Morgunblaðið - 28.06.1981, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JÚNÍ1981
Hlutverk
biskups
og vald
Nú stendur yfír hiskupskjór og i
haust mun nýp biskup taka við af hr.
Sigurbirni Einarssyni, sem i meira en
tvo áratugi hefur gegnt þessu emb-
ætti. Af því tilefni fjallar Mbl. hér í
dag nokkuð um verkefni og vald
biskups og embættis hans og greinter
frá gangi mála varðandi biskupskjör-
ið.
ráðuneytis undanfarin ár er
sýnilegt, að mjög fátítt er, svo að
eigi sé fastar að orði kveðið, að
máli sé ráðið til lykta andstætt
tillögugerð biskups.
Er ótvírætt, að mjög er farið
eftir tiilögum biskups um úr-
lausn kirkjumála, þótt hitt sé
sýnt, að formlega virt er valdið í
þessu efni mikiu meira hjá ráðu-
neytinu en biskupi. Mest er hér
um vert, að biskup er andlegur
leiðtogi kirkjunnar.
Ármann Snævarr er næst beð-
inn að nefna nokkur helztu
verkefni biskups, en hann býr
sem kunnugt er í Reykjavík, í
embættisbústað og þar er einnig
biskupsstofa, er hann veitir for-
stöðu.
— Biskupi ber að hafa almennt
eftirlit með próföstum og störf-
um þeirra og um skyldu til
vísitasíu eru ákvæði í erindis-
bréfi. Biskup kannar tengsl
prests og safnaðar, hann á að
hafa eftirlit með störfum og
embættisfærslu prests, svo og
Ármann Snævarr prófessor.
Biskup er fulltrúi þjóðar-
innar og andlegur leiðtogi
Rætt við prófessor Ármann Snævarr um hlutverk biskups
SEM KUNNUGT er verður bisk-
upi íslands. hr. Sigurhirni Ein-
arssyni. veitt lausn frá embætti
hinn 1. október nk.. en þá á að
hafa farið fram kjör biskups,
sem reyndar stendur nú sem
hæst. Af þessu tilefni leitaði
Morgunblaðið til doktors Ár-
manns Snævarr sem lengi hefur
kennt kirkjurétt við guðfræði-
deild Háskólans, eftir upplýs-
ingum um hver væru helztu
störf og verkefni biskups ís-
lands og rekur hann þau hér á
eftir. Minnist hann þar bæði á
atriði er snerta innri málefni
kirkjunnar og samskiptin við
önnur stjórnvöld.
— Biskup er andlegur trúar-
leiðtogi og er það sjálfsagt hið
mikilvægasta, þótt lítið sé um
það fjallað í lögum, segir dr.
Ármann Snævarr. — Biskup er
fulltrúi þjóðarinnar inn á við og
út á við, til hans er mjög leitað
um guðsþjónustuhald og prédik-
anir og aðrar ræður á örlaga-
stundum og hátíðastundum.
Þannig má telja óbein áhrif hans
talsvert mikil, en á þau verða
engar lagastikur lagðar.
Andlegur leiðtogi
kirkjunnar
Um það má deila hvernig sé
staða biskups í stjórnsýslukerf-
inu. Ráðuneyti leggur yfirleitt
fyrir hann til umsagnar og álita
kirkjuleg málefni og stundum
verður máli ekki ráðið til lykta á
tiltekinn veg nema hann fallist á
það, en oftast er ráðherra óbund-
inn að tillögu hans eða atkvæði.
Hitt er það, að af afgreiðslu
hegðun hans, ef sérstakt tilefni
verður til, honum ber að hyggja
að kenning prests og láta mál til
sín taka ef ástæða er til. Vísast
verður sjálft eftirlitið tiltölulega
litill þáttur i vísitasíu, en al-
menningur og sóknarnefndir
geta snúið sér til biskups með
umkvartanir, ef efni þykir til, og
er það mikilvægt.
Margs konar eftirlit
Þá hefur biskup eftirlit með
kirkjum og kirkjueignum, m.a.
að kirkjum sé haldið í sæmilegu
ástandi og innanstokksmunum
og búnaði sé haldið vel við, en
beins eftirlits í þessum efnum
gætir þó eigi nú á dögum, en
örðugra er að koma eftirliti
þessu við nú á dögum en áður
var. Biskup hefur tillögurétt
varðandi breytingar á sókna-
skipun, takmörkun prestakalla
og flutning prestseturs innan
prestakalls o.fl. en ráðherra
ákveður. Hann gerir tillögur um
veitingu prestakalla, er formaður
yfirkjörstjórnar og hann ræður
ýmsa starfsmenn kirkjunnar,
æskulýðsfulltrúa, prestsvígðan
mann til þjónustu um stundar-
sakir, einnig sjúkrahús og fanga-
húsaþjónustu og eru þessi sér-
verkefni kostuð af Kristnisjóði.
Biskup gerir einnig tillögur um
ráðningu söngmálastjóra.
Eitt af verkefnum biskups eru
ýmis konar vígslur, hann vígir
presta, kirkjur og vígslubiskupa
og hann er forseti prestastefnu,
forseti kirkjuþings og formaður
kirkjuráðs, en á prestastefnu
flytur hann skýrslu um starfsemi
þjóðkirkjunnar og leggur fyrir
hana mál. Þá má nefna að undir
biskupsembætti heyra ýmis kon-
ar sjóðir og reikningshald, en á
biskupsstofu eru nokkrir starfs-
menn honum til aðstoðar í þess-
um efnum.
Hver getur orðið biskup?
Þá verður fjallað um biskups-
kosningu, en ný lög um það efni
voru samþykkt á Alþingi í des-
ember 1980 og vann dr. Ármann
Snævarr að samningu þeirra.
Fyrst er hann spurður hverjir
eigi þar embættisgengi.
— Frá formlegu sjónarmiði
eru embættisskilyrðin hin sömu
og til þess að verða skipaður
prestur. Má vænta þess, að eigi
verði annar guðfræðingur valinn
biskup en sá, sem hefir mikla
reynslu að baki í prestsskap eða
sem fræðimaður í guðfræði.
Kjörgengur er því við bisk-
upskjör hver sá guðfræðingur,
sem fullnægir almennum emb-
ættisskilyrðum til skipunar í
prestsembætti. Hann þarf ekki
að hafa tekið prestsvígslu áður
og eigi þarf hann að vera starf-
andi prestur á þeim tíma er
kosning fer fram. Af þeim bisk-
upum, er skipaðir hafa verið á
þessari öld, hafa fjórir verið
kennarar í guðfræði þegar þeir
voru skipaðir, þeir Þórhailur
Bjarnarson, Jón Helgason, Ás-
mundur Guðmundsson og Sigur-
björn Einarsson, en allir voru
þeir vígðir prestar og höfðu
gegnt prestsembætti nokkra
hríð.
Kosningarétt hafa allir þjón-
andi prestar og prófastar sem og
guðfræðikennarar háskólans, þ.e.
fastir kennarar í fullu starfi,
fráfarandi biskup gegni hann
enn embættinu þegar kosning fer
fram, vígslubiskupar, biskupsrit-
ari, sé hann guðfræðikandidat og
prestsvígðir menn, sem ráðnir
eru til sérstakra starfa innan
þjóðkirkju á vegum kirkjuráðs,
og kjörnir leikmenn, sem eiga
sæti á kirkjuþingi þegar biskups-
kosning fer fram, eða sitja í
kirkjuráði, en eigi eru jafnframt
kjörnir kirkjuþingsmenn. Einnig
á einn leikmaður fyrir hvert
prófastsdæmi kosningarétt, þó
Þórarinn Þórarinsson:
Nokkrar minning-
ar úr kirkjuráði
Þórarinn Þórarinsson. fyrrum
skólastjóri á Eiðum, sat lengi I
kirkjuráði og fékk Mbl. hann til að
fjalla nokkuð um veru sina þar og
varpa með þvi nokkru Ijósi á
starfsemi hiskups. en hann er
formaður kirkjuráðs. Fer pistill
Þórarins hér á eftir. nokkrar
minningar úr kirkjuráði.
Ég hef verið beðinn um að segja
eitthvað frá samveru okkar dr.
Sigurbjarnar biskups í Kirkjuráði
og er mér ljúft að verða við þeirri
beiðni, en áður en að því kemur
verður sagt frá tildrögum þess að
við sr. Sigurbjörn áttum þar sam-
leið um skeið.
Með lögum frá 3. júní 1957 var
stofnað til kirkjuþings og kirkju-
ráðs íslensku þjóðkirkjunnar. Meg-
in inntak þessara laga er að kirkju-
þing skuli haldið í Reykjavík í
októbermánuði annað hvort ár.
Kjörnir kirkjuþingsmenn eru 15 og
auk þeirra eiga sæti á kirkjuþingi
biskup og kirkjumálaráðherra.
Kjördæmi eru 7 og skal í hverju
þeirra, sjötta hvert ár, kjósa tvo
kirkjuþingsmenn, prest og leik-
mann. Prófastar og prestar kjósa
annan fulltrúann, prestinn, en
sóknarnefndarmenn og safnaðar-
fulltrúar hinn úr sínum hópi, leik-
manninn.
Um kirkjuráð segir svo í þessum
lögum: „Kirkjuráð skipa 5 menn,
biskup landsins og 4 menn kjörnir
af kirkjuþingi og skulu tveir þeirra
a.m.k. vera guðfræðingar ...“ Verk-
efni kirkjuráðs er að vinna að
eflingu íslenskrar kristni og styðja
að trúar- og menningaráhrifum
þjóðkirkjunnar. Það skal vera bisk-
upi til aðstoðar og fulltingis um að
koma fram þeim málum, er kirkju-
þing hefur samþykkt. Kirkjuráð
annast undirbúning þeirra mála, er
það kýs að leggja fyrir kirkjuþing
hverju sinni ... Kirkjuráð hefur
ráðstöfunarvald yfir prestakalla-
sjóði, svo og því fé öðru, sem veitt er
til frjálsrar kirkjulegrar starfsemi
...“ Öll eru lög þessi 17 greinar og
ákveða þau nánar um ýmislegt
fleira en hér hefur verið minnst á,
þótt þaö sé kjarni þeirra.
Fyrsta kirkjuþing var haldið
haustið 1958 og var sá er þetta
ritar, kosinn sem fulltrúi leik-
manna í Múla- og Austfjarðakjör-
dæmi. Séra Ásmundur Guðmunds-
son, biakup, var samkvæmt téðum
lögum forseti þessa fyrsta kirkju-
þings, sem setti sér þingsköp er
haldist hafa lítið breytt síðan.
Þing þetta kaus undirritaðan til
setu í kirkjuráði hvar hann sat
næstu 18 árin uns hann baðst
undan endurkosningu á kirkjuþingi
1976. Ekki er ég frá því að forseti
þingsins, sr. Ásmundur biskup, hafi
átt einhvern hlut að því að ég var
kosinn í ráðið, kannski vegna þess
að ég var þá skólastjóri Alþýðuskól-
ans á Eiðum, þess skóla er séra
Ásmundur hafði mótað frá upphafi
með tíu ára skólastjórn sinni hin
fyrstu í starfsævi þess skóla, sem
hann gerði með óumdeilanlegri
prýði.
Svo sem sjá má af því sem hér
hefur verið sagt var ég eins konar
erfðagóss frá fráfarandi biskupi er
hinn nýi biskup tók forsæti í
kirkjuráði og satt best að segja bjó
mér nokkur uggur í brjósti.
Hinn nýja biskup, séra Sigur-
björn Einarsson, þekkti ég ekkert
þótt ég þekkti vel til hans. Við
höfðum einu sinni ræðst við í síma
út af máli sem okkur þá var báðum
hugstætt en átti ekkert skylt við
trúmál. Mér voru að vísu nokkuð
kunn fjölþætt ritstörf hans og
embættisframi, áhugi hans fyrir
endurreisn Skálholts og skelegg
ritstjórn hans á trúmálaritinu
„Víðförla" þar sem séra Sigurbjörn
um skeið háði ritdeilur við séra
Benjamín Kristjánsson, stúdents-,
kandidats- og skoðanabróður minn
úr guðfræðideildinni. Ekki hafði
það heldur farið framhjá mér að
svonefndir frjálslyndir guðfræð-
ingar höfðu beitt sér gegn honum í
biskupskosningunni og stillt upp
öðru biskupsefni, sem einnig var
bekkjarbróðir og félagi úr guð-
fræðideild. Áróðurinn sem hafður
var í frammi, beindist að því að með
kjöri sr. Sigurbjarnar til biskups,
væri horfið til baka frá þeirri
frjálslyndu guðfræðistefnu sem í
„tísku" hafði verið um og eftir fyrri
heimsstyrjöldina, sem rúmaði inn-
an sinna vébanda bæði andahyggju
(spiritisma) og guðspeki (theosofi).
Eg taldi mig í hópi þessara
guðfræðinga og bjóst því við ein-
hverjum erfiðleikum í samstarfi við
hinn nýja biskup.
Þótt Einar Benediktsson héldi því
fram að íslensk tunga ætti orð til
yfir allt sem er hugsað á jörð, á sú
annars ágæta tunga ekkert eitt orð
sem er andheiti við orðið vonbrigði,
eitt orð sem lýst gæti þeirri óvæntu
en jákvæðu reynslu er ég varð fyrir
við fyrstu persónuleg kynni mín af
hinum nýkjörna biskupi.
Þegar frá fyrsta fundi er ég sat
með honum í kirkjuráði, varð mér
ljóst að íslendingar höfðu eignast
Þórarinn Þórarinsson
afburðamann fyrir biskup. 1 þau
seytján ár er við sátum saman í
þessu ráði styrktist þessi skoðun
mín, svo að segja með hverjum
fundi.
Svo byrjað sé á trúrarskoðunun-
um sem mestum uggnum ollu, kom
aldrei til neinna deilna, þótt eitt-