Morgunblaðið - 26.07.1981, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ1981
53
búðunum: þeir eru dæmdir af
gerræði í einangrunarvist í refsi-
klefum, þeir eru pyntaðir með
kulda og hungri, fjölskvlduheim-
sóknir eru afar sjaldgæfar, og
duttlungar varðanna ollu því
stundum, að þeim var aflýst,
hömlur af svipuðu tæi voru á
bréfaskriftum.
Þeir verða að þola alla þá hörku
sovézka réttarkerfisins, sem það
sýnir ótíndum glæpamönnum. Að
auki verða þeir að þola það álag,
að reynt er að þvinga þá til
„endurhæfingar", þ.e. að hafna
skoðunum sínum. Eg vil minna á,
að engin alþjóðleg hjálparstofnun
á borð við Rauða krossinn eða
samtök lögfræðinga hefur nokkru
sinni fengið að koma í sovézkar
fangabúðir.
Pólitískir fangar eru oft teknir
höndum aftur, og þeir látnir sæta
ægilegum dómum. Mart Niklus,
fuglafræðingur, Vasily Stus,
ljóðskáld, Bleksa Tikhy, eðlis-
fræðikennari, Levko Lukjanénko,
lögfræðingur, Viktoras Petkus,
málfræðingur, og Balys Gajauskas
j hafa allir verið dæmdir til tíu ára
þrælkunar og fimm ára útlegðar í
eigin landi vegna endurtekinna
brota. Nýs dóms er vænzt yfir
Paruir Aírikjan. Á síðustu dögum
hef ég orðið fyrir því áfalli, að
vinur minn, Anatoly Martsénko,
hefur verið handtekinn í fimmta
sinn. Hann er verkamaður og
höfundur tveggja vel gerðra og
mikilvægra bóka: Vitnisburður
minn og Frá Tarusa til Siberiu.
Meðal trúaðra manna i fangelsi
má nefna Rostislav Galétskí, Nik-
olai Goretoi prest, Vladimír Ogor-
odnikov og Boris Pertsatkin.
Verkamenn, sem sitja í fangelsi,
eru til að mynda Juri Grimm og
Mikhail Kukobaka. Alexei Murzh-
enko og Juri Fedorov eru enn í
fangelsi.
Eg mun einungis nefna fáa
þeirra vísindamanna, sem hafa
verið sviptir frelsi sínu, mörgum
öðrum mætti bæta á listann:
Anatolí Saranskí, hinn ungi tölvu-
fræðingur, sem nú er heimsfræg-
ur, stærðfræðingarnir Tatiana
Velikanova, Alexander Lavut, Al-
exander Bolonkin og Vazif Meilan-
of, tölvufræðingurinn Victor
Brailovskí, hagfræðingurinn Ida
Nudel, verkfræðingarnir Reshat
Dzhemilev og Anatanas Terleckas,
eðlisfræðingarnir Rolan Kadiév,
Iosif Zisels og Iosif Djadkín,
efnafræðingurinn Juri Kukk,
sagnfræðingurinn Valeri Abram-
kín, málvísindamennirnir Igor
Ogurtsov og Mustafa Dzhemilev,
og Vladimir Balakhonov.
Algengt brot á mannréttindum,
sem kemur sérstaklega niður á
vísindamönnum, er neitun um
leyfi til að flytjast úr landi. Nöfn
margra þeirra, sem hafa krafizt
þess, eru þekkt á Vesturlöndum.
Ég var rekinn í útlegð til Gorky
án nokkurra réttarhalda fyrir
rúmu ári og látinn sæta næstum
fullkominiu einangrun. Fyrir
fáun. tögum stal KGB handritum
mínum og dagbókum, en í þeim
voru úrdrættir úr fræðibókum og
tímaritum. Þetta er ný aðferð til
að svipta mig tækifærum til
vísindaiðkana, jafnvel í einver-
unni, og ræna mig minninu. Eig-
inkona sonar míns, Elizaveta Al-
exéva, hefur ekki fengið að hverfa
frá Ráðstiórnarríkjunum í þrjú
ár. Ég nefnt mínar eigin
kringumstæður vegna þess, að
þessar aðgerðir styðjast ekki við
nein lög, og vegna þess, að það að
halda Elizavetu er ódulbúin kúg-
un, sem beinist gegn mér. Hún er
gísl ríkisins.
Ég skora á vísindamenn í öllum
löndum að verja þá, sem eru
undirokaðir. Ég trúi því, að til að
verja saklaust fólk sé leyfilegt og,
í mörgum tilvikum, nauðsynlegt
að grípa til örþrifaráða á borð við
að rjúfa sambönd við visindamenn
eða annars konar banna. Ég hvet
líka til opinnar umræðu og, að ríki
hagnýti sér diplómatískar leiðir.
Þegar menn snúa sér til sovézkra
leiðtoga, skulu þeir taka tillit til
þess, að þeir vita ekkert um — og
kæra sig að öllum líkindum ekkert
um að vita um — flest bréf og
bænarskjöl, sem beint er til
þeirra. Þess vegna er mikilvægt,
að vestrænir stjórnmálamenn
minnist á og fylgi þessum málum
eftir í samskiptum við starfsbræð-
ur sína sovézka. Vestrænir vis-
indamenn ættu að beita áhrifum
sínum til að koma því til leiðar, að
þetta sé gert.
Ég vona, að vandlega hugsaðar
og skipulagðar aðgerðir til varnar
fórnarlömbum kúgunar muni gera
þeim hlutskipti sitt léttbærara og
muni styrkja og efla hið alþjóð-
lega samfélag vísindamanna og
auka áhrifavald þess.
Ég hef kallað þetta bréf
„Ábyrgð vísindamanna". Tatjana
Velíkanova, Júrí Orloff, Sergei
Kovalioff og margir aðrir hafa
tekið á sig þá ábyrgð með því að
hefja virka og óeigingjarna bar-
áttu fyrir mannréttindum og opnu
samfélagi. Fórnir þeirra eru mikl-
ar, en ekki til einskis færðar.
Þessir einstaklingar bæta sið-
ferðilega ásýnd heimsins.
Margir starfsbræður þeirra,
sem búa í alræðisríkjum, hafa
ekki styrk í slika baráttu, en reyna
að rækja starfsskyldur sínar heið-
arlega. Það er í sannleika sagt
nauðsynlegt að vinna við það
starf, sem maður hefur verið
menntaður til. En er ekki kominn
tími til fyrir þá, sem láta í ljós
sjálfstæðar skoðanir sínar í hópi
góðra vina, að sýna ábyrgðartil-
finningu með öðrum hætti, sem
vegur þyngra í samfélaginu? Og er
ekki kominn tími til, að þeir taki
afstöðu opinberlega til varnar
hundeltum starfsbræðrum sinum,
til þess að landslög séu virt og til
þess að ríki þeirra ræki alþjóðleg-
ar skuldbindingar sínar?
Allir sannir vísindamenn ættu
án efa að hafa kjark og heilindi til
að standast þá freistingu og brjóta
þá venju að lúta yfirvöldum. Því
miður höfum við of mörg dæmi
um hið gagnstæða í Ráðstjórnar-
ríkjunum. Stundum er afsökunin
sú, að verið sé að vernda tilrauna-
stofurnar eða stofnunina (venju-
lega einungis yfirvarp). Stundum
er hún, að það skaði frama,
stundum að það komi í veg fyrir
ferðalög til útlanda (mikilvægt
agn í lokuðu landi eins og okkar).
Og var það ekki hneisa, þegár
starfsbræður Júrí Orloffs ráku
hann á laun úr Vísindaakademíu
Armeníu, og aðrir starfsbræður
hans í Sovézku vísindaakademí-
unni þóttust ekki taka eftir
brottrekstrinum, né heldur eftir
því að hann var nær dauða en lífi?
Verið getur, að margir þeirra, sem
nú eru vitorðsmenn í slíkum
málum, verði einn daginn græðgi
Móloks að bráð. Af þessu hlýzt
ekkert gott. Betra væri að komast
hjá því.
Vestrænum vísindamönnum er
ekki hótað með fangelsi eða
þrælkunarbúðum fyrir að opin-
bera skoðanir sínar. Þeim er ekki
hægt að múta með þvi að bjóða
eða banna utanlandsferðir. En
ábyrgð þeirra minnkar ekki við
það. Sumir vestrænir mennta-
menn varast að láta til sín taka á
opinberum vettvangi, því að það sé
virk þátttaka í stjórnmálum. En
ég er ekki að tala um valdabaráttu
— ekki um stjórnmál. Ég er að
tala um baráttuna til að varðveita
frið og þau siðferðilegu verðmæti,
sem þróazt hafa í okkar menn-
ingu. Með fordæmi sínu og örlög-
um staðfesta samvizkufangarnir,
að hver einasti vísindamaður ber
ábyrgð á, að barizt sé fyrir
réttlæti, fórnarlömb kúgunar var-
in á alþjóðavettvangi og varan-
legum hagsmunum mannkynsins
skipað í öndvegi.
P.S. Eftir að þetta bréf var
skrifað, bárust mér fregnir
af sorglegum dauðdaga Júri
Kukk í fangabúðum. 2. apríl
var Tatjana Osipova dæmd
í fimm ára vist í fangabúð-
um og fimm ára útlegð í
eigin landi.
Brldge
Umsjón. ARNÓR
RAGNARSSON
Sumarspila-
mennskan
í Hótel Heklu
44 pör mættu til leiks á
áttunda spilakvöldi BDR. Spilað
var í þrem riðlum, tveim fjórtán
para og einum sextán para.
Bestu skorum náðu:
A-riðilI:
. . . st‘S
Vilhjálmur Sigurðsson —
Jóhann Jóhannsson 206
Jón Pálsson —
Kristín Þórðardóttir 187
Ásgerður Einarsdóttir —
Rósa Þorsteinsdóttir 186
Björgvin Víglundsson —
Páll Bergsson 172
B-riðill:
Hrólfur Hjaltason —
Þórir Sigursteinsson 182
Sigurður Emilsson —
Albert Þorsteinsson 173
Svavar Björnsson —
Sigfinnur Snorrason 168
Ómar Jónsson —
Björn Halldórsson 167
C-riðill:
Þorlákur Jónsson —
Rúnar Magnússon 251
Jónas P. Erlingsson —
Guðmundur Sveinsson 246
Ragnar Magnússon —
Guðmundur Auðunsson 243
Guðjón Jóhannsson —
Þórður Sigfússon 240
Meðalskor 156 í A- og B-riðli,
210 í C-riðli. Sérstaka athygli
vekur þátttaka og árangur Vil-
hjálms og Jóhanns. Meira af
slíku!
Næsta spilakvöld er fimmtu-
dagur 30. júlí og að venju er
spilað í kjallarasal Hótel Heklu.
Áríðandi að mæta tímanlega, því
keppni hefst í síðasta lagi kl.
19.30.
Staðan i sumarkeppninni:
stig
Þórir Sigursteinsson 12,5
Jónas P. Erlingsson 11
Sigríður S. Kristjánsdóttir 10
Bragi Hauksson
Mjög misjöfn þátttaka hefir verið í sumarspilamennskunni í sumar. Þessi mynd var tekin fyrir
nokkru í kjallara Hótel Heklu.