Morgunblaðið - 30.06.1981, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ1981
mínar í dag, í nafni þeirra sam-
taka, sem prestar hafa með sér, en
fyrst og fremst sem mitt eigið
þakklæti til þess manns, sem
hefur haft meiri áhrif á mig og líf
mitt með predikunum sínum en
nokkur annar maður. Fyrir mér
hefur herra Sigurbjörn Einarsson
biskup ætíð verið þar svo stór, að
hann hefur getað verið smár
frammi fyrir Drottni og sá hljóm-
ur sem hefur snortið mig dýpst í
máli hans og víða kemur fram,
þann hljóm mætti kannski orða
með þessari hugsun: „Ég lifi í ljósi
Guðs-hans litla barn". Eg bið þess
að herra Sigurbjörn Einarsson
biskup eigi enn og lengi eftir að
miðla þessari þjóð af ríkidæmi
fágætra hæfileika sinna, mikillar
köllunar og heitrar trúar. Guð gefi
honum, hans góðu og merku eig-
inkonu og ástvinum öllum, blessun
og náð sína á þessum tímamótum
og um daga fram.
Guðmundur Óskar Ólafsson
Áfmæliskveðja
úr Skálholti
Merkileg er sagan af Babels-
turni í Gamla testamenti, —
sagan af því, hversu þjóðir tvístr-
uðust og tungur greindust, og þó
ekki síður andstæða hennar í Nýja
testamenti, — sagan af lærisvein-
um Jesú, er fylltust Heilögum
anda á hvítasunnu og töluðu svo
um stórmerki Guðs, að allir
skildu, hverrar þjóðar sem voru.
Þar hefst kristnisaga og er ekki
enn öll. Brot hennar gerist á
íslandi og mætti heita Móðurmál
og krossorð.
Almælt tíðindi þarf raunar ekki
að segja, en þó eru nú liðnir sjö
tugir ára frá því að nýr vísir og
sproti tók að spretta af gömlum
meiði í afskekktri og harðbýlli
sveit sunnan jökla. Heita má, að
nærri jafn langt sé um liðið síðan
sá mjói vísir fékk að kanna
harðneskju þessa heims svo um
munaði. Ung móðir lézt af bruna-
sárum á nýársdag 1913, en sonum
hennar tveim, kornungum, var
borgið. Þá var Sigurbjörn aðeins
þriggja missera.
Saga manns er vörðuð myndum
þeirra, sem stóðu honum næstir
eða urðu á vegi hans. Mynd, sem
birtist í einu Reykjavíkurblað-
anna eftir biskupsvígslu fyrir
röskum tuttugu árum, er býsna
áleitin þessa daga. Þar standa þrír
biskupar hlið við hlið og álengdar
kennari úr Gagnfræðaskólanum
við Lindargötu. Allir fjórir voru
þeir eitthvað í ætt við kennileitin í
átthaganum, gamlar Reykjavík-
urgötur og hús, Eskihlíðina,
ströndina, sundin og fjöllin í
fjarskanum. Og þó voru þeir miklu
gildari þáttur í ævi ungs prests,
eins konar andleg kennileiti, á
menntaveginum, í háskólanum,
sem þá var stór stofnun í smáum
bæ, á helgum stundum og hátíða-
stundum í KFUM, í Dómkirkj-
unni, í kvikmyndsalnum í Austur-
bæjarskóla.
Herra Sigurbjörn var yngstur
þessara fjögurra, raunar næstum
unglingslegur milli hinna tveggja,
herra Asmundar og dr. Bjarna. Þó
er myndin af honum enn yngri
býsna skýr og fersk í minni. Það
ber til tíðinda í höfuðstaðnum, að
nýtt prestakall með tveim emb-
ættum er stofnað árið 1940. Og
margir sækja um. Þetta er nýstár-
legt þeim, sem eru ungir og um
það bil að vakna til vits. Þá kemur
kornungur kennimaður, lítt kunn-
ur, vestan af Skógarströnd. Hon-
um bregður fyrir á gangi í Austur-
bænum. Grannvaxinn er hann og
ekki hávaxinn, en fas hans allt,
óvenju fríð og gáfuleg augun og
göfugmannlegt og næstum fram-
andlegt yfirbragðið, minna á helg-
ar sögur. Hann er sagður nýkom-
inn heim úr erlendum háskólum
frá frægum kennurum. Ungum
augum verður starsýnt á hann, en
þó er hitt merkilegra, að hann
talar svo um Jesúm Krist, að ung
sem gömul eyru ljúkast upp. Þar
fer allt saman, óvenjuleg og hug-
þekk röddin, framsögnin gædd
einhverri sérstæðri kynngi og
þunga, orðfærið snilid, en boð-
skapurinn er þó bestur alls.
Sá ókenndi, ungi prestur, verður
hlutskarpastur við kosningu og
hreppir annað embættið við Hall-
grímskirkju, sem enn er þó
óbyggð. Þá hefjast þeir dagar, sem
gjarna verða presti og söfnuði
beztir, eins konar andlegir hveiti-
brauðsdagar. Messað er í þröngum
kvikmyndasal Austurbæjarbarna-
skóla, fyrir byrgðum gluggum, því
að það eru stríðstímar. En þótt
annarlegt kunni að vera fyrir
prest að líta upp til safnaðar síns
og fyrir söfnuð að horfa niður til
prests síns, þá er þó salurinn
setinn að mestu við messur, jafnt
á helgum dögum sem virkum. Og
handtök og bros eru hlý við
útgöngudyr. Það er líkast því, að
tvístruð hjörð hafi nú fundið hirði
sinn.
Að sjálfsögðu kemur síra Hall-
grímur við þessa sögu. Ekki
hvarflar að mér nokkur efi um, að
það hafi verið Heilagur andi, sem
skaut því einhverjum í brjóst, að
hinn nýi söfnuður skyldi heita
Hallgrímssöfnuður. Það er einnig
meira en ágizkun ein, að sálmar og
vers síra Hallgríms, hafi komizt
til nýs vegs í þeim söfnuði. Það
sannaðist enn, sem öll íslenzk
þjóðarsaga ber með sér, sé hún
lesin svikalaust og rétt skilin, að
móðurmálið og krossorðið áttu og
eiga samleið með einstæðum
hætti. Það var þess vegna engin
hending heldur, að síra Sigurbjörn
var til þess kallaður árið 1944, það
eftirminnilega ár, að lesa Passíu-
sálma síra Hallgríms í útvarp á
lönguföstu. Honum tókst það með
þeim hætti, að sá lestur er nú
löngu gróin venja í vitund þjóðar-
innar.
Það getur valdið miklu í kristni-
haldi fámennrar, kristinnar þjóð-
ar, þegar ungur vottur Krists og
lærdómsmaður kemur til sögu
með þeim hætti, sem hér varð
raun á. Áhrif síra Sigurbjarnar
voru slík á predikunarstóli, að
margir urðu daprir við, svo að
ekki sé meira sagt, þegar spurðist,
að hann mundi hverfa að fullu að
kennarastóli við háskólann. Hitt
vissu þeir, sem þekktu trú hans og
köllun, að hann mundi ekki bregð-
ast. Og hann varð köllun sinni
trúr. Þótt hann öðlaðist nýjar
nafnbætur, gieymdist honum sízt,
að hann var vottur og erindreki
hins krossfesta og upprisna. Hver
dagur og hver kennslustund hafði
þessa yfirskrift: í Krist í krafti.
Og bænin fyrir dagsverkinu var
bæn síra Hallgríms, hversu sem
hún kann að hafa verið orðuð,
hverju sinni:
GefAu að moAurmáliA mitt.
minn Josú. þoss ók boiAi.
frá allri villu klárt ok kvitt.
krOssins orA þitt út brciði —.
Mikil saga er hér ósögð, en um
sumt verður ekki orða bundizt.
Árið 1947 hófst ferill tímaritsins
Víðförla, sem þó varð of skammur.
Víðförli markaði þau tímamót og
var slíkt afrek af hálfu síra
Sigurbjarnar, að duga mætti til
nafnfrægðar í íslenzkri kristni,
þótt ekki kæmi fleira til. Þar var
svo vandað til efnis, umfjöilunar
og höfunda, að með ólíkin'dum er í
slíku fámenni og slíkri einangrun.
Og þó er mest vert um það, sem
ávannst. Gerningaþokur einsýnis,
spilltra fræða og þekkingarleysis
tóku að leysast sundur.
Víðförli er nú um of horfinn í
gleymsku og væri þó í fullu gildi,
ef hann væri ekki fágætur orðinn.
Eitt af því, sem komst í hámæli
með honum, var dapurleg saga
Skálholts, sem heita mátti þó
höfuðstaður og tákn íslenzkrar
kirkju. Það voru baráttuár. Og að
sjálfsögðu er þessi saga öll stríðs-
saga, með djúpum undum og
örum, valköstum og ósigrum
stríðsmanna, en einnig sigrum og
sigurdögum. Baráttan fyrir nýju
Skálholti, fyrir nýju tákni Drott-
ins meðal íslenzkrar þjóðar, hófst
af fulium þunga í Víðförla og stóð
alla ævi hans, og þó fer því fjarri,
að henni sé lokið.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
fáeinum merkisteinum í sögu dr.
Sigurbjarnar. Sjálfur veit hann,
að ég gæti ritað þá sögu miklu
lengri og ítarlegri, og þar yrði ekki
skemmstur kaflinn um kynni mín
og ástvina minna af þeim hjónum
báðum um fjóra áratugi. Hann
veit einnig mæta vel, að sagan
þessi er saga margra manna
annarra. Og bezt veit hann þó, að
hetja sögunnar er aðeins ein, hinn
eini og sanni og sami Drottinn,
Jesús Kristur. Honum vildi hann
þjóna og hlýða kalli hans. Það
hefur honum, í Kristí krafti, tekizt
með þeim hætti, að nýir turnar
risu til tákns um stórmerki Guðs.
Honum tókst að flytja krossins
orð með þeim hætti, að heil þjóð
varð snortin af og margir hlutu af
heyrn og sjón og blessun. Fyrir
þetta vil ég þakka honum og bezta
samherja hans meðal manna, frú
Magneu, því að það er mest vert af
öllu góðu. Blessuð séu þau og allir
ástvinir þeirra, sakir órofa vináttu
þeirra við foreldra mína, fyrir þá
blessun, sem ég og mínir hafa af
þeim hlotið, einnig söfnuðirnir í
Skálholtsprestakalli.
Blessuð séu þau frá Skálholti
fyrir þá blessun, sem þau hafa
flutt íslenzkri kristni og íslenzkri
þjóð.
Guðm. óli ólafsson.
Nú þegar minn ágæti yfirmaður
biskup Islands, hr. Sigurbjörn
Einarsson á sjötugsafmæli og læt-
ur senn af störfum, vil ég ekki láta
hjá líða að þakka honum og senda
honum afmælisóskir.
Þær stundir koma í lífinu, að við
stöndum á vegamótum og þurfum
að taka mikilvægar ákvarðanir,
sem geta skipt sköpum um alla
framtíð. Slíkar stundir eru erfiðar
og oft er hikað að halda áfram
þann veg, sem hugurinn stendur
til og við þráum og þurfum
leiðsögn, uppörvun og kjark. Og
þeir menn, sem við þá leitum til,
gleymast seint, viðmót þeirra og
orð hafa áhrif og þau greipast
djúpt í huga.
Það var á slíkri stundu í lífi
mínu fyrir fjórtán árum, að ég
kynntist fyrst hr. Sigurbirni bisk-
up. Og sá vegur, sem ég vildi fara
hafði vegvísi og á honum stóð:
prestur. Öll skynsemi mælti á
móti því, að þessi leið skyldi farin
og mörg ljón á veginum.
Við áttum langt og gott samtal
og frá hr. Sigurbirni stafaði allan
tímann umhyggja, hlýja og kær-
leiki, sem ég skynjaði sterkt, ljúft
bros, einlægni og alvara. Og svo
komu orðin, sem ég enn í dag
heyri hljóma í hjarta mínu, því
þar eru þau geymd. Hann sagði:
Ef þú ert viss um köllun þína að
verða prestur og hlýðir henni, þá
mun það verða þér, fjölskyldu
þinni og öðrum mikil blessun. Og
svo bætti hann við: ekki í verald-
legum skilningi, starfið mun ekki
færa þér gull og græna skóga,
heldur fjársjóð, sem mölur og ryð
eyðir ekki.
Ég gekk þennan veg og það var
hamingja lífs míns. Og oft síðan
hefi ég leitað til hr. Sigurbjörns og
fengið leiðsögn, skilning og kær-
leika. Ég vil aðeins minnast hér á
þau tímamót, er ég varð fyrir
áhrifum þeirrar miklu vakningar,
sem nú gengur yfir í mörgum
kirkjum víða um heim. Ég var
ekki viss, hvernig biskupinn tæki
þessu, einkum þar sem ég vissi, að
sumir lúterskir biskupar erlendis
voru andsnúnir vakningunni þá,
en margt hefur breyst síðan.
Biskupinn hlustaði með athygli
og alvöru, en svo varð hann glaður
og ræddi málið af áhuga og tók að
fræða mig og leiðbeina um guð-
fræðileg atriði varðandi slíka
vakningu og hann lauk samtalinu
með þessum orðum: En minnstu
orða Páls postula, allt fari fram
sómasamlega og með reglu. Að
biskupinn hefur tekið þessari
vakningu með slíkri vizku, skiln-
ingi og kærleika, hefur orðið mörg
hundruð manna til mikillar bless-
unar hér á landi.
Og nú stendur þú á mikilvægum
og merkilegum vegamótum minn
kæri biskup og enn er dagur og
enn er mikið verk að vinna. Ég
veit, að við þessi vegamót er líka
sá, sem við báðir elskum, treystum
og tilbiðjum og nú trúi ég, að hann
segi við þig eins og Serúbabel
forðum: „Ver hughraustur, haldið
áfram verkinu, óttist ekkj.“ Og
hann segir ennfremur: „Ég vil
kenna þér og fræða þig um veg
þann, er þú átt að ganga, ég vil
kenna þér ráð, hafa augun á þér.“
Kæri biskup, hr. Sigurbjörn
Einarsson, ég þakka þér innilega
fyrir handleiðslu þína, kærleika
og góðvild á liðnum árum og ég
þakka einnig gestrisni þína og
þinnar góðu konu, frú Magneu
Þorkelsdóttur á heimili ykkar. Ég
og fjölskylda mín sendum þér
innilegar afmælisóskir og við biðj-
um algóðan Guð að blessa þig og
fjölskyldu þína alla um ókomin ár.
Halldór S. Gröndal.
„Jesús fær
varið veikan bát
og vísað í höfn
á landi“.
(.Sb. 415. - Sbj. E.)
Biskup íslands er sjötugur í dag.
Þeim, sem með margvíslegum
hætti hafa notið hans á lífsferli,
reynist torvelt að trúa þessum
tíðindum. Sýnu örðugra er þó hitt,
— að sætta sig við orðinn hlut.
„Tíminn steðjar sem streymi á.“
Þannig hefur herra Sigurbjörn
sjálfur kveðið, — og ekki misst
marksins fremur en endranær. Nú
hefur flaumurinn borið hann að
straumamótum, þennan fágæta
mann. Þar með er brotið blað í
sögu aldar.
Til eru einstaklingar, sem svo
eru búnir, að fátt eitt í fari þeirra
verður einkamál. Líf þeirra er
þess konar hnoða, að þar kemur
saman æviþráður fjölmargra ann-
arra. Þennan veg er honum farið,
sem við í dag árnum heilla. Hann
hefur ekki einungis um áratugi
verið oddviti og brautryðjandi í
sundurleitasta skilningi þeirra
orða. Hann er löngu orðinn sam-
nefnari, andlit og ímynd íslenzkr-
ar kristni á hraðfara vaxtarskeiði
fornrar kirkju í nýjum skrúða.
Sjötugsafmæli hans er með nokkr-
um hætti afmæli okkar allra.
Þegar við á þessari stundu þökk-
um honum liðin ár, erum við í
reynd að samfagna sjálfum okkur,
af því að við fengum að lifa þá
daga, sem voru hans. Og þegar við
biðjum honum hamingju á kom-
andi tíma, erum við enn að láta í
ljós þá von, að við megum lengi
búa við leiðsögn hans, þótt bátinn
senn beri um aðra kvísl ævinnar
stríðu rastar en verið hefur um
hríð.
Ekki mun ég dvelja við sögu,
enda er það hvorki tímabært né
ráðlegt í stuttri afmæliskveðju.
Ástæðulaust er að draga upp
mynd af kirkjuhöfðingjanum Sig-
urbirni Einarssyni. Stjórnandans
og framkvæmdamannsins verður
að fáu getið í þessu máli, — hans
sem reisti Skálholtsstað úr rúst-
um, sneri áleiðis fleiri nauðsynja-
málum kirkjunnar en frá verði
skýrt og lýkur innan skamms tíma
embættisferli sínum með hvoru
tveggja, nýrri helgisiðabók og
umskapaðri útgáfu Biblíunnar.
Snillingurinn, sem flutt hefur
Guðs erindi á þær lundir, að allur
samanburður er út í hött, verður
ekki veginn á metaskálum hér.
Skáldið, sem kveðið hefur svo, að
fleiri vildu gjört hafa, fær engan
ritdóm.
En vin vil ég hylla við vatnaskil
í ævi hans. Og andlegum föður
skal þakkað fyrir það allt, er
enginn fékk veitt með þeim hætti
sem hann.
Ég minnist fyrstu samfunda við
Sigurbjörn Éinarsson: Nýgræð-
ingur í guðfræðinámi var ásamt
skólasystkinum boðinn í biskups-
garð. Uppburðarlítið piltkorn
gengur fyrir höfðingjann unga,
prófessorinn fyrrverandi, þjóð-
kunnan fræðimann og löngu ann-
álaðan predikara. — „Sælir verið
þér,“ segir gesturinn, nokkuð svo
skjálfraddaður. — „Komdu sæll,
vinur," er svarað. Höndin var
styrk, og úr leiftrandi auga lagði
þann hlýja loga, sem í skjótri
svipan eyddi öllu angri. Það var
eins og komin væri stórhátíð. Og
þó var þetta dæmalaust hvers-
dagslegt kvöld á vetri.
Ævinlega síðan voru allar
stundir í návist Sigurbjörns Ein-
arssonar feginsdagar, — stórhá-
tíðir. Eldurinn hvíti hefur um
hann leikið og varpað birtu yfir
aðra menn. Álengdar vissum við
vígslusynir og dætur einnig til
hans ár og síð, þótt um fjöll og
heiðar væri að sækja. Jafnvel
íslands haf var þess ekki umkomið
að svipta ferðalang meðvitundinni
um innilega nærveru drengsins
góða.
Þetta er í dag þakkað, og mun
þó seint nóg að gjört. Þökkuð
verður samtímis móðurleg um-
önnun Magneu Þorkelsdóttur
biskupsfrúar um tugi ára. Fleyg er
hugmynd suðrænna manna um
konu að baki karli hverjum. Þau
orð veit ég hvergi leita sér sannari
staðar en þar sem frú Magnea fer.
Oft hef ég í hljóði spurt, hvert
herra Sigurbjörn Einarsson sæki
þann auð, er hann um sig sáir
höndum tveim. Svarið er án efa
flókið, nánast leyndardómur.
Sjálfur mun hann tæpast gangast
við gjöfum sínum. En væri hann
krafinn svara, ætla ég þau yrðu
einföld og ljós, eins og honum er
tamast, þegar fjallað er um marg-
slungna hluti og óræða: „Jesús fær
varið veikan bát og vísað í höfn á
landi." Kristur er kvikan í lífi
þessa manns. Með einhverjum
óskiljanlegum hætti gætir þeirrar
kviku, hvert sem hann ber.
„Tíminn steðjar sem streymi á.
Stýrum í Jesú nafni." Á sjötugsaf-
mæli bið ég herra Sigurbirni
Einarssyni þess, að hann um mörg
ókomin ár fái ekið smáum báti
greiðar leiðir. Land hins upprisna
brosir fyrir stafni allra kristinna
manna á hverju æviskeiði. Megi sá
viti, sem þar stendur á ströndu,
brenna skært yfir lygna elfi á
síðsumri. Guð blessi biskupinn
okkar og allt hans hús.
Ileimir Steinsson
Eitt lítið atvik, nærri hálfrar
aldar gamalt, er mér minnisstæð-
ara en flest annað frá þeim tíma.
Við hjónin, konan mín Rósa B.
Biöndals og ég, vorum þá nemend-
ur í Kennaraskólanum, og við
vorum kirkjurækin á þessum ár-
um, sóttum reglubundið kirkju í
Dómkirkjuna til sr. Bjarna Jóns-
sonar og sr. Friðriks Hall-
grímssonar.
Það var haustið 1933, að við
gengum upp í helgidóminn, eins og
við vorum vön, nýkomin í bæinn.
Þá bar þar nýtt fyrir augu. í
anddyri Dómkirkjunnar stóð ung-
ur stúdent, gekk hann til okkar
með ástúðlegu brosi, heilsaði með
handabandi og kynnti sig: Sigur-
björn Einarsson. Gullfallegur
ungur maður. Ég hafði aldrei
mætt svona ungmenni fyrr. Það
lýsti af persónu hans gleði þess
eðlis, sem ég hafði aldrei fyrr séð í
augum eða andliti ungmennis. Og
það fór ekki milli mála, hann var
að heilsa vinum, sem honum þótti
vænt um, að fyrra bragði, alger-
lega að tilefnislausu, og aldrei
höfðum við hvorn annan fyrr litið
augum. Hann stóð þarna í anddyri
Dómkirkjunnar til þess að taka á
móti kirkjugestum og opna fyrir
þeim dyrnar inn í helgidóminn. Ég
varð glaður, er mér varð það ljóst.
Og mér flaug í hug, að þessi ungi,
glæsilegi stúdent myndi til þess
kjörinn að opna dyr helgidóms
kristinnar trúar fyrir mörgu fólki
á iífsbraut sinni. Þetta sama
haust hóf Sigurbjörn Einarsson
nám við Uppsalaháskóla og lagði
stund á almenn trúarbragðavís-
indi, grísku og klassísk fornfræði í
fjögur ár. Hann lauk embættis-
prófi í grísku haustið 1936 með 1.
ág. einkunn.
Ég átti erindi til Stokkhólms
1935 og notaði tækifærið til að
heimsækja þau hjónin, frú
Magneu Þorkelsdóttur og Sigur-
björn. Þau bjuggu þá í sumar-
fríinu uppi í sveít, alllangt frá
Uppsala í litlu húsi, sér á parti,
vafalaust við þröngan kost. En
þangað komu vinir þeirra í heim-
sókn, þar á meðal þekktir háskóla-
menn.
Þegar fyrsta prestkosning fór
fram í Hallgrímssókn, áttu kjós-
endur margra góðra kosta völ. Það
fór því að líkum, að atkvæði
dreifðust svo, að enginn var kjör-
inn lögmætri kosningu. En S.E.
hlaut langflest atkvæði allra um-
sækjenda og fékk veitingu fyrir
embættinu. Hann fluttist þá með