Morgunblaðið - 26.07.1981, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 1981
49
AKLASINN
Bjúkrahúsum í Sovétríkjunum. Gúlögin eru
Reynt að brjóta ffanga niður
andlega þegar í byrjun
A.V., sem hefur verið hafður í haldi í
Vladimir-fangelsinu, lýsti vistinni á eftirfar-
andi hátt: „Þegar við komum í fangelsið árið
1970 var okkur sagt af fangelsisyfirvöldum,
að við yrðum settir í sóttkví. Það þýddi
sultarfæði, í klefa án dýna, teppa eða kodda.
An nokkurra persónulegra eigna eða bóka.
Við vorum undir ströngu eftirliti í sex
mánuði, á sultarfæði.
Þetta var gert til að freista þess að brjóta
fangana niður andlega þegar í byrjun. Eftir
sex mánuði í svelti og einangrun hugsaði
maður ekki um annað en brauðhleif. Fangar
voru niðurlægðir, þeim var misþyrmt og í
litlum einangrunarklefunum gátu þeir sára-
lítið hreyft sig. Ég varð vitni af því, að
nokkrir fangar skáru sig til blóðs til að dýfa
brauði í hlóðið og þannig reyna að seðja
hungur sitt. Ég jafnvel sá fanga skera bita af
sjálfum sér til að borða. Hann kveikti upp
eld; brennið var blaðsíður úr riti Karl Marx,
sem hann hafði fengið á bókasafninu.
Fyrir utan pólitíska fanga, þá voru þarna
menn, sem höfðu verið teknir fyrir það eitt
að lesa Biblíuna, eða bara hugsa öðru vísi.
Við vorum settir meðal ótíndra glæpamanna
og það er oft harðasta refsingin. Glæpafang-
ar eru beinlínis hvattir til þess, að misþyrma
og misbjóða pólitískum föngum; algengt er,
að pólitískum föngum sé misþyrmt hrotta-
lega af glæpamönnum, sem einnig misbjóða
þeim kynferðislega. Margir veiklyndir hafa
orðið að kynvillingum í sovéskum þrælkunar-
búðum."
Hey, hér höfum við júöa
Á eftir fer vitnisburður Z. Nisan um
fangelsun sína í Kersty-fangelsinu í Lenin-
grad árið 1978.
„Ég var fluttur í klefa 404 á annarri hæð,
byggingu fjögur. Ég hafði neitað að ræða við
fulltrúa saksóknara um fyrirhuguð réttar-
höld. Ég áttaði mig ekki á ástæðum þess að
ég var fluttur í nýjan klefa. Ég hafði verið
hafður í haldi í annarri byggingu. Vörðurinn
leiddi mig inn í klefann og við mér blöstu
þrír ógeðfelldir menn. Þeir hófu þegar að
öskra að mér: „Hey, við höfum hér júða,“
„Athugum hvort hann er umskorinn" og
fleira í þessum dúr. Ég reyndi að leiða þetta
hjá mér, en „brandararnir" héidu áfram.
Þegar kvöldaði sögðust þrjótarnir ætla að
nauðga mér. Ég færði mig nær hurðinni og
krafðist þess, að vera fluttur í annan klefa.
Vörðurinn bara hló, þegar hann heyrði
ástæðu kröfu minnar. Um nóttina reyndu
þrjótarnir að nauðga mér. Ég reyndi að
verjas', og ég hefði ekki getað varist árásum
þeirra lengi hefði ekki heppnin gengið í lið
með mér.
í átökunum féll einn óvina minna og skall
harkalega með höfuðið á horn járnrúmsins.
Ópum fanganna um slysið var þegar svarað.
Fangar komu að vörmu spori og höfðu
þrjótinn á brott. Síðan settu þeir mig í
handjarn og fóru með mig í einangrunar-
klefa. Þar settu þeir mig í spennitreyju og
köstuðu mér í gólfið. Það var ekkert rúm í
klefanum. Hann var rakur og kaldur.
Skömmu síðar skáru hryllileg hljóð eyru
mín. t þrjá sólarhringa glumdu þau látlaust í
eyrum mínum. Ég fékk hryllilegan höfuðverk
og jafnvel sá ofsjónir.
Síðan var ég sóttur og færður til full-
trúans. Hann lagði plagg á borðið með alls
konar upplognum játningum og skipaði mér
að skrifa undir. Ég neitaði en þá var mér
sagt, að ég yrði ákærður fyrir að misþyrma
klefafélaga mínum. Þegar ég sagði fulltrúan-
mum mína hlið málsins, þá hló hann
rosalega. Hann hét Morozov. Til þess að
freista þess að fá mig til að skrifa undir
falsplaggið, lét hann þrívegis kasta mér í
einangrunarklefann og þar dvaldi ég viku
hverju sinni. Eitt sinn var ég settur í „skáp“
í 24 klukkustundir. Þar var hvorki hægt að
sitja né hreyfa sig. Ég fékk hvorki vott né
þurrt og var bannað að fara á klósett. Ég
varð að gera stykki mín standandi. Eftir
prísundina var mér skipað að þrífa klefann.“
Þú ert geðveikur
Vitnisburður J.V. 1976:
„í KGB-fangelsinu endurtók fulltrúi sak-
sóknara í sífellu: „Aðeins hinir geðveiku
snúast gegn Sovétríkjunum. And-sovésk
plaköt þín og bæklingar staðfesta geðveiki
þína.“ Ég vildi ekki eiga orðaskipti við hann
af ótta við að tala af mér. Vegna þagnar
minnar var ég sagður geðveikur.
Að morgni 8. október 1976 var ég tekinn úr
klefa mínum og mér var tjáð, að ég ættti að
fara í sjúkdómsgreiningu á geðsjúkrahús.
Leitað var á mér, eigum mínum síðan skilað
og ég var settur í Rauða kross-bíl og mér var
ekið til geðsjúkrahússins í Akademik Leb-
edevgötu, sem er í Moskvu.
Móttökurnar voru í bland eins og í fangelsi
og sjúkrahúsi. Mér var skipað í sturtu, síðan
var leitað á mér og farið með mig að því
loknu til klefa. Þar voru í bland geðveikir og
heilbrigðir. Þarna mátti til að mynda sjá sex
geðjúklinga en einnig heilbrigt fólk; trúað
fólk. Þarna voru nunnur. Ein konan hafði
verið send í geðrannsókn vegna þess, að hún
hafði sótt um leyfi að flytjast úr landi; önnur
vegna þess að hún hafði reynt að fremja
sjálfsmorð. Þarna varð mér ljóst, að í
Sovétríkjunum ertu sendur á geðsjúkrahús
fyrir að búa til „and-sovéskt“ plakat, biðja til
guðs, reyna að komast úr landi, eða bara alls
ekki vilja lifa. Afleiðingarnar voru hinar
sömu. Þú ert sendur á geðsjúkrahús. Þú ert
úrskurðaður geðveikur.
Það voru 18 rúm á okkar deild. Við vorum á
rólegri deild og því fengum við á daginn að
fara fram á gang, sem alltaf var yfirfullur.
Aðeins á nóttunni vorum við lokuð inni...
Næsta morgun var farið með mig til
meðhöndlunar. Það átti að gefa mér inn
sprautur en ég neitaði. Fjórir verðir tóku mig
traustataki en ég streittist á móti. Sagðist
ekki vera veikur, ég hefði aðeins verið færður
á sjúkrahúsið til rannsóknar. En ég mátti
mín lítils gegn margnum. Ég missti
meðvitund.. .ég rankaði við mér í rúm-
inu ...“
Sonur minn táraðist
— Ég grét með honum
Takir þú leið 3 frá aðalstrætisvagnastöð-
inni í borginni Orél, þá mun hann fljótlega
fara fram hjá verksmiðjunni og skömmu
síðar fangabúðunum. Þar eru börn höfð í
haldi; um þrjú þúsund fangar eru þar.
Hér á eftir fer vitnisburður Elenu K., en 14
ára gamall sonur hennar var hnepptur í
fangelsið í Orél skömmu eftir að fjölskyldan
sótti um leyfi að flytjast úr landi. Drengur-
inn hafði hjólað á blaðagrind og velt henni
um koll. Hann var handtekinn og ákærður
fyrir óspektir. Hann hlaut tveggja ára dóm í
þrælkunarbúðum og fluttur til Orél. Hinn
strangi dómur virðist hafa fallið til að koma
í veg fyrir, að fjölskyldan gæti flust úr landi.
„Ég hef oft farið til búðanna til að hitta
son minn Sergei. Mjög oft hefur- mér verið
bannað að hitta hann. Mér var jafnan sagt,
að hann hefði hagað sér illa og ekki uppfyllt
vinnukvóta sinn.
Börnin voru send til vinnu eftir stutt
námskeið um meðferð véla. Þau framleiddu
niðursuðudósir. Ávallt þegar ég fékk að hitta
son minn, stóð vörður yfir okkur. Syni
mínum var leyft að borða það sem ég kom
með mér, en hann fékk ekki að taka neitt með
sér í fangaklefann. Varð að borða allt á
staðnum.
Sonur minn kvartaði undan fæðinu, sagði
það lélegt og að hann væri alltaf svangur.
Hann sagði mér einnig, að vinnukvótar væru
háir; börnin þyrftu að leggja mjög hart að
sér en kvótinn gilti fyrir hóp sem heild. Éf
einhver í hópnum náði ekki að afkasta
nægilega miklu að mati hinna, þá var hann
ofsóttur af hinum. Slíkur var óttinn við
refsingu. Hann sagði mér, að ótíndir glæpa-
menn væru hafðir innan um börnin og að
þeir stjórnuðu hópum. Þeir neyddu yngri
börnin til að gera ýmis viðvik fyrir sig. Þeir
sem neituðu var misþyrmt, oft kynferðislega.
Þá misþyrmdu hinir eldri sér yngri.
Verðirnir vöfruðu um, að því er virtist
undir áhrifum, og aðhöfðust ekkert þó þeir
yrðu vitni að misþyrmingum. Þvert á móti,
þrjótar voru skipaðir til forustu í hópum og
þeim skipað að halda börnum við vinnu svo
vinnukvóti væri uppfylltur.
Sonur minn táraðist oft og kvartaði undan
vinnuþrælkun, undan sífelldu hungri og
þrjótunum, sem sífellt voru að misþyrma
börnunum. Ég grét með honum. Ég gat
ekkert gert til að koma honum til hjálpar.
Öllum náðunarbeiðnum hafði verið synjað.“
Á geðsjúkrahúsi í Moskvu
Vitnsiburður Klebanovs, en hann beitti sér
fyrir stofnun óháðs verkalýðsfélags. Hann
var lokaður inni á geðsjúkrahúsi í Moskvu.
„ .. .síðar kom embættismaður til mín.
Hann neitaði að gefa upp nafn. Þetta var í
móttökuherbergi stjórnmálaráðsins í
Moskvu. Ég skýrði honum frá því sem ég
hafði skýrt öðrum embættismönnum frá.
Hann bað mig bíða inni í hliðarherbergi og
fór út úr herberginu. Fjórir fílefldir karl-
menn klæddir hvítum einkennisbúningum
komu að vörmu spori og skipuðu mér að
fylgja sér. Ég neitaði, sagðist vera við
hestaheilsu. Þá þrifu þeir til mín, vörpuðu
hauspoka yfir mig og báru mig út á götu þar
sem Rauða kross-bíll beið. Mér var kastað
inn í bílinn eins og hverjum öðrum kartöflu-
poka. Síðan var mér ekið til geðsjúkrahúss
númer 14.
Við komuna þangað var ég leiddur fyrir
lækni á vakt. Nokkrir sjúklingar fylgdust
með. Læknirinn sagði við þá: „Sjúklingurinn
þjáist af réttlætiskennd. Hann þjáist af
ofsóknarbrjálæði." Að þessu sögðu var mér
kastað meðal geðsjúklinganna fyrir það eitt
að reyna að stofna verkalýðsfélag óháð
hinum ríkisreknu."
Valentin Ivanov var lokaður inni á geð-
sjúkra-húsi nr. 17 i Mosvku. Hann var
handtekinn fyrir að ganga til Bolshoi-leik-
hússins með skiiti sem á stóð; Ég vil frá
Sovétríkjunum. Úrskurður geðlækna var:
„Ber ekki skynbragð á raunveruleikann
umhverfis sig“. Undir sjúkdómsgreiningu
skrifaði geðlæknirinn Rubashev. Shifrin
hvetur lesendur til að fara til hans og
spyrjast fyrir um Ivanov.
Unnið aö gerð BAM-línunnar; járnbrautarlínurnar milli Baikal-Amur í Siberiu. Fangar
vinna í fimbulkulda viö erfiöar aöstæöur og notast viö handafliö eitt.
Fangar voru sífellt svangir
M.K., rafmagnsverkfræðingvir. var sleppt
úr haldi 1976. Hann skýrir frá dvöl sinni í
Oneglagi í Síberíu:
„Eg var í sérfræðingasveit, sem naut
sérstakra forréttinda. Því gat ég fylgst náið
með líðan fanganna. Þeir voru sífellt svangir,
fengu engan ferskan mat. Skyrbjúgur hrjáði
þá og baráttan gegn skyrbjúg var eitt megin
viðfangsefni fanga. Fangar misstu tennur
vegna vítamínsskorts.
Á veturna var kuldinn á milli 40 og 50
gráður á celíus. Vinnuaðstaðan var óþolandi,
vinnukvóti fanga var hár. Gætu þeir ekki
staðið við vinnukvóta sinn var þeim refsað.
Þeir voru settir í einangrun og matar-
skammtur enn frekar takmarkaður.
Ég sá iðulega fanga, sem höfðu reynt að
limlesta sig til að komast hjá vinnu, sem alla
var að drepa. Sumir settu fótlegg undir
fallandi tré, aðrir hjuggu af sér fingur.
Sumir létu kal setjast með vilja í hendi, svo
taka þyrfti hana af. Andrúmsloft vonleysis
og örvæntingar ríkti yfir búðunum.
Hinir strangtrúðu þoldu vistina best. Þeir
létu ekki bugast, létu ekki niðurlægja sig.
Þeir töldu sjálfum sér trú um, að guð væri að
reyna þá. Aðrir, hins vegar, börðust innbyrð-
is um mat, þeir niðurlækkuðu sig með
kynvillu.
Jafnvel þó fangabúðirnar væru inni í
miðjum skóginum, þá vantaði oft brenni.
Fangaverðir höfðu meiri áhuga á að staðið
yrði við vinnukvótann en að senda fanga út í
skóg að afla brennis. Fangar voru sífellt,
svangir. Fangar þjáðust af margvíslegum
sjúkdómum. Á veturna var það kuldinn.
kvikindi alls konar og sjúkdómar sem fylgdu
þeim á sumrin. En vinnukvótanum varð að
skila .. .hvað sem hungri fanga leið . . .hvað
sem heilsu þeirra leið, fötlun .. .fangar voru
látnir vinna uns þeir hnigu niður.
Nú eftir að hafa sloppið frá þessum
hryllingi eftir þiggja ára dvöl trúi ég vart að
skepnuskapur þessi geti þrifist. En svo er. Eg
skrifast enn á við vini, sem ég skildi eftir í
búðunum. Allt situr við það sama.“
Börnin passív og skelfd
V.L., læknir sem skoðað hefur börn i
vinnubúðum i Vologda-héraði, segir svo frá:
„Börnin voru passív, inní sér. Þau voru
skelfd og þorðu vart að svara einföldustu
spurningum. Þau voru frá 14 ára aldri til 18
ára aldurs. Eftir nokkrar ferðir í búðirnar
varð ég þess áskynja, að hinir yngri voru
misnotaðir kynferðislega af hinum eldri. Þeir
höfðu sýkst af kynsjúkdómum, m.a. sýfilis.
Eldri drengirnir höfðu haft í hótunum við
hina yngri ef þeir skýrðu frá sjúkdómum.
Fyrir utan kynferðislegar misþyrmingar
voru yngri drengirnir neyddir til að gera
ýmis viðvik fyrir hina eldri, sem og verðina.
Börnin unnu í verksmiðju og eftir vinnu
var þeim gert að taka þátt í heræfingum, sem
gerðu þau örmagna. Bæði verðir og leiðbein-
endur börðu börnin án minnstu blygðunar og
reyndu á engan hátt að fela það.“
Harmleikurinn
í Novocherkassk
Arið 1962 kom til hunguruppþota í bænum
Novocherkassk. Hungur var landlægt á
svæðinu en aðeins íbúar Novocherkassk
dirfðust að mótmæla. „Gefið okkur og
börnum okkar brauð" kröfðust íbúarnir.
Tíótmælin fóru friðsamlega fram og haldið
var til byggingar flokksins til að ræða við
yfirvöld.
En embættismenn dirfðust ekki að ræða
við fólkið. „Þeir sem voru kjörnir af fólkinu“
siguðu hermönnum á það. Hermönnum var
skipað að skjóta á óvopnað fólkið. En þeir
neituðu. Foringi þeirra framdi sjálfsmorð að
hermönnum sínum og íbúm Novocherkassk
ásjáandi.
Yfirvöld fóru fram á aðstoð frá Moskvu.
Sérstakar KGB-sveitir skipaðar hermönnum
frá Asíu voru sendar á staðinn. Þeir komu og
hófu að skjóta á fólkið, sem réðst gegn þeim.
íbúum Novocherkassk tókst að afvopna
nokkra hermenn og svara skothríðinni i
sömu mynt. KGB-liðið flúði og skildi borgina
eftir í höndum íbúanna.
Moskvuvaldið sendi nú sérþjálfaðar sveitir
innanríkisráðuneytisins og KGB, studda
skriðdrekum og flugvélum, til Novo-
cherkassk. Ráðist var af fullri hörku gegn
íbúnum og mótspyrnan brotin á hak aftur í
hlóðbaði.
Fjöldahandtökur fóru fram. Hundruð sak-
lausra borgara var varpað í fangelsið í
Novocherkassk. Margir voru skotnir, hundr-
uð voru sendir í þrælkunarbúðir.
Shifrin hvetur lesandann eindregið að fara
til fangelsisins í Novocherkassk og gleyma
ekki myndavélinni. Hann segir að enn séu
margir sem tóku þátt í uppreisninni 1962
hafðir þar i haldi.
„Harmleikurinn heldur áfram; en áfram
berjast fjölmargir sovéskir Imrgarar gegn
óréttlæti og kúgun kommúnismans; gegn
ofureflinu. Þeir eru hetjur, sem ekki mega i
gleymsku falla, aldrei.“
: