Morgunblaðið - 12.09.1981, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. SEPTEMBER 1981
Gunnar GuÖbjartsson gaí ekki kost á sér til endurkjörs sem formaður
Stéttarsambands bænda á aðalfundi þess að Laugum í Reykjadal nú fyrir helgi. Hann
var formaður sambandsins í 18 ár eða frá 1963. Gunnar er fæddur 1917 á Hjarðarfelli,
Miklaholtshreppi í Ilnappadalssýslu. Hann brautskráðist frá Laugarvatnsskóla 1938
og frá bændaskólanum á Hvanneyri ári síðar. Þá ætlaði hann að halda út til frekari
menntunar en stríðið gerði þær fyrirætlanir að engu. Hann vann á búi foreldra sinna
til '42 en keypti þá hálfa jörðina Hjarðarfell.
Gunnar hefur starfað æði mikið í ýmsum samtökum og félögum á vegum bænda og
hefur hann verið fulltrúi á þingum Stéttarsambandsins frá 1945. Morgunblaðið náði
tali af Gunnari og innti hann fyrst eftir því hvers vegna hann hefði ákveðið að gefa
ekki kost á sér sem formaður Stéttarsambands bænda.
Gunnar Guðbjartsson. „Nýir menn með ferskar hugsjónir og óþreyttir eru nauðsynlegir.“ L)0*mynd Mbi RAX
af sér skóinn og
honum í púltið“
„Ég er nú,“ sagði Gunnar, „bú-
inn að vera í 18 ár formaður þessa
sambands og ég tel mig vera búinn
að gera skyldu mína við þessi
samtök. Það er ekki nauðsyn að ég
sé lengur í þessu starfi enda þarf
að endurnýja formennskuna og fá
nýtt blóð í samtökin. Nýir menn
með ferskar hugsjónir og óþreytt-
ir eru nauðsynlegir. Þetta hefur
verið svo mikið starf upp á
síðkastið, ábyrgðarmikið og slít-
andi. Það eru fundir alla daga og
allan tímann og maður er ekki
mikið með fjölskyldunni. Það er
kánnski mest þreytandi af þessu
öllu. Vegna þessa starfs hef ég
verið meira og minna i burtu frá
mínu búi. Fjölskyldan hefur sinnt
búskapnum og tveir elstu synir
mínir hafa hætt námi til að geta
sinnt honum."
Hverjar eru helstu breytingarn-
ar sem átt hafa sér stað í
landbúnaðinum frá því þú tókst
við formennsku Stéttarsambands-
ins?
Holmingi færra fólk fram-
leiðir hclmingi meira
„Þegar ég byrjaði var lítið flutt
út af landbúnaðarvörum. Véla-
búnaður var lítill og ófullkominn
og byggingar á jörðunum fáar og
smáar. Þá var ekki verið að
berjast út af markaðsmálum og
barði
litlar áhyggjur voru hafðar af sölu
afurðanna. Þá voru bændur hvatt-
ir til að framleiða eins og þeir
gátu og stækka bú sín.
Það var ekki rafmagn nema á
örfáum bæjum í þá daga en svo
þegar það loks kom á í öllum
sveitum olli það byltingu. Þá fóru
menn að kæla mjólkina í rafkæl-
um og við það geymdist hún mun
betur og lengur, en áður höfðu
bændur alltaf geymt mjólkina í
bæjarlæknum eða vatni. Þá var
brúsunum alltaf ekið út á þjóðveg
og þeir síðan þvegnir heima við
misjafnar aðstæður. Með raf-
magninu varð bylting í mjólkur-
framleiðslu.
Núna snúast mestu
áhyggjurnar um offramleiðslu á
landbúnaðarvörum, sem er nátt-
úrulega ekkert annað en
verðbólgufyrirbæri. Það hefur
orðið gjörbylting á því ástandi
sem var fyrir 18 árum. Þá var
varla hægt að anna eftirspurninni
en nú er offramboð á þessum
vörum.
Þá voru ekki mjólkursamlög í
nærri öllum héruðum landsins, en
sumstaðar var mjólkin seld beint
til neytandans frá bóndanum. Það
hafa orðið geysilegar breytingar
og umbætur á þessum árum.
Helmingi færra fólk framleiðir nú
helmingi meira magn af búvörum
en áður. Ræktunin er einnig orðin
mikið meiri og allt önnur vinnu-
brögð eru nú notuð við heyskap-
inn. Öll venjuleg landbúnaðarstörf
eru unnin með öðrum hætti en
áður var.
Merkilegasta félagslega átakið
Rætt við Gunn-
ar Guðbjarts-
son fráfarandi
formann Stétt-
arsambands
bænda
var stofnun lífeyrissjóðs bænda
1970 og svo þegar afleysingarþjón-
ustunni var komið á fyrir tveimur
árum.“
Það er oft sagt að landbúnaður-
inn sé baggi á þjóðfélaginu.
„Bændur geta sagt að ríkis-
starfsmenn séu baggi á þjóðfélag-
inu. Bændur geta sagt að útgerðin
og sjávarútvegurinn sé baggi á
þjóðfélaginu. Það er hægt að slá
svona löguðu fram án nokkurs
rökstuðnings um hvaða atvinnu-
veg sem er í landinu."
Síðasti aðalfundur þinn hjá
Stéttarsambandi bænda, hvernig
lagðist hann í þig?
„Fundurinn var með rólegasta
móti enda átti ég ekki von á öðru.
Skynsemi og hófsemi ríkti á hon-
um. Maður hefur mætt á marga
fundi hjá bændum og oft hafa þeir
verið líflegri. Það var til dæmis
vorið 1966 sem ég kom á fund
austur á Selfossi og þar logaði í
öllum reiðin og rifist var langt
fram á nótt. Þá var verið að ræða
fyrstu afleiðingar þess að þurfa að
taka af bændum verðjöfnunar-
gjald til að standa undir lækkun á
smjörverði. Bændum fannst að
rikið ætti að borga þessa verð-
lækkun en ekki þeir.“
Lifir ekki af að
horfa á Eiríksjökul
„Á einum fundi á Vesturlandi
var ég að flytja mín lokaorð og var
að þakka fyrir fundinn og sagði að
landbúnaðurinn ætti sína framtíð.
Það væri nóg að líta bara kringum
sig á náttúruna og ég sagði
eitthvað sem svo að menn gætu
bara virt fyrir sér fegurð Eiríks-
jökuls til að sannfærast um ágæti
iandsins. Þá kallaði einhver utan
úr sal: „Maður lifir nú ekki á því
að horfa á Eiríksjökul allan dag-
inn.“ Mér varð að orði að það
þyrfti að líta á aðrar hliðar á
málunum en þær dökku. Þetta
hefur sennilega verið maður sem
hugsaði ekki um annað en verð-
lagsmál og peninga.
Svo er mér alltaf í fersku minni
stofnfundur samtakanna árið
1945. Þá þegar risu upp miklar
deilur um fyrirkomulag og stöðu
samtakanna. Það voru miklar
deilur um hvort ætti ekki að
stofna sjálfstæð bændafélög en
ekki samtök sem byggðu á búnað-
arfélögunum. Menn vildu stofna
önnur félög sem yrðu undirstaða
Stéttarsambandsins en aðrir vildu
hafa Stéttarsambandið aðeins á
stofnfundinum með samkomulagi
um allsherjaratkvæðagreiðslu.
Hvorugur sigraði. Stéttarsam-
bandið var byggt á búnaðarfélög-
unum sem grunneiningu, en hins
vegar starfar það sjálfstætt, óháð
búnaðarfélögunum.
Fundurinn á Eiðum var einnig
merkilegur og hávaðasamur.
Hann var haldinn haustið 1977. Þá
var deilt hvað harðast um ráðstaf-
anir á þeim hlutum sem nú er
verið að framkvæma um takmörk-
un á framleiðslu á landbúnaðar-
vörum, kvótakerfið og kjarnfóð-
urgjaldið, um það hvort þær
ráðstafanir ættu nokkurn rétt á
sér.
Svo var það fundurinn á Hótel
Sögu sextíu og fimm eða sex. Þá
var sem mest deilt um það hvernig
haldið skyldi á verðlagsmálum.
Þegar líða tók á fundinn reis upp
Ingvar Guðjónsson bóndi í Dölum
öskuvondur. Hann stóð upp í
pontu og þegar hann hafði rætt
sína skoðun á málinu þóttist hann
ekki hafa fengið nógu góðar undir-
tektir, tók því af sér annan skóinn
og lamdi honum í púltið til að
undirstrika það sem hann var að
segja."
Hefur hugsunarhátturinn hjá
bændum breyst frá því sem áður
var?
„Já það hefur hann gert. Hér
áður fyrr var það ríkjandi hugsun-
arháttur meðal bænda að ríkið
ætti að bera allan kostnað af
þeirra tapi og söluerfiðleikum.
Það hefur verið mesta vandamál
að fá bændur ofan af þessu. Ríkið
hefur aldrei ábyrgst að bændur fái
meira en 10 prósent af því sem
svarar heildarverðmæti útflutn-
ingsbótaréttar. Nú eru menn al-
mennt búnir að átta sig á þessu."
Það var mikið um það rætt á
aðalfundinum að leita þyrfti nýrra
markaða og leiða.
„Það er nokkur von til þess að
hægt sé að koma einhverju magni
af kjötafurðum inn á Bandaríkja-
markað. Þar gildir það mest að
auglýsa og það þarf fé til að
auglýsingarnar nái til fólksins.
Það þarf að beita geysilegri augl-
ýsingatækni og við erum búnir að
ná sambandi við menn sem þekkja
þarna til og fara af stað með
auglýsingaherferð núna næstu
vikur.“
Stöndum traustum
fótum miðað
við Norðurlöndin
„Okkar kjöt er öðruvísi en það
kjöt sem nú er á markaðinum í
Bandaríkjunum. Það er ekki eins
feitt. Hingað til lands komu tveir
menn frá Ameríku til að líta á
okkar framleiðslu og sögðu þeir að
okkar kjöt væri miklu megurra en
gengur og gerist þarna vestur frá.
Við héldum að þróunin væri sú að
hafa kjötið sem megurst en svo
virðist ekki vera. Það virðist gilda
umfram allt annað að það sé feitt
enda er allt fé í Bandaríkjunum
fitað geysilega áður en því er
slátrað. Þetta gerir okkur svolítið
erfitt um vik. Við höfum ekki
útflutningsleyfi frá þeim slátur-
húsum þar sem féð er sem feitast
og vænst. Það er í Strandasýslu og
Norður-Þingeyjarsýslu. Þar höf-
um við ekki útflutningsleyfi fyrir
þennan markað. Svo eru líka
Bandaríkjamenn strangir hvað
varðar allt heilbrigðiseftirlit og
það eru ekki nema þessi nýju stóru
hús sem hafa aðstöðu til að mæta
þeirra kröfum í því efni.“
Þú nefndir í þínum lokaorðum á
aðalfundinum nokkur ráð til að
auka fóðuröflun í landinu.
„Að mínu mati er alltaf þýð-
ingarmest að tryggja fóðuröflun-
ina og reyna að koma í veg fyrir
kal. Það er fyrst og fremst að
reyna að fá hingað til lands
frostþolna grasstofna frá Kanada
eða Álaska. Það má huga betur að
fóðurverkun og bæta súgþurrkun
og auka votheysgerð þar sem er
votviðrasamt. Það þarf að ná
heyjinu inn óskemmdu. Sumir
hafa nú náð inn öllu sínu í hlöður
en aðrir eiga mikið hey úti og úr
þessu þarf að bæta. Það eru
bændurnir sjálfir sem þurfa að
gera verulegt átak í þessum efn-
um.
Mjólkurframleiðslan er komin í
það horf að hún er hæfileg til að
anna innlendri eftirspurn. Það er
nauðsynlegt að jafna framleiðsl-
una meira milli sumars og vetrar.
Það þyrfti að auka haust- og
vetrarmjólkina og minnka að
sama skapi sumarmjólkina. Færa
framleiösluna þannig til. Þetta er
náttúrufyrirbæri tengt gróður-
komunni en það mætti skipuleggja
sæðingu þannig að kýrnar beri
meira á veturna."
Framtíð landbúnaðarins?
„Framtíðin ræðst afskaplega
mikið af markaðsþróuninni. Það
er víða í heiminum sem vantar
mat og því ættu ekki að vera
vandamál hjá þeim sem framleiða
hann. Það er líka spurningin um
skipulag í markaðsmálum hvernig
til tekst með landbúnaðinn. Aug-
lýsingar og kynningarstarfsemi er
það sem þarf í meiri mæli en verið
hefur.
Ef við berum okkur saman við
hin Norðurlöndin stöndum við
mjög traustum fótum. Danir og
Svíar kvarta um harðnandi sam-
keppni og í samanburði við þá til
dæmis stöndum við vel að vígi.“
Hvað viltu segja þeim er tók við
af þér í formennskunni?
„Ég óska honum alls velfarnað-
ar í starfi og vona að hann nái
meiri og stærri áföngum í félags-
legum aðgerðum ýmsum. Ég sný
mér af meiri krafti að Fram-
leiðsluráði landbúnaðarins þar
sem ég er framkvæmdastjóri. Ég á
ekki von á að geta snúið mér að
búinu úr þessu. Ég hef ekki orku í
það lengur."
— ai