Morgunblaðið - 12.02.1982, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐí FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 1982
Dr. Jón Óttar Ragnarsson, dósent
Hundraö og þrjátíu ár
UNGBARNADAUÐI ÆVILÍKUR VIG
AF HVERJUM 1000 FÆOINGU I ARUM
Tímabilið frá miðri síðustu öld
til þessa d'ags hefur án efa verið
hið viðburðaríkasta í sögu lands-
ins. Þá bar sjálfstæðisbaráttan
ríkulegan ávöxt og þá náði iðn-
byltingin til Islands.
Á heilbrigðissviðinu voru settar
fram tvær nýjar kenningar,
örverukenningin og vítamínkenning-
in, sem ollu straumhvörfum í allri
meðferð sjúkdóma og viðhorfum
til heilsugæslu.
Um 1860 setti Louis Pasteur
fram örverukenninguna, þá kenn-
ingu að gerjun og skemmdir í mat-
vælum og sjúkdómar í mönnum og
dýrum gætu átt rætur að rekja til
örlítilla lífvera (örvera) í um-
hverfinu.
Órverur sem valda sjúkdómum
voru síðan kallaðar sóttkveikjur
eða sýklar, en þessi sjúkdóms-
flokkur smitsjúkdómar. Brátt kom
á daginn að flestir algengustu
sjúkdómar þeirra tíma voru
smitsjúkdómar.
Það var ekki að undra þótt mað-
urinn ofmetnaðist um stund. Eld-
fornir sjúkdómar eins og barna-
veiki og bólusótt sem herjað höfðu
á mannkynið frá öndverðu létu
allt í einu undan hugviti hans.
Einn af öðrum féllu hinir fornu
féndur í vaiinn. Um tíma var sú
tilhneyging algeng að álíta að alla
sjúkdóma mætti skýra með þess-
ari einu kenningu. Voru það
skiljanleg viðbrögð.
Það var ekki fyrr en i byrjun
þessarar aldar að áhugi á öðrum
þáttum læknisfræðinnar fór að
glæðast fyrir alvöru. Það var ein-
mitt um það leyti sem næringar-
fræðin komst aftur í sviðsljósið.
Árið 1912 settu Hopkins og
Funk fram vítamínkenninguna.
Samkvæmt henni var til sérstakur
flokkur sjúkdóma, svonefndir
hörgulsjúkdómar, sem stafaði af
skorti á tilteknum efnum (víta-
mínum) í fæðu.
Fljótlega kom i ljós að t.d.
skyrbjúgur og beinkröm og fleiri
algengir sjúkdómar voru einmitt
af þessum rótum runnir. Einnig
reyndist steinefnaskortur í vissum
tilvikum geta leitt til hörgulsjúk-
dóma.
En það voru ekki aðeins fram-
farir í raunvísindum sem stuðluðu
að bættu heilsufari. Iðnbyltingin
sem nú fór sem eldur í sinu um
löndin átti einnig sinn þátt í
þessu.
Á þessu tímabili jókst velmegun
í flestum löndum heims, einkum
þó iðnríkjunum svonefndu. Fá-
tæklingum fækkaði, húsakostur
batnaði, fæðið varð fjölbreyttara
og hreinlæti jókst.
Sem dæmi má nefna að árið
1930 létust um 200 manns á
100.000 íbúa hér á landi úr berkl-
um. Árið 1950 var tíðnin komin
niður í 20 á 100.000. Þá fyrst komu
hin nýju berklalyf til sögunnar.
Þetta dæmi sýnir ljóslega hin
nánu tengsl milli umhverfis og
heilsufars og að það eru ekki ein-
göngu ný lyf eða ónæmisaðgerðir
sem geta ráðið úrslitum fyrir
heilsuna.
Hvað smitsjúkdómum á borð við
berkla viðkemur var það ekki hvað
síst bættur húsakostur sem skipti
sköpum. Færri þurftu að deila
íbúð, herbergi eða rúmi en áður og
hreinlæti á heimilum stórbatnaði.
Á tímabilinu frá 1850 til 1950
nærri því tvöfölduðust ævilíkur
Islendinga. Barn sem kom í heim-
inn árið 1850 átti að jafnaði
35—40 ár í vændum. I dag er þessi
tala um helmingi hærri.
Helsta ástæðan fyrir þessari
hagstæðu þróun var hin stórfellda
lækkun ungbarnadauðans sem átti
sér stað á þessu tímabili. Má að
mestu rekja hana til fyrirbyggj-
andi aðgerða gegn smitsjúkdóm-
um.
Eftir 1950 hefur þróunin orðið
mun hægari. Ævilíkur við fæð-
ingu um þessar mundir eru um 75
ár fyrir karla og um 80 ár fyrir
konur og eru íslendingar fremstir
í flokki í þessum efnum.
Jafnframt hefur heilsugæsla
beinst í annan farveg en áður var.
Eftir því sem smit- og hörgul-
sjúkdómum hefur verið útrýmt
hefur hlutur hrörnunarsjúkdóma
aukist til muna.
Ilrörnunarsjúkdómar (langvinnir
sjúkdómar) eru ekki nýir af nál-
inni heldur hafa fylgt mannkyn-
inu frá upphafi vega. Um % allra
Islendinga deyja nú úr þessum
sjúkdómum að jafnaði.
Skæðastir hrörnunarsjúkdóma
eru hjarta- og æðasjúkdómar
(kransæðasjúkdómar og heila-
blóðfall) og krabbamein. Voru um
63% af dánarmeinum Islendinga á
siðasta ári úr þessum flokki.
Enda þótt enn skorti talsvert á
að orsakir þessara sjúkdóma séu
þekktar hefur sú vitneskja sem
fyrir hendi er mjög verið vanmet-
in. Ætti hún að nægja til að draga
mjög úr tíðni þeirra á næstu ára-
tugum.
Hin hæga aukning í ævilíkum
eftir 1950 á sér líklega tvær orsak-
ir. Þjóðin nálgast nú hægt það há-
mark sem hún getur vænst. Auk
þess hefur gengið treglega að ráða
niðurlögum hrörnunarsjúkdóma.
Hrörnunarsjúkdómar eiga það
flestir sammerkt að margir deyja
úr þeim á besta aldri. Heldur það
meðalaldrinum niðri og ætti að
vera nægileg hvatning til þess að
snúa sér gegn þeim af alefli.
Annað einkenni hrörnunarsjúk-
dóma er að þeir eiga sér venjulega
langan aðdraganda sem á rætur
að rekja til lifsstíls viðkomandi.
Þegar þeir eru komnir á hátt stig
er of seint að stemma stigu við
þeim.
Þetta sýnir að besta leiðin til
þess að sporna gegn þessum
mannskæðu sjúkdómum er að ein-
beita sér að varnaraðgerðum sem
byKKja á þeirri þekkingu sem nú
er fyrir hendi.
Því miður hafa núverandi
stjórnvöld ekki sinnt þessum
þætti sem skyldi. Endurskipulagn-
ing Manneldisráðs og Reykinga-
varnanefndar var mikilvægur lið-
ur í baráttunni. Spurningin er sú
hvort þessir aðilar verða nýttir
sem skyldi.
Þær varnaraðgerðir sem helst
þarf að vinna að nú eru þær sem
stuðla að bættum lífsvenjum.
Undirstaða allra slíkra aðgerða er
neytendafræðsla og rannsóknir.
Ef stjórnvöld vilja sanna vilja
sinn í verki ættu þau að stórauka
framlög til þeirra aðilja innan
heilbrigðiskerfisins sem starfa að
fræðslu og rannsóknum á þessu
sviði. Án efa er það besta fjárfest-
ingin sem hægt er að gera í heil-
brigðiskerfinu í dag.
Togarar BUH á nauðungaruppboð?:
Skuldir BUH hafa vaxið
um 200% á tveimur árum
Greinargerð
sjálfstæðismanna
í bæjarstjórn
Hafnarfjarðar^
um málefni BÚH
IIÉR KKR á eftir greinargerð sjálf-
stæðismanna í bæjarstjórn Hafnar-
fjarðar sem þeir lögðu fram á fundi
hennar sl. þriðjudag. Kinnig eru birtar
tillögur þeirra, en þeim var frestað á
fundinum nema lið nr. 2, serr. fjallar
um að fá nauðungaruppboðinu frest-
að:
Frá því á síðasta ári hefur öllum,
sem fylgst hafa með rekstri Bæjar-
útgerðar Hafnarfjarðar, mátt vera
Ijóst, að fyrirtækið hefur átt við al-
varlega og vaxandi fjárhagsörðug-
leika að etja.
I ársbyrjun 1980 voru heildar-
skuldir Bæjarútgerðar Hafnar-
fjarðar og b/v Júní gamlar krónur
4.676.126.535,00. í árslok 1980 voru
þær orðnar gamlar krónur
8.748.175.436,00. Höfðu þær vaxið
um 4.072.048.902,00 garnlar krónur
á árinu.
Samkvæmt bráðabirgðauppgjöri
fyrir bæjarútgerð Hafnarfjarðar og
b/v Júní fyrir árið 1981 eru heild-
arskuldir þessara fyrirtækja orðnar
kr. 127.769.606,27 (gkr.
12.776.960.627,00). Annað árið í röð
hafa þær því aukist um rúmar 40
milljónir króna eða 4 milljarða
gamalla króna.
Samkvæmt bráðabirgðauppgjör-
inu nema vanskila- og skammtíma-
skuldir Bæjarútgerðarinnar og b/v
Júní nú samtals kr. 76.127.761,54
eða gkr. 7,6 milljörðum. Til sam-
anburðar um, hversu geipiháar
þessar skuldir eru orðnar, má geta
þess, að í frumvarpi að fjárhags-
áætlun Bæjarsjóðs Hafnarfjarðar
fyrir yfirstandandi ár er ráðgert að
verja kr. 17.240.000,00 til eignfærð-
rar fjárfestingar á vegum bæjar-
sjóðs í ár.
Þá sýnir bráðabirgðauppgjörið,
að veruiegt tap hefur orðið á rekstri
Bæjarútgerðar Hafnarfjarðar og
b/v Júní árið 1981, eða samtals um
kr. 8.106.902,32. Þá er samt búið að
tekjufæra svonefnda verðbreyt-
ingafærslu í reikningunum upp á
mjög háar upphæðir, en færsla
þessi er ákveðið hlutfall af skuldum
og þeim mun hærri, sem skuldirnar
eru meiri. Hér er því einvörðungu
um bókhaldsstöðu að ræða, sem
enginn verðmæti standa að baki, en
dregur á pappírunum úr taprekstri
þeirra fyrirtækja, sem skulda mik-
ið. Þessi verðbreytingarfærsla kann
líka að hafa orðið til þess að blekkja
menn og ef til vill hefur hún valdið
því, að ýmsir hafi ekki gert sér
grein fyrir því, hvert raunverulega
stefndi í fjármálum Bæjarútgerð-
arinnar.
Fyrir þessum fundi liggur erindi
frá útgerðarráði, þar sem beðið er
um, að Bæjarsjóður Hafnarfjarðar
leggi nú fram kr. 1.500.000,00 til að
forða nauðungaruppboði, sem fram
á að fara á öllurn skipum Bæjarút-
gerðarinnar þann 24. febrúar nk.
Uppboðsbeiðandi er póstgíróstofan,
vegna orlofsgreiðslna, sem Bæjar-
útgerðin hefur ekki getað greitt,
vegna starfsfólksins.
Það er álit okkar, að bæjarstjron
hafi alltof lengi hliðrað sér hjá því,
að takast á við þá fjárhagserfið-
leika, sem Bæjarútgerðin á við að
etja. Við svo búið má ekki lengur
standa og leggjum við því eftirfar-
andi tillögu fyrir bæjarstjórn:
„Bæjarstjórn Hafnarfjarðar lýsir
áhyggjum sínum yfir þeim miklu
fjárhagsörðugleikum, sem Bæjarút-
gerð Hafnarfjarðar og útgerð tog-
arans Júní á nú við að etja, og telur
sérstaklega alvarlegt, hversu geig-
vænlega háar skuldir útgerðarinnar
eru orðnar, en þær hafa vaxið um
nær 200% á síðustu tveimur árum.
Bæjarstjórn lýsir yfir vilja sínum
til þess að reyna að finna viðunandi
í tilefni af 75 ára afmæli Kvenrétt-
indafélags íslands hafa fjölmiðlar
keppst við að gefa þessum merku
samtökum dágóða umfjöllun. Og er
það vel. Því umræða um kvenrétt-
indamál getur aldrei orðið of mikil á
meðan réttur kvenna er fyrir borð
borinn á flestum sviðum þjóðfélags-
ins.
I Morgunblaðinu þriðjudaginn 26.
jan. sl. var viðtal við formann Kven-
réttindafélagsins, Esther Guð-
mundsdóttur. Þar rekur hún sögu fé-
lagsins þessi 75 ár sem það hefur ver-
ið starfandi. Þar kom m.a. fram að
markmið félagsins væri að stuðla að
framgangi kvenna í stjórnmálum og
hinu opinbera lífi almennt. í Kven-
réttindafélaginu eru konur úr öllum
stjórnmálaflokkum. Þær styðja allar
þær konur sem hella sér út í stjórn-
málabaráttuna nema þær konur sem
kjósa að standa utan stjórnmála-
flokkana. Þetta hefur margsinnis
komið fram í fjölmiðlum í viðtali við
formann Kvenréttindaféiags íslands.
Esther Guðmundsdóttir hefur marg-
sinnis lýst því yfir að hún sé persónu-
lega á móti kvennaframboði og að
lausn á þessum mikla vanda, enda
ógnar hann í senn fjárhagsafkomu
bæjarins og atvinnuöryggi þess
fólks, sem hjá Bæjarútgerðinni
vinnur. Bæjarstjórn samþykkir því
eftirfarandi:
1. Að fela bæjarstjóra að kveðja nú
þegar til sérfróða aðila til þess
að gera úttekt á rekstri og stöðu
Bæjarútgerðar Hafnarfjarðar og
b/v Júní. Skulu þeir skila grein-
argerð um þessi mál til bæjar-
stjórnar, þar sem leitast verði
við að finna orsakir að fjárhags-
vanda Bæjarútgerðarinnar og
benda á leiðir til úrbóta, og þá
sérstaklega, hvernig leysa má
núverandi fjárhagsörðugleika.
2. Að fela bæjarstjóra að hafa nú
þegar samband við póstgíróstof-
una og kanna möguleika á því,
Kvenréttindafélagið geti ekki tekið
afstöðu með kvennaframboði. Hvers
vegna telur Kvenréttindafélag ís-
lands sér ekki skylt að styðja allar
konur sem hyggjast demba sér út í
stjórnmálabaráttuna?
Kvenréttindafélagið berst fyrir
réttindum kvenna, styður opinber-
lega framgöngu kvenna í öllum
stjórnmálaflokkum sama hvað þeir
heita nema samtökin mega ekki heita
Kvennaframboð!
Esther segist persónulega vera á
móti kvennaframboði (en viðtalið við
hana í Morgunblaðinu er ekki per-
sónulegt viðtal heldur viðtal við for
mann Kvenréttindafélagsins) því hún
trúir ekki á að konur geti starfað
saman óháð hinni hefðbundnu póli-
tísku skiptingu. Þetta allt hlýtur að
vera hennar einkaskoðun, en Kven-
réttindafélaginu hefur hingað til tek-
ist að starfa óháð pólitískri skoðun
félagsmanna. Og það tekst okkur
konum í Kvennaframboðinu líka.
Eða eins og Bríet Bjarnhéðinsdóttir
sagði árið 1912 í leiðara
Kvennablaðsins:
»... réttarfarslega og borgaralega,
hvort ekki er unnt með samning-
um að forða yfirvofandi nauð-
ungaruppboði á togurum Bæjar-
útgerðarinnar. Þegar niðurstaða
liggur fyrir verði bæjarstjórn
kvödd til aukafundar til að fjalla
um málið.
3. Að hætta að láta Bæjarútgerðina
halda eftir af kaupi starfsfólks
greiðslum á útsvari þess og fast-
eignagjöldum til bæjarsjóðs, en
láta í þess stað innheimtudeild
bæjarins innheimta þessi gjöld
beint hjá starfsfólkinu, þar sem
Bæjarútgerðin hefur ekki staðið
skil á þessum gjöldum starfs-
fólksins til bæjarsjóðs í langan
tíma.“
Arni Grétar Finnsson,
Guðmundur Guðmundsson,
Kinar Þ. Mathiesen.
þá hljótum við að halda saman fyrir
ofan alla flokkapólitíkina til að vinna
hver með annarri og hver fyrir aðra
að sameiginlegu heilla- og jafnrétt-
ismarki."
Við konur sem að kvennaframboði
stöndum styðjum heils hugar við
bakið á öllum konum sem berjast
fyrir jafnrétti, sama hvar þær í
flokki standa. Við konur erum einu
sinni helmingur af mannkyninu, með
ákveðin viðhorf og reynslu sem
einskis er metin í hinu opinbera lífi.
Kvennaframboðið vill einmitt vekja
upp umræðu (sem Esther viðurkenn-
ir að hafi haft áhrif nú þegar á
karlstýrðu stjórnmálaflokkana) og fá
tækifæri til þess að koma okkar sjón-
armiðum og skoðunum á framfæri í
opinberri stjórnmálaumræðu. Við
teljum það vera öllum til góðs, kon-
um og körlum. Einhvern tímann mun
eflaust rísa upp þjóðfélag þar sem
jafnrétti ríkir og þá verður engin
þörf á sér kvennaframboði eða sér-
stöku Kvenréttindafélagi. En þangað
til: Stöndum saman; styðjum við bak-
ið á öllum konum, ekki bara sumum
konum. Kynningarhópur Kvennafram-
boðs í Reykjavík.
Fyrirspurn til stjórnar
Kvenréttindafélags íslands