Morgunblaðið - 30.06.1981, Side 23

Morgunblaðið - 30.06.1981, Side 23
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ1981 31 við bænum þeirra sem áttu sér þá sannfæringu að án trúnaðar við Heilaga ritningu og játningar kirkjunnar væri hún hljómandi málmur og hvellandi bjalla. I hirðisbréfi sínu til presta og safnaða á Islandi helgaði hinn nýkjörni biskup Heilagri ritningu og boðun orðsins verulegt rými og ræddi ólík viðhorf. Þar segir m.a.: „Jesú predikaði sjálfan sig frá því fyrsta að hann kom fram. Sú sjálfsvitund, sem birtist í orðun- um: Tíminn er fullnaður, fylg þú mér, þér hafið heyrt að sagt var, en ég segi yður, er kveikjan. Öll tjáning þeirrar sjálfsvitundar er í öllum þeim atriðum sem máli skipta í fyllsta samræmi við hina postullegu boðun. Boðberar Nýja testamentisins hafa ekki gefið oss annan Krist en hann vildi vera sjálfur.“ Síðar í sama kafla segir. „Biblían er heilög af því að hún þjónar þeim heilaga tilgangi að skapa lífstengsl milli þín og hans. Og hún er lifandi bók vegna þess að Drottinn hennar lifir. Hún á persónulegt erindi við hvern mann sakir þess að þær staðreyndir sem hún gengur út frá eru lífsveruleiki hvers manns: Skapaður — fallinn, kallaður — fráhverfur, syndari — útvalinn, — þetta er saga hvers eins manns, þetta er saga um baráttu Guðs í þér, um þig, fyrir þig. Og þetta er siguraflið, sem sigrað hefur og sigra mun, trú vor, Kristur." Þegar biskupinn fjallar síðan um boðun orðsins, kemst hann svo að orði: „Kirkjan vill vera sann- leikanum trú, sönn í boðun sinni. Vér viljum þjóna sönnum Guði, vera honum trúir í kærleika, gegna því erindi sem hann hefur falið oss, af sem fyllstum trúnaði." Nokkru síðar, þegar hann ræðir vanda boðandans og þá spurn, sem sífellt hlýtur að brenna á þjónum orðsins: Skila ég því rétt sem mér er falið? — segir hann: „Hvaða gildi hafa játningar kirkjunnar í þessu sambandi? Þær eru ómetanlegur vitnis- burður. Þær skera úr um það, að kirkjan veit ekkert annað til hjálpræðis en Jesúm Krist, kross- festan og upprisinn, þann, sem ritningin boðar. Þær marka þann- ig þann meginkjarna, sem hið kristna samfélag er vaxið af, og draga þá stóru útlínu, sem er hin sýnilegu mæri þess, ummörk þess í þeim skilningi, að sá sem með vörum og hjarta afneitar allri hlutdeild í þessari vitneskju, vill ekki sammæla sig hinu kristna samfélagi. Þær skjóta vitnisburði sinum til Ritningarinnar og til þeirrar samvisku sem í auðmýkt vill þangað leita til þess að finna Guðs orð.“ Fyrir þessa afstöðu og þá þjón- ustu við Orðið, sem hún hefur fætt af sér vil ég fá að þakka, — fyrir sjálfan mig og fyrir hönd þeirrar hreyfingar innan íslensku þjóð- kirkjunnar sem ég er fulltrúi fyrir. Skólinn og kirkjan, kristin- fræðsla og kristið uppeldi hafa einnig verið biskupi umræðu- og áhugaefni. í tímariti sínu Víðförla og í áðurnefndu hirðisbréfi hefur hann gert þetta að umræðuefni. Fræðsla í kristnum dómi innan skólakerfisins hefur lengst af þessari öld verið á undanhaldi, sumpart af eðlilegum ástæðum, sumpart af annarlegum, svo að til skamms tíma höfum við staðið frændum okkar á Norðurlöndum langt að baki. Mest varð niðurlæg- ingin með setningu fræðslulag- anna 1946. Nú, þegar nokkuð miðar til annarrar áttar, skulu biskupi færðar þakkir fyrir upp- örvun og stuðning, bæði beinan og óbeinan, við okkur sem falið hefur verið að vinna að þessum þætti fræðslumála. Ég vék að því í upphafi að Sigurbjörn Einarsson biskup hafi átt drjúgan hlut að þáttaskilum í íslensku kirkjunni. Nú eru þátta- skil í lífi sjálfs hans. Við þau skil óska ég honum og fjölskyldu hans heilla með orðum postulans: „Nú fel ég yður Guði og orði náðar hans, sem máttugt er að upp- byggja yður og gefa arfleifð með öllum þeim sem helgaðir eru.“ Sigurður Pálsson námstjóri, form. KFUM I Reykjavik. Afmæliskveðja guðfræðideildar Þegar presturinn á Breiðabóls- stað á Skógarströnd, séra Sigur- björn Einarsson, þá 29 ára að aldri, sótti um annað tveggja prestsembætta við hinn nýstofn- aða Hallgrímssöfnuð í Reykjavík haustið 1940, var í fyrsta sinn um langa hríð efnt til prestskosninga í Reykjavík með þeirri atkvæða- smölun sem slíku fylgir jafnan. Ekki minnist ég þess, að prestur- inn af Skógarströnd hafi átt liðssveitum á að skipa, en hann vann glæsilegan sigur. Hann hafði slegið á nýja strengi í hörpu prédikarans svo að athygli vakti, og á þriggja ára prestsþjónustu- ferli við Hallgrímskirkju kvaddi hann sér rækilega hljóðs með þjóðinni sem afburða málsnjall talsmaður þjóðernislegrar og trú- arlegrar vakningar i kirkjunni. Islensk tunga lék á vörum hans. Hann flutti íslenskan kristindóm í ljóðrænum prédikunum og leiddi hugann að samfelldri hefð kirkj- unnar. Einnig var blásið til stefnu um baráttumálin. Eftirminnileg er ræðan á berangri Skólavörðu- holtsins 20. ágúst 1944, á hól einum rétt fyrir ofan Leifsstytt- una, þar sem komið hafði verið fyrir fánastöngum og ræðupalli. Veður var mjög gott, en um leið og guðsþjónustunni var lokið, tók að rigna. „Vér viljum fara til og byggja", hét ræðan og var bar- áttuhvatning til byggingar Hall- grímskirkju. Svo sköruiega var mælt, að allt ætlaði um koll að keyra í blöðunum næstu vikurnar i vörn og sókn um það, hvort kristindómurinn krefðist fórna í framkvæmdamálum kirkjunnar. Minnisstæðar eru prédikanirnar í einhverjum óhrjálegasta helgi- stað, bíósalnum í Austurbæjar- skólanum, sem þá varð að dýrlegri kirkjuhöll með glæstar hvelfingar sem ég minnist ekki annarra meiri en þeirra í fornum dómkirkjum í framandi löndum, því að í bíósaln- um mátti greina arnsúg skáldlegr- ar innlifunar í heilög guðspjöll, nið örlagaelfunnar, þegar með afli minna og líkinga var tjáður hinn hinsti veruleiki tilveru mannsins. Þetta grópaðist í vitund unglings- ins og vakir nú í stefjamáli minninganna. Séra Sigurbjörn gerðist brátt atkvæðamikill í menntalífi bæjar- ins, og næsta háskólaár, veturinn 1941—42, hélt hann á vegum guðfræðideildar fyrirlestra fyrir almenning um almenna trúar- bragðasögu. Þá var rektor Alex- ander Jóhannesson, en deildarfor- setar þeir Magnús Jónsson í guðfr.d., Niels Dungal í lækna- deild, Ólafur Lárusson í laga- og hagfræðid. og Ágúst H. Bjarnason í heimspekideild. Svo langt er síðan. Fyrirlestrarnir voru fluttir í I. kennslustofu háskólans á fyrstu hæðinni, þar sem nú eru skrifstof- ur, og minnir mig að fremur fátt hafi verið í sum skiptin, því að efnið var sérhæft. En það sætti tíðindum, að ungur prestur hóf hér máls á fræðigrein sinni, enda var námsferill hins mikla gáfu- manns fádæma glæsilegur. Hann hafði numið í Svíþjóð gríska fornfræði, sögu og trúarbragð- afræði og lokið öllum prófum með ágætiseinkunn, þótt hann hefði undraskamman tíma til náms sökum efnaleysis. Bjuggu þau frú Magnea um hríð við vosbúð í gömlum sumarbústað í Upplandi með fyrsta barnið. Sigurbjörn varð brátt hinn mesti grískuhest- ur, enda námshæfileikar ófreskir, og hin almennu trúarbragðafræði nam hann ekki aðeins sem próf- fög, sem hann þeystist í gegnum með hæsta vitnisburði, heldur tileinkaði hann sér þær bók- menntir af innsýn skáldsins, sem klæðir allt búnaði sjálfstæðrar athugunar, eins og sjálfsagt kom fram í fyrirlestrunum, þótt ég muni þá ekki, en er bert í bók hans um það efni, Trúarbrögðum mannkyns. En ég varð var við, að ekki sýndist öllum hið sama um „stefnu" prestsins, sem hafði það að áhugamáli að kynna almenn- ingi indverska trú og kínverska speki. Þeim sem lengst voru „til hægri“ í kirkjupólitíkinni þótti þetta sýna of litla áherslu á hið evangelíska. — Þannig var sr. Sigurbirni þegar í upphafi eins og sjálfkrafa skipað utan hinna tveggja fylkinga, sem á þeim árum bitust innan kirkjunnar, „frjáls- lyndra“ og „rétttrúaðra„. Og átti sú staða hans að koma sér vel síðar, eins og seinna verður að vikið. En nu dró brátt til mikilla tíðinda í guðfræðideild. Sigurður Einarsson dósent varð fyrir and- blæstri starfsbræðra sinna, sjálf- sagt að einhverju leyti vegna ósættisins sem þá var um guð- fræðistefnur (það var í þann tíð er menn deildu karlmannlega, og hressilegir vindar blésu, en áður en lognmolla síðari ára læddist yfir) og vék Sigurður Einarsson að lokum úr embætti sínu. Meðal umsækjenda voru þeir séra Sigurbjörn og séra Björn prófastur Magnússon á Borg á Mýrum, sem áður hafði vegna vilyrðis ráðherra flutzt með fjöl- skyldu sína til Reykjavíkur, er embætti var laust, en þurft að sæta þeim búsifjum, að ráðherra snerist hugur og skipaði annan mann. Leiddist sr. Sigurbirni hvernig örlögin tefldu honum fram gegn sr. Birni, hinum mikla drengskaparmanni og ötula lær- dómsmanni. En þarna stóðu þeir tveir, er um var teflt af umsækj- endum, og var dóms- og kirkju- málaráðherra (en undir hann heyrði Háskólinn þá), dr. Björn Þórðarson, mjög hliðhollur sr. Sigurbirni og vildi hann. Sr. Þorsteinn Briem á Akranesi, hinn mikli kirkjuhöfðingi þeirra ára, var ekki andstæður sr. Birni, en af öðrum sökum stóð hann fast að baki umsókn Sigurbjörns, og er það hvarflaði að sr. Sigurbirni að draga umsókn sína til baka vegna þeirrar hörku sem færst hafði í leikinn, var sr. Þorsteinn stöðugt í símanum ofan af Akranesi, mest í gegnum sr. Bjarna, að mig minnir, að stappa stálinu í sr. Sigurbjörn. Fór svo að lokum, að báðir unnu. Sr. Sigurbjörn var skipaður dós- ent í guðfræði 10. október 1944; en með sérstökum lögum, er Sigur- geir heitinn Sigurðsson biskup gekk mjög fram í að fá samþykkt, var sr. Björn Magnússon einnig skipaður dósent ári siðar. Man ég vel, að sr. Sigurbjörn fagnaði þvi, enda bættist guðfræðideild þar með fjórða embættið, en þau höfðu verið þrjú allt frá 1911. Sigurbjörn Einarsson kom að guðfræðideildinni sumpart undir stjörnu átakanna milli „frjáls- lyndis“ og „rétttrúnaðar" í kirkj- unni, en þótt hann væri rétttrún- aðarmaður í eðli sínu, vildi hann í hvorugan fótinn stíga óðrum fremur til stuðnings þeim flokk- um, og þegar lauk sextán ára starfi hans í deildinni, höfðu þessar tvær fylkingar riðlast og ný „miðjustefna" orðið ofan á. Er það ekki lítill árangur af ekki lengra starfi. Þótt ekki væri nema af þessu einu, skipar Sigurbjörn veglegan sess í guðfræðisögu landsins. En margt annað kemur til. Deilurnar innan kirkjunnar á þessum árum voru sumpart af eðlilegur hvötum, en sumpart á ímyndun reistar og persónulegri óvild, stundum af misskilningi. Þannig var sr. Björn Magnússon prófastur á Borg ekki í raun frjálshyggjumaður, heldur mjög „konservatíf" í biblíutúlkun og andstæðingur hinnar róttæku biblíugagnrýni. Það rennir heldur ekki stoðum undir hina miklu einföldun staðreynda sem dilka- dráttur þessara ára byggðist á, hverja útreið Rudolf Bultmann, höfðupostuli róttækrar biblíu- gagnrýni síðari ára, fær í hinu mikla riti Ásmundar Guðmunds- sonar, Samstofna guðspjöllin (1938, t.d. bls. 104). Skiptingarnar voru því fyrst og fremst kirkju- pólítískar í eðli sínu. Og á þessum árum gat Sigurbjörn dócerað „ópólitískt", óbundinn af allri ábyrgð um stjórn kirkjunnar, sem forystumönnum og biskupum er lögð á herðar. Rödd hans á þeim árum var rödd spámannsins í óbyggðum þeirrar kirkju sem hafði ekki áttað sig á umheimin- um og var á leið inn í atómöld, alls vanbúin nýjum verkefnum (og er það sennilega enn). Þannig skýr- ast þau veðrabrigði, er verða á æviferli hans 1959. Það sýnir einnig, að gjáin milli „frjálslyndis“ og „rétttrúnaðar" var ekki djúp, að þegar dr. Ás- mundur Guðmundsson settist á biskupsstó! hafandi fyrrum verið járnharður ráðagerðasmiður í bar- áttu „frjálslyndra", settist hann á friðarstól og reyndist kærleiksrík- ur velvildarmaður allra kirkjunn- ar manna, hvar í flokki sem þeir stóðu, og skilur eftir sig bjartar minningar. En þegar Sigurbjörn gerðist kennari í guðfræðideild, var þessi tími ekki upp runninn. Skipuðust stúdentar í andstæðar fylkingar með honum og móti. Eitthvað var um það í fyrstu, að menn skrópuðu í mótmælaskyni. Fyrirlestrar dósentsins voru mjög kirkjulegir og ljóðrænt töfr- andi, en ég saknaði í þeim kaldrar rökhyggju, vildi standa frjáls utan hins trúfræðilega viðfangsefnis og greina það. En svo fór mér hverju sinni, er leið á fyrirlesturinn, að ég komst á vald fyrirlesarans og lét heillast af mystískri innsýn hans í leyndardóma trúarinnar.w Hefi ég skilið það síðar, að áhugi hans beindist langtum síður að kaldri rökhyggju þeirrar guð- fræði, sem er akademísk, en ekk- ert annað, og miklu fremur að hlýrri ræktarsemi við hefðir kirkjunnar og trúarlíf fólksins. Hann var einn og samur í kath- edru Háskólans og prédikunarstól kirkjunnar. Samhengið í hugsun og veruleikaskynjun Sigurbjörns Einarssonar er því órofið. Það byggist á samtengingu kristinnar trúar við sveitamenninguna, sögu þjóðarinnar og trú fólksins (sbr. andann í grein hans frá Skóg- arstrandarárunum, „Við orf og altari", Kirkjuritið 1939). En ekki sat við háskólafyrir- lestrana eina. Nú skyldi vinna fyrir fólkið í landinu. Sigurbjörn kom á fót Bókagerðinni Lilju með stuðningi Sigurbergs Árnasonar og annarra góðra manna 1943. Gegndi hún miklu hlutverki, gaf út fjölda bóka, m.a. skáldrit sem höfðu kristið gildi, kynnti danska skáldprestinn Kaj Munk á íslandi og gaf út Passíusálmana, sem þá var farið að skorta í smekklegri útgáfu og handhægri, en skömmu áður hafði Sigurbjörn vakið á sér athygli með formála sínum að Tónlistarfélagsútgáfunni, sem Steingrímur J. Þorsteinsson sagði vera hið besta sem um Passíu- sálmana hafði verið ritað á ís- lensku. Bókagerðin Lilja tilheyrði vor- verkunum í kirkjunni, um það leyti er Lýðveldisstofnunin var framundan. En hún steytti á því skeri, að guðfræðingar sem lengst voru til hægri í samtökum þessum heimtuðu, að bækur fylgdu ein- hverjum staðli í trúarviðhorfum til að teljast hæfar til útgáfu, og varð því að engu. Enn var áfram haldið að vinna að eflingu nýrrar, kirkjulegrar guðfræði. Sigurbjörn tók nú að undirbúa útgáfu nýs tímarits um guðfræði og kirkjumál. En nú fékk hann ekki stuðning manna til hægri við sig og sneri sér því til Ragnars í Smára og fékk þar skjótar og drengilegar undirtektir. Hóf nú tímaritið Víðförli göngu sína með stuðningi Ragnars snemma árs 1947, og kom það út í átta ár. Hér var á ferð nýjung í kristnu fræðslustarfi innan kirkj- unnar, og hefur engin orðið slík síðan. Með Víðförla var blásið í her- lúðurinn, svo að eftir því var tekið. Ritið fékk góðar viðtökur. Sr. Björn O. Björnsson skrifaði vel um það í tímariti sínu, „Jörð“. Guðfræðileg ritstörf Sigurbjörns Einarssonar, ef frá eru taldar bækur hans, er nær öll að finna í Víðförla, svo mikil er þýðing hans, og eftirvæntingin sem ritið vakti mönnum var mikil. (Mig hefir oft furðað á því, að þessir textar, auk Hirðisbréfsins, skuli ekki vera skyldulesning fyrir stúdenta í guðfræðideild.) Hér var kyrrstöðunni í íslenskri guðfræði sagt stríð á heridur, og engum blandaðist hugur um, að hér talaði maður sem sat á kennslustóli í guðfræðideild en var jafnframt færasti penni kirkj- unnar og einn mestu meistara tungunnar í samtíð sinni. Skorin var upp herör gegn nýguðfræð- inni, sem var ný og fersk í upphafi aldarinnar, en nú orðin gömul og guggin. Viðurkennt var framlag SJÁ NÆSTU SÍÐU

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.