Morgunblaðið - 26.07.1981, Blaðsíða 16

48
MOROUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 1981

ÞAR RÆÐUR
MANNVONSKAN
RÍKJUM
SOVKSKI ;in<lófsmiiAurinn Alnxandur Sol-
/iK'iiilMyn opinlx'raAi fyrir hiúminum á oftir-
minmlej'.in hfil.l. OúlaK-cyjaklaMann í Sovót-
rikjununi; faiiK<‘lMÍ, |ir»'lkunarlnihir <>k K<‘h-
vi'ikrali.i'li uni ni'rvOll Sovólríkin. Ilcimurinn
mIVmí ngndnfa yfir u|ipljÓMlrunum <i|í Mamska
vÍMÍnilaakaili'mian sii'mili hann hókmi'nnta-
viTÓlaiimim NóIm'Im. A síóaMlliónu ári kom út
MÓrMla'ó laik um fantfi'lMÍ, |>nt‘lkunarl>úóir <>«
l'<'óv<'ikrahu'li í Sovótríkjunum oftir Kyóinx-
íim Avraham Shifrin. Ilór or um aó raióa
„fyrMlu li'iÓMannarhókina um fanuolMÍ, |>rælk-
unarhúóir <>n Ri'óv<'ikrahæli i Sovótríkjun-
iiiii".
Shifrin ti'lur Mkilmcrkil«t(n upp fannolMÍ,
lira'lkiinarhúóir <>k K<'óv<'ikraha*li. Orcint er
fra lióh'Ka tvciniur |>ÚMun<l KÚlóKum í land-
inii, nákva'iiiar lciðlx'iningnr <tu um Mtaó-
Mi'lninnu húóanna, hvi'rnin Im-mI mó aó komaat
I íl |M'irra. I Ivaóa Mtra'tÍMvatin mó hi'ntU(iaMl að
taka <>n |>anni|' fram oftir nótunum. Shifrin
ilvahli Mjálfur uni lantit Mki'ið í |>ra*lkunar-
húóiim Kri'inlvi'rja. Ilann hynj(ir hók MÍna á
i'ÍKÍn ri'yiiMlu i>k vilnÍMhurói hundruó manna,
Mi'in Iokóii míji í mikla haittu til að koma
iipplý.MÍiiKum áli'ióÍM. Shifrin hytínir á fráMÖnn
fólkM. mi'iii iIvi'Im! í [ira'lkunarhúðum <>k
i'innit! (x'irra. mi'iii <tu mvo lánaamir að hafa
Mloppió úr prÍMimdinni. Marjiar myndir eru í
hókinni, sem hlýtur að ti'ljast einstæð.
Milljónir eru hafóar í haldi í ttidótium
hi'rranna í Kreml; j>ar eru ekki aðeins
.aiiilofMiiieiin. sem Ix-rjast K<ltin ríkjandi
vahlhófum; K<'ttu órótlla'li kommúnismans,
helilur i'innití f<>lk, sem lítt eða ekkert hefur
lil saka unnið. Kólk. sem hefur það eitt til
„saka" unnið aó liutisa öðruvísi en Kreml-
verjum er jxSknanletct; fólk, sem hafnar að
afneita tí»ði sínum; fólk, sem hefur farið
fram a aó flytjast úr landi; f<>lk, sem hefur
risió u|>)> |»<’Kn kÚKuninní <>k mótmælt; fólk,
seiii hcfur reynt að ha’ta haK sinn með |>ví að
Ix'íta ser fvrir stofnun óháðra verkalýðsfó-
l»Ka; Ixirn j>essa fólks.
Afram ma'tti telja, listinn yrði lanKur. Það
i'itt að fara út af línu sovóskra stjórnvalda er
„anil-sovósk starfsemi <>k and-sovóskur áróð-
ur". Milljónir jijást í K'dóKum Kremlverja;
milljonir hafa látist.
Shifrin hvetur lesandann til að hanka upp
a i'inhverju K'daKÍnu cíkí hann leið um.
Hanka upp <>k spyrja eftir einhverjum fanKa.
Hann si'KÍr. aó enKÍn hivtta só fólKÍn í j»ví að
hiója leyfis aó hitta fanK.a. j>ví sovósk Iök
hanni turistuni ekki að heimsækja þessar
stofnanir.
Auðvitaó er vonlaust að fá heimild til að
ra'ða við faiiKa; Shifrin seKÍr svarið jafnan
nei. Kn slik heimsokn veldur slíku huKar-
aiiKri meðal faiiKavarða <>k yfirmanna, að
með olikindum er. Shifrin hvetur lesandann
að hafa með ser myndavól. taka myndir af
faiiKavörðum. yfirmönnum <>k K<daKÍnu ok
avallt spyrja viðkomandi að nafni. Heim-
soknin mun spyrjast um fanKabúöirnar. Hún
inun veíta jx’im. sem jij.ást innan veKiíja j>ess
u|>ix>rvun í tilhreytinKarleysi fanKavistarinn-
ar <>k hver veit. Heimsöknin Kæt' bætt
aðhunað fanKa. 1>k ef slíkt Kerðist. þá mundu
þusiindir þakka [>er. Hin myrku K'döK j>ola
illa dajrslj osið; athyKli heimsins vilja
Kremlverjar alls ekki.
Þusundir harna <>k unKlinKa þjást í kúIök-
uin. einnÍK konur. Sovósk yfirvöld hafa
jaínan neitað j>vi alfarið, að börn sóu lokuð
inní í þra'lahuðum. en staðreyndin er enKu að
siður su. að þusundir harna ok unKlinga eru
hafðir í haldi i f.anKabuðum.
Shifrin skýrir skilmerkileKa frá Keðveikra-
ha'lunum <>k misnotkun þeirra. Hann Kerir
Kri'in fyrir „dauóahúðunum" svonefndu. Þar
starfa fanKar við lífshættuleK störf ok eÍKa
sjalilnast afturkvæmt. FanKar vinna til að
mynda í úraníumnámum ok hreinsa Keisla-
virk.a hluta úr kjarnorkukafhátum.
FanKar í KÚlöKum Sovétherranna eru
notaðir sem vinnuafl. Þau eru þrælabúðir.
„Kommúnismi þrífst á fólki í ánauð" skrifar
Shifrin. Fangar í Sovétríkjunum starfa í
verksmiðjum viðs veKar um landið. Þeir eru
mikilvæKÍr í herKaKnaiðnaðinum ok vélaiðn-
aði. Þeir starfa við hyKKÍnKarvinnu. FanRar
hafa byKKt, svo dæmi séu tekin, skóla,
virkjanir, veKÍ, <>K járnbrautarlínur, einkum í
SíIxtíu j>ar sem erfitt er að fá fólk til starfa.
FanKar vinna viö skÓKarhöKK ' Síberíu ok
norðurhluta Rússlands. Þeir eru mikilvæKt
vinnuafl í olíuiðnaði Sovétríkjanna, starfa
við olíuhoranir, olíuhreinsun, byKKÍnK" olíu-
leiösla <>k marKS konar iðnaði tenKdum
olíuiönaði.
FanKar vinna þau störf, sem aðrir fást alls
ekki til að vinna, þó há laun séu í boði;
hættuloK Mtörf. Þeir vinna í námum, úran-
íumnámum, kolanámum svo dæmi séu tekin.
FanKar vinna j>ar sem Keislavirkni er langt
vfir hættumörkum.
Áfram mætti telja, en aðeins skal eitt
nefnt til viðbótar. Fangar vinna að smíði
minjaKripa marKS konar. SkartKripaskrín
smíða jx’ir, faKurlaKaðar skálar ok skeiðar ok
túristum eru síðan seldir þessir hlutir ok þeir
þá kallaðir afrakstur „þjóðleKS heimilisiðn-
aðar“. „Svartur kavíar,“ sem seldur er dýrum
dómum erlendis fyrir dýrmætan gjaldeyri, er
til að mynda unnin af fönKum í verksmiðju í
Ourlev.
Já, ok manstu eftir vinalaKa bangsanum,
sem var tákn Olympiuleikanna í sumar?
Shifrin heldur því fram, að fangar í KÚlögum
valdhafanna í Kreml hafi framieitt þá í
nauðunKarverksmiðjum.
Höfundur bókarinnar, Avraham Shifrin er
KyðinKur. Árið 1970 fékk hann leyfi til að
flytja til ísraels eftir að hafa dvalið í 10 ár í
sovéskum þrælkunarbúðum. Auk j>ess af-
plánaöi hann fjöKurra ára útleKÖardóm.
Avraham Shifrin fæddist í Minsk árið 1923.
Hann bjó í Moskvu til 1941 er hann var
kallaður í Rauða herinn. Faðir hans, Isak
Shifrin hafði dvalið um lantrt skeið í fanKelsi
fyrir það eitt að setáa brandara um Stalín.
Hann lést eftir 10 ára dvöl í þrælkunarbúð-
um.
Þar sem Avraham var sonur föður síns; sá
er hafði satft brandara um Stalín, var hann
settur i herfylki afbrotamanna ok auðvitað í
fremstu vÍKlinu, þar sem hættan var mest.
TvíveKÍs særðist Avraham á vÍKStöðunum.
Kftir striðið hóf hann laKanám ok lauk því.
Kn árið 1953 var Shifrin dæmdur til dauða
fyrir „and-sovéskan“ áróður. Dauðadóminum
var breytt í 25 ára fanKelsi. Eftir tíu ár í
þrælkunarbúðum víðs veKar um Sovétríkin,
var honum sleppt úr haldi en varð að dvelja
fjöKur ár í einanKrun. Eftir að hafa endur-
heimt frelsi sitt Kerðist hann löKfræðinKur
KyðinKa, sem vildu flytjast til ísraels.
Sjálfur fékk Shifrin leyfi til að flytjast til
ísraels árið 1970 ok þar býr hann nú. Hann er
nú yfirmaður stofnunar í Israel, sem fæst við
rannsóknir á þrælkunarbúðum, fanKelsum ok
Keðveikrahælum í Sovétríkjunum. Shifrin
vann i þrjú ár að Kerð bókarinnar. Hún er,
eins ok áður saKÖi, einkum byKKÖ upp á
upplýsinKum frá fólki i Sovétríkjunum; fólki
sem setti sík í mikla hættu, ok dvöl í
KÚlöKum, til jæss að koma upplýsinKum til
Vesturlanda. En einnÍK reynslu Shifrins
sjálfs, samtölum sem hann átti við samfanKa
sína víðs ve^ar um Sovétríkin, einkum hinn
evrópska hluta Jæirra.
Mannvonskan ræöur þar
ríkjum
I bókinni er vitnisburður fólks, sem hefur
mátt sæta fanKelsun, dvöl í þrælkunarbúðum
eða á Keðveikrahælum. Mannvonskan ræður
þar ríkjum. Þar er skipuleKa unnið að því að
brjóta einstaklinKÍnn niður. Þar er markvisst
stefnt að því að etja fönffum saman. FanKar
hafa vitnað um það, að sums staðar er helsta
skemmtun fanRavarða að myrða þá. Óreynd-
um fönKum er att út í flótta, sem endar með
því, að einhver fanKavörðurinn skýtur þá til
bana. Fyrir að koma í veK fyrir flóttann
hlýtur fanKavörðurinn tveKKja vikna orlof.
Hér á eftir birtist, af handahófi, vitnis-
burður fanga, sem hafa mátt sæta vist í
KÚlöKum Kremlverja. Ekki er hæfft að birta
nöfn flesta jæirra. Þeir annað hvort eru enn í
þrælkunarbúðum eða hefur verið sleppt úr
haldi. Því er nafnleysi á flestum vitnisburð-
unum í bókinni.
Ivan Moiseev, 20 ára
gamall, var neyddur
gegn vilja sínum í
Rauða herinn, en
hann var kristínn og
hafnaöi herþjónustu
af þeim sökum.
Skömmu eftir að
Ivan haföi verið
neyddur í herinn,
var foreldrum hans
skýrt frá því, að
hann heföi látist
vegna ólæknanlegs
sjúkdóms. Hann var
sendur heim í inn-
siglaðri blýkistu.
Foreldrar hans
opnuðu kistuna og
þá komu í Ijós sex
hnífsstungur í
brjósthol. Hand-
bragð KGB á ungum
manni, sem neitaði
að afneita guöi sín-
um. Foreldrar Ivans
búa í Volotirovko, í
Suvorohéraöi, Mold-
avíu, sem er í suö-
vesturhluta Sovét-
ríkjanna.
GULAGEYJ
Kort af þrælkunarbúðum, fangelsum og geði
dreifð um öll Sovétríkin.
Vladimir-fangelsið
og Wailenberg
Um ein ok hálf milljón manns búa í
borKÍnni Vladimir. í miðborKÍnni er fanKelsi,
sem byKKt var á döfjum Katrínar 2. Núver-
andi valdhafar hafa fært sér jætta fanKelsi í
nyt ok kalla það „sérstakar pólitískar
einanKrunarbúðir". EinanKrun fanga í Vlad-
imir er nánast alfíjör. Fangar vita iðuleKa
ekki hver er í næsta klefa.
Marf»ir hafa þjáðst í Vladimir ok einn
jjekktasti er sænski diplómatinn Raoul
WallenberK, sem á stríðsárunum bjarKaði
tuKþúsundum KyðinKa frá Kasklefum nazista.
KGB rændi WallenberK í Búdapest árið 1945
ok þrátt fyrir vintisburð margra um, að hann
sé enn á lífi í sovákum fanKelsum, hafa
sovésk yfirvöld aðeins Kefið tvær yfirlýsingar
um afdrif Wallenberg. Annars vegar: „Sov-
ésk yfirvöld vita ekkert um örlög Raoul
Wallenberg" og hins vegar: „Raoul Wallen-
berg lést í fangelsi KGB 1947.“
Shifrin skrifar: „Við höfum haft upp á
nokkrum vitnum, fyrrum pólitískum föngum
í Sovétríkjunum, sem geta nefnt þrælkunar-
búðir og fangelsi, þar sem Raoul Wallenberg
var hafður í haldi. Hann hefur dvalið á
Vrangel-eyju, í leynilegum búðum fyrir
útlendinga í Zaibaikel, í fangelsi í Verkne-
uralsk og í fangelsinu í Vladimir. Við getum
staðfest, að Wallenberg var hafður í haldi í
byggingu númer fjögur, klefa nr. 23. Og að
hann sé jafnvel hafður þar í haldi í dag.“
Um mál Wallenbergs segir á öðrum stað:
„Wallenberg var tekinn fastur í Búdapest og
fluttur í Lubyanka-fangelsið í Moskvu. Þrátt
fyrir fyrirspurnir sænskra stjórnvalda, neit-
uðu sovésk stjórnvöld að vita nokkuð um
afdrif Raoul Wallenberg. Það var hins vegar
á árinu 1958, eftir ítrekaðar fyrirspurnir og
sannanir fyrir því að KGB hafði rænt
Wallenberg, að sovésk stjórnvöld birtu opin-
bera yfirlýsingu um dauða Raoul Wallen-
berg.
En þýzkir stríðsfangar, sem voru hafðir í
haldi um margra ára skeið í sovéskum
fangabúðum, staðhæfðu eftir að þeir voru
látnir lausir, að þeir hefðu séð Wallenberg
eftir 1947.
Ég hitti E. Moshinskii í ísrael 1972. Hann
var hafður í haldi á Vrangel-eyju og
staðhæfði, að hann hefði séð Wallenberg árið
1962. Eftir eftirgrennslan í ísrael, staðhæfði
E. Kalinskii, að hann hefði séð Wallenberg í
Vladimir-fangelsinu árið 1959. Þá hafa
fangar frá Ungverjalandi og Rúmeníu stað-
hæft, að jæir hafi séð Wallenberg á árunum
1950 til 1960.
Yan Kapalan sá Wallenberg af tilviljun á
sjúkrahúsi Butyrka-fangelisins árið 1975. Þá
hafði Wallenberg mátt dúsa í sovéskum
fangelsum í þrjá áratugi. Kaplan kom
þessum upplýsingum til dóttur sinnar í
Israel í gegn um síma árið 1976 eftir að hafa
verið leystur úr haldi. í kjölfarið sendi hann
ítarlegt bréf til ísraels um fund sinn með
Wallenberg. Bréfið komst aldrei á leiðar-
enda; KGB komst yfir það og Kaplan var
jægar hnepptur í fangelsi. Hringnum var
lokað, gúlagið gleypti Wallenjærg og Kaplan
á nýjan leik og allt situr við það sama.“
Meðal fanga, sem hafa verið hafðir í haldi
í Vladimir-fangelsinu eru Bandaríkjamaður-
inn Francis Gary Powers, en flugvél hans var
skotin niður yfir Sovétríkjunum og Vasilii
Stalin, sonur Jósefs Stalíns. Nýlega hafa
Búkovski og Shcharanskii dvalið í Vladimir-
fangelsinu.