉF
Tollvöru- Kauptilboö
geymslan hf. óskast
Skeljungur hf. Sölutilboó
Fjérfestingarf. Sölutilboö
íslands hf. óskast.
VEÐSKULDABREF
ÓVEROTRYGGÐ:
Kaupgengi m.v. nafnvexti
2V*% (HLV) umfram (HLV)
1 afb./éri 2 afb./éri verótr. 12% 14% 16% 18% 20% 40%
1 ár 97,62 98,23 5% 65 66 67 69 70 82
2 ár 96,49 97,10 5% 54 56 57 59 60 77
3 ár 95,39 96,00 5% 46 48 49 51 53 72
4 ár 94.32 94,94 5% 40 42 43 45 47 69
5 ár 92,04 92,75 5%% 35 37 39 41 43 66
6 ár 89,47 90,28 6%
7 ár 86,68 87,57 6%%
8 ár 83,70 84,67 7%
9 ár 80,58 81,63 7Vi%
10 ár 77,38 78,48 8%
15 ár 69,47 70,53 8’/4%
TÖKUM OFANSKRAD VERÐBRÉF í UMBOÐSSÖLU
MÍliraTinCMtfáM IfUMM Hft
VERÐBRÉFAMARKAÐUR, LÆKJARGÖTU 12 R.
Jðnaðarbankahúsinu. Sími 28566.
; Opiö alla virka daga frá kl. 9.30—16.