Morgunblaðið - 13.12.1981, Síða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1981
Andvaka
eða hvað
Eftir Steingrím Sigurdsson
Tekiö að halla degi, en umferðin
í borginni jókst að mun. Það er
kuldastrekkingur og bítur í kinn-
ar. Á horninu á Klapparstíg og
Laugavegi fer maður í grænni
úlpu, berhöfðaður, og kemur
kunnuglega fyrir sjónir. Hann
sker sig á vissan hátt úr fjöldan-
um og þarfnast slíkt ekki skýr-
ingar við. Það hafði líka verið að
koma út ný bók eftir hann, sem
stakk sér inn í jólabókaflóðið und-
ir titlinum Glefsur — safn smá-
sagna, þátta og ritsmíða, sem höf-
undur hefur unnið að á undan-
förnum árum ásamt ýmsum öðr-
um störfum. Hver er þessi maður,
sem stóð þarna á vegamótum í
nístandi nepjunni á miðri aðvent-
unni, nýkominn út með sitt
fimmta bókmenntaverk (hann
hefur einnig skrifað fjöldann allan
af blaðagreinum gegnum árin,
flutt erindi um allan þremilinn á
öldum ljósvakans og margt og
margt).
Þetta er Björn Bjarman, rithöf-
undur, kennari og lögfræðingur.
Þarna bar vel í veiði og af forvitni
var hann þýfgaður um spjall um
nýju bókina og ýmsa þáttu lífsins,
sem rithöfunda er háttur að fjalla
um, hvers með sínu nefi.
Það vildi svo heppilega til, að sá,
er þetta ritar, var nýlentm; úr
heljarreisu að austan (Stokkseyri,
via Selfoss, Þingvellir og retour),
þar sem hann hafði verið að minn-
ast við fegurð vetrarins og reisn
með pentskúfnum og hafði því
þurft að gera „djöflasamning"
hagkvæman við þá margrómuðu
heiðursmenn „Kennedybræður"
frá Ak. um leigu á Lödu Sport
jeppa, coquettegrænum, og státaði
sig enn á gæðingnum. Því var rit-
höfundinum boðið í bíltúr með
kurt og pí, og þá samþykkti hann
viðtal, „en þú verður fyrst að
keyra mig á Hlemmtorg — þar er
Skódinn minn parkeraður.“
Síðan var ákveðið að hittast ör-
skömmu síðar heima hjá Birni að
Álftamýri 12, þar sem hann býr
veglega með sinni austfirzku konu,
frú Sveinbjörgu Stefánsdóttur frá
Norðfirði.
Inni á kontór hans hékk á vegg
mynd eftir Kjarval, sem stórmál-
arinn hafði gefið Bjarman á
messu Heilags Þorláks 1966 (þeir
höfðu setið að gleðskap) og þarna
voru myndir af foreldrum hans,
frú Guðbjörgu Björnsdóttur og
Sveini Bjarman, aðalbókara Kea á
Akureyri, systur síra Guðbrands
heitins Björnssonar og mæðra
prestanna Björns á Akranesi og
Ragnars Fjalars í Hallgrímssókn
og síra Stefáns í Odda (það vantar
greinilega ekki geistlegheit og
prestablóðið í skagfirzkan móður-
legg Björns). Faðirinn Sveinn var
artisto af guðs náð með listrænt
temperament og fiðlungskennd,
sem kom fram í því, sem hann
skrifaði (hann gerði það listrænt
og með andardrætti), enda músik í
blóði hans og leiklistargáfa — alls
konar hæfileika. Hús þeirra
Bjarmanshjóna á Akureyri var
eins konar farandi Unuhús lista-
manna og andans manna, sem
bjuggu ellegar voru á ferð fyrir
norðan. Þangað vöndu komur sín-
ar menn eins og Laxness, þá er
hann dvaldist fyrir norðan á
gamla kúltúrhótelinu Goðafossi
„chez Jónína" og Ingi Lár tón-
... suó -austan 6, gengur á meó
éljum, hltl vló frostmark, slabb og
selta á götunum, ensamt=
Skyggni ágætt með
þurrkurauf og skolþurrku
Olíufélagið Skeljungur kynnir nýjungar sem
stuðla að auknu umferðaröryggi.
Þurrkuraufin er rauf sem fræst er í framrúðuna og
hreinsar öll óhreinindi af þurrkublaðinu. Þannig
endast þurrkublöðin miklu lengur og halda rúðunni
hreinni við erfiðustu aðstæður.
Þurrkuraufin hefur hlotið meðmæli og viðurkenningu
umferðaryfirvalda bæði hér á landi og erlendis.
Þurrkuraufin er fræst á smurstöðvum
Skeljungs, en skolþurrkan fæst á
öllum Shellstöðvum
Upplýsingabæklingur á næstu Shellstöð
- Smurstoðin Laugavegi 180, R.vík., simi: 34600 - Smurstöðin Bæjarbraut. Garðabæ, sími: 45200
- Smurstöðin v/Reykjanesbraut, R.vík., simi: 12060 - Smurstöðin Fjölnisgötu 40, Akureyri, sími: 21325
- Smurstöðin Hraunbæ 102, R.vík., sími: 75030 - Smurstöð Skeljungs, Vestmannaeyjum, simi: 1787
Olíufélagið Skeljungur h.f.
Tveir að norðan. — Myndina tók Jón Birgir Pétursson sumarið 1973 á
Stokkseyri.
Spjallad við rithöfund-
inn Björn Bjarman í til-
efni af nýútkominni bók
hans, Glefsur -
skáld, Stefano Islandi, sangerinn,
Sigurður Skagfield, óperusöngv-
ari, og Indriði Einarsson leikrita-
skáld, og ekki má gleyma sjálfum
Davíð lárviðarskáldi frá Fagra-
skógi og svo Sigurði skólameist-
ara, sem sagður var sérfræðingur
í fólki af Bjarmansættinni, en að
uppruna á hún rætur sínar að
rekja til Sveins Pálssonar land-
læknis og svo Reykjahlíðarfrjó-
angans, sem var síra Jón Þor-
steinsson í Reykjahlíð.
Og ekki má gleyma „le racon-
teur“, gáfaða lífslistamanninum
og sniilingnum Stefáni Bjarman,
Hamsun-, Hemingway-, og
Steinbeck-þýðara, sem bar meira
skynbragð á fagrar bókmenntir en
títt er um íslendinga fyrr og síðar
— hann hafði verið iengi í ævin-
týramennsku í Wild West júess,
minnti sjálfur á persónur úr sög-
um Hemingways, maður fjall-
myndarlegur og gneistaði af and-
legu fjöri eins og gæðagammur úr
Skagafirði á bökkum Héraðs-
vatna. Þetta hefur verið töfrandi
tími að alast upp í slíku andrúms-
lofti fyrir Björn unga og drekka af
lindum skáldskapar og lista á
næmasta aldursskeiði.
Og þarna lá nýja bókin á skrif-
borðinu með mynd af höfundi
(með lesgleraugu, sem klæddi
hann) og ölduróti (trúlega til að
tákna lífsbylgjur).
„Um hvað fjailar þessi nýja bók
þín, Björn Bjarman?"
„Hún er annars vegar sýnishorn
af því, sem ég hef verið að pára í
blöðin undanfarin fimmtán ár
ásamt átta smásögum eftir mig,
en efniviðurinn í þeim er sóttur í
atvik og persónur úr lifanda lífi.
Til gamans má geta þess, að þeim,
sem situr öndvert við mig og pikk-
ar á rafmagnsritvél, bregður fyrir
í einni sögunni.”
Ritvélin þagnaði snöggt og
sköpuðust af vandræði í svip og
neftóbakið sáldraðist ofan á
borðplötuna — sem betur fer sá
hún Sveinbjörg það ekki.
„Hvað heitir sú saga, Björn?"
„Stjörnuspá.“
„Hvar gerist hún?“
„Á hótelunum, Sögu og Borg-
inni, en einmitt í þessari sögu er
minnzt á viðkvæman kafla í ævi
mannsins við ritvélina ... Það var
akkúrat á þeim tíma, sem síldin
var að syngja sitt síðasta út af
Norðurlandi ...“
„Einmitt það ... hver er púnkt-
urinn í sögunni?"
„Til þess að verða hreppsnefnd-
aroddviti og útgerðarstjóri úti á
landsbyggðinni í dag þarf ekki
annað en að hafa staðið á pallin-
um á nótabáti, án þess þó að hafa
vætt veiðarfærin oftar en í tví-
gang á heilu sumri. Semsagt sveit-
arstjórn og útvegur í hnotskurn á
íslandi í dag ...“
„Þú kynntist sjávarútvegnum,
þegar þú varst á Austfjörðum —
finnst þér andrúmsloftið í kring-
um sjó og sjómennsku vera freist-
andi efniviður og þá hvers vegna?"
„Að nokkru leyti, því að á sjón-
um og við sjóinn er andrúmsloft,
sem hvergi er hægt að kynnast
annars staðar. Þar koma upp
ógleymanlegir karakterar, og sá,
sem hefur einu sinni fengið selt-
una í sig, hann á erfitt með að
skola hana af sér ... kannski ...
sem betur fer.“
„Er engin saga úr síldinni, þá er
við vorum saman á Bjarnareynni
úr Gaflarafirði undir falangista-
stjórn Óla Stebba frá Bolungar-
vík, þess sjóhunds, forðum daga?“
„Hún er enn óskrifuð, ítem dui-
arfullt ferðalag með tveim hefðar-
dömum úr henni Reykjavík frá
Raufarhöfn yfir Melrakkasléttu
til Kópaskers á Ástin átta, en
þessi ferð náði hápúnkti, þar sem
náunginn við ritvélina setti heilt,
kaupfélag á hvolf í leit að jóla-
kökudropum, að þrotnum illa
fengnum göróttum miði ... Þá
skalf allt norðrið."
„Þú last hér um árið sögu eftir
þig, sem fjallar um brezka her-
námið á Akureyri — hún er æði
forvitnileg — er hún í bókinni?"
„Eg held nú það. Eg kalla hana
„Andvaka eða hvað?“ Þungamiðj-
an í henni er könnun á sálar-
lífsbreytingum unglingspilts, sem
er að breytast í karlmann, en get-
ur aldrei orðið fullþroska maður
vegna skakkra kynhrifa í offísera-
herbúðunum á Þelamörk. Þú getur
rétt ímyndað þér public-skóla-
menntaðan enskan liðsforingja,
með Oxford- eða Cambridge-
menntun í ofanálag, vera að tál-
draga einmana sextán ára
mömmustrák, sem gengst upp við
elskulegheit í karlkyninu, sem
hann hefur ekki komizt í návígi
við fyrr en þarna í liðsforingja-
bragga á stríðstímum ...“
„Eg sé hér söguna, „Að fara á
anstalt" — eg minnist þess að
hafa lesið hana eða heyrt einhvers
staðar — hvert ertu að fara,
Björn?"
„í þeirri sögu geng eg e.t.v. næst
Sjálfum mér án miskunnar og
einnig geri ég siíkt af andlegum
heiðarleika, en þannig á einmitt
að skrifa um lífið sjálft. Það er
ekkert launungarmál, að eg hef
bæði gengið á anstaltið við Sundin
blá og í Fossvogi, þegar soðið hef-
ur upp úr eins og húsmæður kalla
svo, þegar lokið fer af pottinum.
Þessar anstaltferðir mínar hafa
gefið mér nýja lífssýn og e.t.v. víð-
ari skilning á öllu því, sem getur
komið fyrir einstakling og fólk,
hvenær sem er ...“
„Vakti ekki þessi saga hneyksl-
an og vissan misskilning, jafnvel
jaðrandi við úlfúð?“
„Kann að vera, en eg tók áhætt-
una, en hef þó ékki enn að öllu
skrifað mig frá kringumstæðum."
„Er þess að vænta, að þú komir
því í verk — í eins konar upp-
gjöri?“
„Eg vona, að mér endist aldur
til þess og þá kann að vera, að
sumir hneykslist og líti niður á
jörðina, sem þeir troða," segir
Bjarman.
„Ertu jákvæður í garð lífsins í
sögum þínum og þáttum?“
„Bæði og.“
„Ertu þirtingur eða syrtingur?"
„Fremur birtingur, hef alltaf
talið mig birting, en veit ekki, hve
það endist mér lengi ...“
Og svo eru það viðtölin og frá-
söguþættirnir í Glefsum hans
Björns — blaðamennska hans,
sem hann hefur stundað árum
saman (freelancing) við dagblöðin.
Minnisstæðir eru þættir hans um
einvígi aldarinnar í skák árið
1972. Þá lagði Björn hart að sér og