Morgunblaðið - 22.01.1982, Blaðsíða 10

1
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. JANÚAR 1982
10
Fæddur 27. júlí 1890
Iláinn 13. janúar 1982
í dag verður gerð útför Skúla
Skúlasonar ritstjóra frá Odda.
Hann lést í hárri elli hinn 13.
þessa mánaðar í Nesbyen í Noregi,
en þar stóð heimili hans frá 1945.
Um marga tugi ára var hann með-
al þeirra manna, sem flestir Is-
lendingar könnuðust við eða
þekktu í sjón og raun, og hann
mun hafa þekkt fleiri menn hér á
landi en flestir aðrir. En fljótt
fýkur í slóðir manna og nú munu
margir hvorki hafa séð hann eða
heyrt né kannast við hann. Samt
sem áður starfaði hann að blaða-
mennsku og ritstjórn lengur en
nokkur annar eða hátt í 70 ár.
Skúli var fæddur í Odda á Rang-
árvöllum 27. júlí 1890, sonur séra
Skúla Skúlasonar og Sigríðar
Helgadóttur. Föðurafi hans var
Skúli Gíslason, prestur á Breiða-
bólsstað í Fljótshlíð, sem þekkt-
astur var fyrir fjölda þjóðsagna er
hann færði í letur fyrir Jón Árna-
son. Skúli Gíslason var kvæntur
Guðrúnu Þorsteinsdóttur Helga-
sonar, prests í Reykholti. Um séra
Þorstein orti Jónas Hallgrímsson
einhver hin fegurstu eftirmæli,
sem til eru á íslenska tungu. Móðir
Skúla var Sigríður Helgadóttir
Hálfdánarsonar lektors við
prestaskólann, en kona hans var
Þórhildur Tómasdóttir Sæ-
mundssonar, eins af Fjölnismönn-
unum. Ekki verður ættfærslan
rakin lengra að sinni, en fáir
munu geta rakið ættir sínar til
fleiri presta og prestadætra en
þau systkinin frá Odda, sem ólust
þar upp fyrir og eftir síðustu alda-
mót. En þau systkini Skúla, sem
komust á fullorðinsár, voru Helgi
augnlæknir, Páll ritstjóri Spegils-
ins og Anna Soffía matreiðslu-
kennari.
Bræðurnir voru allir settir til
mennta og Skúli varð stúdent árið
1910 ásamt Helga bróður sínum.
Að því búnu lá leið Skúla til Kaup-
mannahafnar þar sem hann hóf
nám í jarðfræði, en hann hvarf frá
því eftir tvö ár og brá á það ráð að
vinna í íslensku stjórnardeildinni
í Kaupmannahöfn árið 1912. Sam-
tímis því varð hann fréttaritari
Morgunblaðsins og ísafoldar, en
með því hefst langur blaðamanna-
ferill hans. Árið 1918 kemur hann
til Reykjavíkur og ræðst sem
blaðamaður að Morgunblaðinu.
Því starfi gegnir hann næstu 6 ár-
in eða fram á árið 1924.
Þótt dagblöðin hafi verið miklu
minni í sniðum þá en nú voru þau
mannfærri. Þá var blaðamennsk-
an þrotlaus vinna bæði sýknt og
heilagt og oft fram á nætur. Hver
blaðamaður varð að gegna mörg-
um störfum eftir því sem þau bár-
ust upp í hendur, allt frá söfnun
frétta, greinaskrifum, lestri próf-
arka og umbroti. Vinnudagarnir
urðu langir en frídagar fáir. En
fyrir þetta kynntust blaðamenn-
irnir mörgum hliðum mannlífsins
og urðu öðrum fróðari á ýmsum
sviðum.
Það mun hafa verið 1924, frekar
en árið áður, að hingað komu
norsk hjón til að skoða landið og
hafði Skúli lofað því að ferðast
með þeim og fræða þau um land
og þjóð. Með hjónunum var norsk
stúlka, Nelly Thora Mjölid, dóttir
sorenskrifarans í Hallingdal, og
Minningarorð:
ferðin varð til þess, að þau Nelly
og Skúli felldu hug til hvors ann-
ars og gengu þau í hjónaband á
næsta ári. Nelly, sem var nokkrum
árum yngri en Skúli, var kennari
að mennt og mikilhæf kona. Skúli
fluttist þá til Noregs og bjó þar í
ein þrjú ár. Þar hafði hann ofan af
fyrir sér með blaðamennsku eins
og hér og kynntist mörgum
áhrifamönnum þar í landi. En
1928 kemur hann aftur heim og
stofnar vikublaðið Fálkann ásamt
þeim Vilhjálmi Finsen og Svavari
Hjaltested. Hafði hann ritstjórn
hans að mestu á hendi fram til
1960. Þó brá hann aftur búi 1936
og settist að í Noregi fram til 1940,
er hann kom til landsins með
Petsamoförunum sumarið 1940.
Gestapo leit hann illu auga, hafði
hann í strangri yfirheyrslu og
mun hafa ætlað sér að klófesta
hann síðar, en þá var hann kom-
inn undan til Svíþjóðar.
Eftir stríð settist hann að í Nor-
egi en kom hingað og dvaldi hér
flest sumur meðan heilsa og orka
leyfðu. Gamlir lesendur Morgun-
blaðsins muna efalaust eftir
fréttapistlum hans frá Noregi á
þessum árum, en jafnframt skrif-
aði hann í norsk blöð um málefni
Islands. Munu fáir hafa unnið
meira að gagnkvæmri kynningu
Islendinga og Norðmanna á þess-
um árum en Skúli.
Þau hjónin, Nelly og Skúli, eign-
uðust þrjú börn, Ingibjörgu, sem
gift er Karli Eiríkssyni, flugmanni
og forstjóra hér í borg, Guðrúnu
Þórhildi, gift Knut Berg, og búa
þau í Osló, og soninn Harald, sem
býr í Hallingdal og er kvæntur
norskri konu.
Þau hjónin Nelly og Skúli náðu
bæði háum aldri, en ellin fór að
sækja að þeim fyrir nokkrum ár-
um. Þau héldu samt heimili í
Nesbyen eins lengi og stætt var,
en Nelly lést fyrir einum tveim
árum og var það Skúla mikill
missir.
Skúli var heilsugóður alla ævi
en sjón hans tók að daprast fyrir
einum tíu árum og svo fór að hann
var alblindur fimm síðustu æviár-
in. Eftir að kona hans gat ekki séð
um hann lengur dvaldi hann á elli-
heimili í Nesbyen þar sem hann
fékk hægt andlát fyrir röskri viku,
eins og hann lengi hafði óskað sér.
Þetta er í fáum orðum lífshiaup
Skúla, en margt er ósagt. Ég
þekkti hann af orðspori frá því ég
bar út Morgunblaðið í nokkur
sumur um 1920, en kynni okkar
hófust ekki fyrr en ég gekk í
Ferðafélag íslands skömmu eftir
heimkomu mína frá námi 1932.
Þau hafa því staðið í hálfa öld, og
þótt löngum væri vík á milli vina
var hún brúuð með bréfaskriftum.
Skúli hafði sérstakt lag á að skrifa
löng og skemmtileg bréf, en bréf-
in, sem á milli okkar fóru, skipta
mörgum tugum. Við Skúli áttum
kost á því að ferðast víða um land
í mörg sumur, ýmist gangandi, á
hestbaki eða með bílum. Betri
ferðafélaga verður ekki á kosið,
traustan, óþreytandi og óvílinn.
Lét hann sér engar torfærur fyrir
brjósti brenna. Þekking hans á
staðháttum, landslagi og jarð-
fræði var mikil og góð. Ferðalög
voru yndi hans og lífsnautn.
Skúli Skúlason var einn af
hvatamönnunum að stofnun
Ferðafélags íslands og átti sæti í
stjórn þess þangað til hann flutti
til Noregs. Langaði hann mjög til
að koma á fimmtugsafmæli fé-
lagsins 1978, en þá var ellin og
sjónleysið farið að þrúga hann svo
að ekki varð úr þeirri ferð, sem
ráðgerð hafði verið í mörgum
bréfum.
Skúla hlotnuðust margar veg-
semdir á langri ævi, bæði af Nor-
egs hálfu og Islands og var hann
vel að þeim kominn. Hann hafði
unnið þjóðnýtt starf í þágu beggja
þjóðanna um hálfrar aldar skeið
og tengt ýmis bönd á milli þeirra.
Um Skúla var sagt, að hann
hefði verið prúður riddari á brös-
óttum vettvangi blaðamennskunn-
ar. Þar fór hann aldrei með ópum
eða illum látum því að kurteisi og
drengskapur voru honum í blóð
borin. Greinar hans voru skýrar,
lausar við óþarfa mælgi og aldrei
á neinn hallað. Málefnin stýrðu
penna hans og honum var létt um
að skrifa bæði skýrt og rétt, sem
er aðal hvers er við ritstörf fæst.
Hákon Bjarnason
Skúli Skúlason er látinn.
Hann andaðist að Nesbyen í
Hallingdal 13. þ.m. en þar átti
hann búsetu mikinn hluta ævi
sinnar, og þar verður útför hans
gerð í dag.
Með Skúla Skúlasyni er hniginn
svipmikill fulltrúi þeirrar kyn-
slóðar á íslandi sem oft er kennd
við aldamót.
Skúli er fæddur í Odda á Rang-
árvöllum 27. júlí 1890. Foreldrar
hans voru Skúli Skúlason prófast-
ur þar og kona hans Sigríður
Helgadóttir. Hann átti til merkra
ætta að telja. Margir forfeðra
hans voru þjóðkunnir fyrir gáfur
og aðra mannkosti. Má þar nefna
séra Skúla Gíslason sagnaritara á
Breiðabólstað, sem var afi Skúla í
föðurætt.
Skúli tók stúdentspróf frá
Menntaskólanum í Reykjavík 1910
og lagði síðan stund á nám í nátt-
úrufræði við háskólann í Kaup-
mannahöfn í nokkur ár.
Hann var skrifari við íslensku
stjórnardeildina í Kaupmanna-
höfn 1912—14. Á Hafnarárum
Skúla hóf Morgunblaðið göngu
sína í Reykjavík, og gerðist hann
þá fyrsti fréttaritari blaðsins í
Kaupmannahöfn og með því hófst
hans m’erki og langi ferill í blaða-
mennsku.
Hann var fastráðinn blaðamað-
ur við Morgunblaðið 1918—1923.
Forstöðumaður fréttastofu, sem
Blaðamannafélagið kom á fót
1924, var hann í eitt ár. Hann var
fréttaritari Politiken 1915—1924
og The Times 1929—40.
Skúli fluttist til Noregs 1. des.
1924 og dvaldist þar til ársloka
1927. Starfaði þar að blaða-
mennsku, einkum við Dagbladet í
Osló og Bergens Tidende.
Hann fluttist þá aftur til ís-
lands með fjölskyldu sinni og
dvaldist þar í nokkur ár. Hann
stofnaði vikublaðið Fálkann í
mars 1928 og var ritstjóri hans til
haustsins 1960.
Skúli fluttist aftur til Noregs
með fjölskyldu sína 1936. Á stríðs-
árunum 1940—1945 dvaldist hann
á Islandi og tók þá mikinn þátt í
félagsmálum íslenskra blaða-
manna og var formaður Blaða-
mannafélags íslands um skeið.
í mörg ár birtust reglulega í
Morgunblaðinu fróðleg og
skemmtileg fréttabréf frá Skúla
Skúlasyni. Hann var lengi frétta-
maður Ríkisútvarpsins og las þar
oft fréttapistla frá Noregi. Fjöldi
greina og ritgerða um íslenskt efni
hafa birst eftir Skúla í norskum,
dönskum og sænskum blöðum og
tímaritum.
Hann hefur einnig þýtt bækur á
íslensku úr erlendum málum.
Skúli var unnandi íslenskrar
náttúru. Hann ferðaðist mikið um
ísland. Hann var áhugamikill fé-
lagsmaður í Ferðafélagi Islands
og í stjórn þess í mörg ár.
Skúli var gæddur þeim kostum
sem prýða flesta góða blaðamenn,
enda var hann alla tíð einn af önd-
vegismönnum stéttar sinnar á Is-
landi. Hann var fjölfróður og fjöl-
hæfur, menntun hans var fáguð og
sterk og stóð djúpum rótum í lund
hans og persónuleika. Hún náði til
hjartans.
Dómgreindin var glögg, hugsun-
in skýr og minnið frábært. Við-
horf hans voru mörkuð af frjáls-
lyndisstefnu 19. aldar. Hann var
viðsýnn maður, líberalisti í orðs-
Skúli Skúlason ritstjóri
Nýiega var á ferð hér á landi danski rithöfundurinn og útvarps-
maðurinn Vagn Steen, til að vinna að gerð útvarpsþáttar fyrir
danska útvarpið, þar sem Vigdís Finnbogadóttir er dagskrárstjóri
eina kvöldstund. Vagn Steen er nú fastráðinn starfsmaður við
danska útvarpið og gerir þætti um menningarmál. Hann var upp-
haflega málvísindamaður og fyrsta Ijóðabók hans, „Digte?,“ kom
út árið 1964, en þá var hann 36 ára að aldri. Síðan hefur hann sent
frá sér fjölda bóka, Ijóðabækur, barnabækur og greinasafn um
iHÍkmenntir svo nokkuð sé nefnt. Hann hefur starfað sem háskóla-
kennari í norrænum fræðum við háskóla á Norðurlöndum og verið
prófessor í nútímaljóðlist við háskóla í Illinois og Indiana í Banda-
ríkjunum. Blm. Morgunblaðsins ræddi við Vagn Steen á dögunum
og spurði hann fyrst um Ijóðlist þá sem hann iðkaði í upphafi ferils
síns.
búið að skrifa þau“
er
bara
Bók með gati
„Ég bjó til svonefnd „konkret“-ljóð
og nálgaðist Ijóðlistina með mjög
meðvitaðri og ákveðinni afstöðu til
málsins sem tjáningarforms og í
svipuðum anda og myndlistarmenn
nálgast tjáninguna í gjörningum og
nýlist ýmis konar. Líkt og til dæmis
Dieter Roth. Þetta hefur stundum
verið kennt við „Fluxus“-stefnu í
myndlist. Áhugi minn beindist að
þvi að gera orðsins list kafn „konkr-
et“ eða hlutræna og áþreifanlega og
málaralist, dans, arkitektrúr og
músík. Ljóð geta verið svo mismun-
andi. Sum hafa einkum myndræn
áhrif, önnur fyrst og fremst hljóð-
ræn. Sum eru beinlinis ætluð til upp-
lesturs og þá sem eins konar leiklist.
Það var í þessum anda sem ég bjó
m.a. til litla bók sem var með gati í
gegn. Svo las ég upp úr henni fyrir
fólk. Las það sem ég sá í gegnum
gatið. Fólkið, umhverfið og svo
framvegis. Við, sem fengumst við
þetta, höfðum það eiginlega að
markmiði að hvetja aðra til skrifta,
að vera í nánu of? örvandi sambandi
við áheyrendur. I framhaldi af þessu
hef ég nú komið á fót hópi skálda,
sem ég kalla „Digter-scenen" eða
„Skáldasviðið". Við höfum ferðast
um og lesið upp, m.a. í skólum og svo
höfum við umræður á eftir. Við ætl-
um að koma hingað á þessu ári.“
Fá lesendur
til að upplifa
„Síðustu Ijóðabækur mínar eru
hefðbundnari. Sú nýjasta heitir „52
Aar“ og hefur að geyma skrif um það
að vera fimmtíu og tveggja ára.
Ljóðin hafa vissulega tengsl við eig-
in reynslu mína. En þessi ljóð eru
allt öðru vísi en „konkret“-ljóðin,
sem ekki eru skrifuð til að lýsa upp-
lifunum heldur til að skapa upplifun
hjá lesandanum. Það er mikill mun-
ur á því að tjá sig samkvæmt hinni
bókmenntalegu hefð og á þann hátt
sem iðkendur „konkret“-ljóðlistar
gera, þ.e. að leitast við að fá lesendur
til að upplifa sjálfa og helst hvetja
þá sjálfa til skrifta, fremur en að
vera aðeins viðtakendur.
Núna er ég bara „konkret“-skáld á
eftirlaunum. Ég umla bara persónu-
legar meiningar mínar og hugsanir.
Kn það er mér mikið gleðiefni að
lesendur mínir hafa fylgt mér eftir.
Ljóðabókin „52 Aar“ er uppseld
núna.
Fyrir nokkrum árum sendi ég frá
mér smásagnasafn sem heitir „Da
Kunsten kom til Grenaa“ og nú er ég
að vinna að stórri skáldsögu sem
byggir á sönnum atburðum í Dan-
mörku á síðustu öld og er nánast
eins konar framhald af smásögun-
um. Sagan gerist á svipuðum tíma og
skáldsagan „Yfirvaldið" eftir Þor-
geir Þorgeirsson, en hana hef ég les-
ið, og í nokkuð hliðstæðu umhverfi.
Þó eru sögupersónur mínar brjálaðri
af trú en persónurnar í Yfirvaldinu.
Aðalpersóna skáldsögunnar stingur
til dæmis úr sér augað í samræmi
við þau orð biblíunnar að ef augað
sjái einhvern ósóma sé það ráð að
losa sig við það. Samanber afliman-
irnar í nafni laganna í múhameðsk-
um sið.
Þessi saga gerist á þeim tíma í
Danmörku, þegar hinir ólærðu lásu
Biblíuna og höfðu hana nánast sem
byltingarrit þar til þeir voru stöð-
vaðir af öðrum trúarsöfnuðum sem
voru á móti ímyndunarafli. Um er að
ræða hópa fólks af sama toga og það
fólk sem furstarnir í Þýskalandi létu
drepa vegna Biblíulestrar á fyrri
hluta nítjándu aldar. „Indre Miss-
ionen" var á ýmsan hátt arftaki
þessara hópa. Þeir voru barðir niður
vegna þess að þeir voru hreinlyndir
og ógnuðu valdakerfinu.
Þetta eru hinir verulega kúguðu,
sem hafa Biblíuna að vopni og sálm-
ana sem mótmælasöngva. Þeir
hljóta alltaf að tapa. Rétt eins og
fólkið í Póllandi, Áfganistan og El
Salvador."
Ekki úrelt
„Þótt ég búi ekki til „konkret“-Ijóð
lengur, stend ég við allt sem ég hef
gert í þá veru og nálgast oft við-
fangsefni mín á hliðstæðan hátt.
Rætt
við danska
skáldið
Vagn Steen
Ljóð eru jú sálrænar byggingar sem
maður á ekki að þurfa að afneita.
„Konkret“-ljóð eru ekki úrelt, það er
bara búið að skrifa þau.
Að undanförnu hafa bókmenntir í
Grænlandi og Samalandi vakið sér-
staka athygli mína. Þessar þjóðir
hafa komið sér upp bókmenntum við
mjög erfið skilyrði. Þetta er í báðum