Morgunblaðið - 29.04.1982, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. APRÍL 1982
Myndir úr
ljóðheimi
Myndlist
Valtýr Pétursson
Á Kjarvalsstöðum stendur nú yfir
umfan^smikil sýning á verkum
Gísla Sigurðssonar, er lesendur
kannast við sem blaðamann viö
Lesbók og myndskreytara í því riti.
Mikið hefur birst af skreytingum
Gísla í Ijesbók á seinni árum, og þá
oft á tíðum við ljóð úr ýmsum átt-
um, en óbundið mál hefur einnig
fengið lýsinuar frá hendi Gísla í rit-
inu. Gísli SÍKurðsson hefur stundað
málverk um árabil, og ef ég veit rétt,
er þarna á ferðinni sjöunda einka-
sýning hans, og einni sýningu man
ég eftir með Baltasar í London hér á
árum áður. Af þessu má sjá, að Gísli
er enginn byrjandi í myndgerð, enda
hefur hann þegar fengið nokkra við-
urkenningu fyrir list sina.
Það er ekkert nýmæli, að mynd-
listarmenn leiti fanga fyrir undir-
stöðu myndgerðar í ljóði, en það er
allóvenjulegt, að sjá stór málverk
byggð á þeim grunni. Teikningar og
grafík eru miklu algengari mynd-
form í því tilfelli. Hér er því farið út
á óvenjulegt svið og um sérstakt
framtak að ræða hjá Gisla. Hins
vegar er það auðvitað álitamál,
hvernig það hefur tekist. Það má
líta á þessi málverk Gísla frá mis-
munandi sjónarmiði. Hvernig eru
þau myndrænt, og hvernig falla þau
að ljóðunum. Þetta eru tveir ólíkir
þættir sem verður þó að samræma
að vissu marki. Þarna er einnig
nokkur hætta á ferðum, þar sem
áherslan á annan þáttinn verður
iðulega ríkjandi, en auðvitað lít ég
þannig á málið, að það myndræna
eigi að hafa algeran forgang. Það er
nú einu sinni svo, að mynd er mynd,
og Ijóð er Ijóð. Auðvitað getur mynd
verið ljóðræn, og Ijóð myndrænt, en
oft reynist erfitt að tengja myndlist-
ina Ijóðinu þannig, að úr verði
áhrifamikið listaverk.
Þegar litið er á sýningu Gísla í
myndrænu sambandi, en annað er
óhugsandi, kemur fljótt í Ijós, að
Gísli er áhugamaður um margar
stíltegundir, ef svo mætti að orði
kveða. Hann er í námunda við
marga þekkta listamenn í mynd-
byggingu, og það er viss súrrealist-
ískur þráður, sem gengur í gegnum
þessar myndir. Gísli hefur einnig
gengið í smiðju hjá mörgum þeim,
er andvígastir hafa verið mynd-
byggingu af abstrakt uppruna og
ekkert botnuðu í þeirri myndlist, en
það er tíska sem stendur, og skal
engu spáð um framtíð þeirrar heim-
speki. Samt vil ég benda á, að margt
virðist fara forgörðum, þegar mynd-
efnið er látið ganga fyrir sjálfri
myndbyggingunni.
Það kemur glöggt í Ijós á þessari
sýningu, að Gísla er mikið niðri
fyrir og honum er það áhugamál að
koma sem mestu af innihaldi hvers
Ijóðs á léreftið. Til þess grípur hann
mjög til hins óraunhæfa, til súrreal-
ismans, en stundum á kostnað
myndbyggingarinnar sjálfrar. Það
er margþætt og vandasamt verkefni,
sem Gísli hefur tekið sér fyrir hend-
ur: að gera málverk eftir Ijóðum.
Það verkefni er ólíkt auðveldara, ef
notuð er grafík eða léttur penni, og
nægir að bera saman teikningar í
Lesbók og þau málverk, sem eru á
Kjarvalsstöðum. Það skal tekið
fram, að Gísli kann vel að nota það
hugmyndaflug, er honum er í blóð
borið, og kemur það sér vel í þeim
ramma, sem hann hefur valið sér
þessu sinni.
Það yrði allt of langt mál að telja
upp þá höfunda ljóða og yrkisefni,
sem hér koma við sögu. Það er einn-
ig erfitt að tíunda hvert og eitt af
þeim sextíu verkum, sem til sýnis
eru. Ég vil hins vegar ekki láta hjá
líða að benda á, hve geysileg vinna
hér er á ferð hjá manni, sem hefur
sinnt mjög erilsömu starfi á þeim
þrem árum, sem hann hefur gefið
sér til að vinna þessa sýningu. Eg er
ekki í neinum vafa um, að margir
muni finna verk við sitt hæfi á þess-
ari sýningu, og Ijóðin eru ríkur þátt-
ur í Islendingseðlinu.
Ég hafði ánægju af að skoða þessa
sýningu Gísla Sigurðssonar, en vita-
skuld er það annað mál, hvort hrifn-
ingin varð í hlutfalli við ánægjuna.
Það er nú einu sinni svo, að misjafn
er mannanna smekkur, og ekkert við
því að gera. Ég óska Gísla Sigurðs-
syni til hamingju með þetta mikla
framtak og vona að vel farnist.
Fimm stjörnu plata
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Nine Below Zero
Third Degree
A&M AMLH 68537
Fyrsta platan, sem 9 Below gaf
út, var hljómleikaplata frá tón-
ieikum þeirra hinn 16. júní 1980 í
hinum fræga klúbbi Marquee í
London. Plötuna kölluðu þeir ein-
faldlega „Live at the Marquee" en
athygli vekur það að á henni eru
14 lög og þar af aðeins þrjú eftir
þá sjálfa. Önnur lög eru eftir hina
og þessa fræga tónlistarmenn.
Tónlistin á plötunni er ákaflega
hratt og skemmtilegt blús-rokk.
Vorið 1981 sendu þeir frá sér sína
aðra plötu. Plötuna kölluðu þeir
„Don’t Point Your Finger" og er
hún frumraun þeirra í stúdíói. Ef
tekið er mið af fyrri plötunni, þá
er hún ákaflega máttlaus greini-
legt að flokkurinn kann sig betur
utan veggja stúdiósins. Áður en
þriðja platan leit dagsins ljós urðu
mannabreytingar hjá 9 Below.
Peter Clark/ bassi og Stix Burk-
ey/ trommur hættu en í stað
þeirra komu Brian Bethell/ bassi
og Mickey Burkey/ trommur. Hin-
ir tveir höfðu verið með frá upp-
hafi en þeir eru Mark Felt-
ham/ munnharpa og söngur og
Dennis Greves/gítar og söngur,
en það var reyndar hann sem
stofnaði 9 Below. Flokkurinn hélt
inn í stúdíó og tók upp plötuna
„Third Degree". Strax við fyrstu
hlustun kom í ljós að hér væri á
ferðinni mun betri plata en sú á
undan. Krafturinn er miklu meiri
og lögin fjölbreyttari. Þó er
grunntónninn blús-rokk hvort
heldur sem hann er látinn ráða
ferðinni eða bara hafður með. Til
dæmis er lagið „Why Can’t We Be
What We Want to Be“ stórgott
dægurlag. Lag sem gæti sómt sér
vel á hvaða vinsældalista sem er
og erfitt er að ímynda sér það að
lagið sé komið frá sömu hljóm-
sveit og lék inn á „Live at the
Marquee". Svona mætti lengi telja
jg benda á fleiri frábær lög. Ef
setja skal út á eitthvað, þá stakk
það mig nokkuð að heyra áhrif frá
„súpergrúbbunni" Jam en þau eru
helst til augljós í laginu „Wipe
Away Your Kiss“ en lagið líkist
„Start“ verulega.
Allir eiga þeir félagarnir hrós
skilið fyrir hljóðfæraleik sinn og
ef einhver er betri en annar, þá er
það Mark Feltham. Pilturinn sýn-
ir nánast snilldartakta á munn-
hörpuna sína og efast ég um að
margir munnhörpuleikarar af
yngri kynslóðinni standi jafnfætis
honum. í heildina er tónlist 9 Bel-
ow þétt og kraftmikil. Allar út-
setningar eru hugmyndaríkar og
miða að því að gera tónlistina sem
fjölbreyttasta. Það tekst mjög vel
og er nóg að nefna í þessu sam-
bandi lagið „Egg on My Face“. Þar
er kassagítar notaður í stað raf-
magnsgitars og bassinn látinn
leiða lagið. Árangurinn lætur ekki
á sér standa, lagið er það besta á
plötunni.
Platan vinnur stöðugt á og þeg-
ar þetta er sett saman er ég kom-
inn á þá skoðun að hér sé ein sú
besta í ár.
FM/AM
Dylgjur og Stefjamál
eftir Jón Asgeirsson
Að gefnu tilefni telur undir-
ritaður rétt að ieggja nokkuð til
þeirrar umræðu sem undanfarið
hefur farið fram um málefni
STEFs, og þó ég sé ekki stjórn-
armaður í umræddu félagi, hef
ég verið þar virkur þátttakandi í
um það bil tvo áratugi.
Það er einkum tvennt sem
rekur .mig til þessa leiks, fyrst
að telja, umræður er spunnust
upp við framboð Hauks Ingi-
bergssonar til stjórnarsetu í
STEFi, og síðar að nefna, berg-
mál þeirrar umræðu, sem komið
hefur til mín í samtölum við
fólk, en í máli manna hef ég ein-
att hnotið um margvíslegan
misskilning og stundum all illa
náttúraðan.
Ég hef ekkert við framboð
Hauks að athuga og er sann-
færður um, að nú er hann fróð-
ari um STEF en hann var fyrir
framboð sitt. I sjónvarpsþætti
fyrir skömmu hélt hann því
fram að meirihluti aukameð-
lima í STEFi væri allt höfundar
léttrar tónlistar og óeðlilegt að
núverandi fulltrúi þeirra sæti
fyrir þá í stjórn STEFs. Þarna
er um nokkurn misskilning að
ræða, því sá mikli fjöldi, er á
þarna hagsmuna að gæta, er
mjög margvíslega samsettur og
á í rauninni litla samleið með
svokölluðum léttum höfundum.
Þarna__er__stór _ hópur höfunda
söngverka ýmiss konar og flest-
öll stærri ljóðskáld þjóðarinnar,
erfingjar látinna tónskálda og
ljóðskálda, eru þarna mjög stór
hópur, en höfundarréttur geng-
ur til erfingja og er í gildi í 50 ár
eftir lát höfundar.
Höfundar léttrar tónlistar
skiptast nokkuð í hópa og er sá
atkvæðamesti samankominn í
félagi, er nefnist Félag alþýðu-
tónskálda, og standa nú yfir
samningar um þátttöku þessa
félags í stjórn STEFs, með öfl-
ugri hætti en verið hefur undan-
farið.
Það gæti því reynst erfitt að
staðhæfa nokkuð um fylgi
Hauks Ingibergssonar, en niður-
staðan í kosningunum var ótví-
ræð vísbending um þessa skipt-
ingu. Höfundarréttarmál eru
ákaflega viðkvæm og hefur
STEF kosið að vernda umbjóð-
endur sína innan gildandi laga í
landinu, samkvæmt þeirri reglu,
að hér sé um trúnaðarmál að
ræða er helgist af rétti hvers
einstaklings að varðveita einka-
mál sín. Þögn stjórnar STEFs er
að nokkru til komin vegna
þessa, þó hver og einn, sem á þar
hagsmuna að gæta, geti fengið
allar upplýsingar um stjórnun
og skipulag fyrirtækisins og allt
er varðar rétt hans sjálfs. Hauk-
ur Ingibergsson gerði að umtals-
efni í umræddum sjónvarps-
þætti að mikill munur væri á
höfundaijrreiðslum _ og notaði_
Jón Ásgeirsson
töluna 400%. Rétt er í þessu til-
felli að nota orðið fjórfaldur um
þennan mun því svona gífurleg-
ur talnamunur getur verið vill-
andi, sem ég trúi að Haukur hafi
ekki ætlað sér í þessari umræðu.
Á Vesturlöndum er það viðtekin
venja að munur sé á launum og
þá ýmist miðað við ábyrgð í
starfi eða nauðsynlega kunn-
áttu. Ef launajafnrétti ætti að
gilda við útreikninga á höfund-
arlaunum, sem hér á landi eru
að nokkru miðaðir við erlendar
fyrirmyndir, ætti munurinn að
vera margfalt meiri, því svo
slær á stóru munur sá á þeirri
vinnu og kunnáttu, sem til þarf
við gerð t.d. hljómsveitarverks
og dægurlags. Yrði alfarið mið-
að við mínútulengd væri í raun
verið að stofna til launamis-
ræmis, er í framkvæmd yrði að
telja einsdæmi á öllum Vestur-
löndum, þar sem greitt yrði í
öfugu hlutfalli við vinnuumfang
og nauðsynlegan undirbúning í
menntun og starfsþjálfun. Það
mætti svo hugsa það mál allt til
enda og reyna að sjá fyrir hverj-
ar afleiðingar slík stefna hefði á
framþróun tónmenntar í land-
inu. Eitt er það sem fáum yfir-
sást í umræddum sjónvarps-
þætti og það var hversu stjórn-
andinn tók afstöðu með öðrum
aðilanum og gerði það sem ef til
vill mætti heimfæra sem brot á
hlutleysi stofnunarinnar. Fyrir
utan að leggja áherslu á að-
dróttanir annars aðilans, bar
hann til hlustenda umsögn ann-
ars starfsmanns, þess efnis að
hann væri hlunnfarinn af
STEFi. Auk þess sem þessi að-
dróttun var ósmekkleg vitnar
hún um þekkingarleysi á höf-
undarrétti og það, eftir því sem
stjórnandi þáttarins sagði, kom-
in frá manni, er hefur um árabil
notið þeirrar þjónustu er STEF
veitir. Til að þýða erlenda texta
og nota, þarf leyfi frumhöfund-
ar. Ef sami texti er settur við
lag þarf leyfi tónskáldsins. Enn
þarf sérstakt leyfi ef fyrirhuguð
er fjölföldun þessara hugverka.
Hér á landi hafa menn oft brot-
ið lög að þessu leyti og hafa
komið upp sérkennileg mál, sem
einkum hafa verið tengd heim-
sóknum höfunda til landsins og
skrítið yrði upplitið á mörgum
hér á landi, ef einhver lögfræð-
ingur tæki að afla sér réttinda
til innheimtu fyrir ólögmætar
útgáfur ýmissa hugverka. Það
kom því heldur betur flatt upp á
mig, er þetta var haft eftir
Omari Ragnarssyni, að hann
væri hindraður í að fá höfund-
arlaun fyrir þýðingar sínar á
erlendum textum. Hafi hann
aflað sér heimildar og réttar til
útgáfu þessara texta á hann að
vísu aðeins rétt til hluta af höf-
undargreiðslum, en án heimild-
ar er hann ekki aðeins að seilast
of langt til tekjuöflunar, heldur
og að brjóta alþjóðleg lög um
höfundarrétt.
Meðferð og málflutningur
stjórnanda þáttarins, að bera
kjaftasögur í hlustendur og saka
þá, er fara að lögum, um lög-
brot, með staðhæfingum sem, ef
sannar reynast, gætu allt eins
verið lögbrot af hálfu ásakanda,
verður að teljast nýmæli í
starfsháttum sjónvarpsins, fyrir
utan það hvort starfsmenn sjón-
varpsins eigi að hafa ótak-
markaðan rétt til að slúðra
óátalið um félag, sem vegna
þagnarskyldu við rétthafa er í
erfiðri aðstöðu til andsvara.
Það væri þarft verk ef sjón-
varpið legði svolitla vinnu í að
kynna sér höfundarréttarlög og
gera þátt um málið og velja þá
til leiks menn með meiri þekk-
ingu á málinu en Ómar Ragn-
arsson og Hauk Ingibergsson.
Jón Ásg.