Morgunblaðið - 25.09.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 1982
Púkinn á fjósbitanum
eða afkoma ríkissjóðs og innflutningur bíla
100 þús. þorsktonn upp úr sjó (5 kr./kg) 500 millj.kr.
Verðmæti til útflutnings 1.000 millj. kr.
Tollatekjur af vörum fyrir 1.000 millj kr. 150 millj.kr.
Söluskattur, vörugjald o.fl. af sama 350 millj.kr.
Tekjuskattur, launaskattur o.fl. gjöld af
aflahlut og fiskvinnulaunum, a.m.k. 100 millj.kr.
Eftir Björn
Dagbjartsson
Margir íslendingar þekkja eflaust
söguna um vinnumann Sæmundar
fróða og púkann á fjósbitanum.
Púki þessi var þannig gerður að
hann þreifst af blóti og ragni
vinnumanns; því meir sem blótað
var þeim mun feitari varð púkinn.
Það þekkja líka margir núorðið
söguna um jafnvægið í ríkisbú-
skapnum og góða afkomu ríkis-
sjóðs. Sú saga er nú sögð miklu
oftar en hin fyrri, en þær eru
nefnilega svolítið hliðstæðar ef
grannt er skoðað. Góð afkoma rík-
issjóðs hlýtur að stafa annað
hvort af minnkandi útgjöídum eða
vaxandi tekjum. Fáir held ég að
trúi því að útgjöld ríkisins séu svo
sérstaklega lítil eða minnkandi
um þessar mundir. Þá hljóta tekj-
urnar að vera miklar og vaxandi.
Ein helsta tekjulind ríkissjóðs eru
tollar, söluskattur og önnur gjöld
af innfluttum vörum sem stjórn-
völd telja óþarfar (lúxus) eða jafn-
vel óæskilegar og skattleggja því
mest. Því meiri óráðsia og bruðl
hjá almenningi þeim mun betri af-
koma hjá ríkissjóði, því feitari
verður púkinn.
Hvaðan kemur gjald-
eyrir til vörukaupa?
Ég ætla nú ekki mörgum Islend-
ingum þá einfeldni að halda að
peningar verði til í bönkum og rík-
issjóði og svo lengi sem þeir
stunda sína vinnu frá 9—5 og
Björn Ilagbjartsson
borga skattana hljóta þeir að geta
fengið keypt allt sem hugurinn
girnist í næstu búð. Flestir full-
orðnir menn vita að þrír af hverj-
um fjórum dollurum, pundum eða
mörkum sem við kaupum fyrir er-
lendis, eru andvirði seldra sjávar-
afurða. Ef vel fiskast og öllu er
eytt jafnharðan í vörukaup er-
lendis þá gildnar ríkissjóður. Ef
afli dregst saman eins og nú horfir
þá ætti það að þýða minnkandi
tekjur ríkissjóðs á næsta ári,
nema við tökum meiri lán út á
barnabörnin okkar.
Mig langar til að reikna gróft
dæmi um það hvað aflaminnkun
að andvirði 100 þúsund tonna af
þorski gæti og ætti að þýða í tekju-
missi ríkissjóðs.
Ég ætla að þessi tekjumissir
ríkissjóðs upp á 600 millj. króna
vegna aflaminnkunar um 100 þús.
tonn af þorski sé síst ofreiknaður.
Gallinn er sá að hann kemur fram
smátt og smátt á næsta ári svo að
sagan um jafnvægi í ríkisbú-
skapnum og góða afkomu ríkis-
sjóðs verður eflaust lesinn yfir
okkur í vetur eins og venjulega.
Afkoma ríkissjóds/
innflutningur bíla
Ein af þeim innfluttu vöruteg-
undum sem hvað mest bæta af-
komu ríkissjóðs eru bílar. Ekki er
mér grunlaust um að mikill bíla-
innflutningur haldist oft í hendur
við mikil kaup á öðrum hátolla-
vörum. Til einföldunar hefur verið
reynt að draga upp mynd af því
hvernig innflutningur bíla, ann-
arra en vörubíla, hefur breyst á
síðustu árum og til hliðsjónar
hvernig ríkissjóður hefur þrifist á
sama tímabili. Það reyndist þó
harla erfitt að finna óumdeilan-
legan mælikvarða á ríkissjóðum,
þar sem t.d. lántökur á réttum
tima yfirdráttur og mörg fleiri
atriði geta dregið úr sveiflum og
seinkað þeim. Samt sem áður held
ég, að þessi mynd, sem fram kem-
ur sé ekki alveg út í bláinn. Ef
einhver sér út úr þessari mynd
hálfteiknaðan púka sem liggur á
núllbita ríkissjóðs og sveiflar
löppunum þá er það ekki mín sök.
Hvort er á undan eggið eða hænan,
hvort erlendar lántökur eða önnur
afskræming lífskjara eykur svo inn-
flutning að aftur vaxi í ríkissjóði get
ég ekki dæmt um, en samhengi er
þarna á milli, það er augljóst. Þetta
viðurkenna stjórnvöld og reyna, eins
og t.d. nýlega, að hvetja bilainnflutn-
ing ef það lækkar í kassanum.
V erslu nargróðinn
ógurlegi
Það er engin ný bóla að menn
þykist sjá einhvern hrikaiegan
uppsafnaðan ágóða af verslun,
sem gera megi upptækan til að
bjarga hinu svokallaða þjóðarbúi.
Ein slík bóia er nýlega sprungin,
því þannig fer jafnan um þessar
bólur. Þeir sem blása þær út
kunna nefnilega engin ráð til að
sækja þennan „gróða" með lögleg-
um eða lýðræðislegum aðferðum.
Því skal alls ekki á móti mælt að
verslun hafi vegnað vel að undan-
förnu. Þvert á móti er rökrétt að
álykta að verslunin hagnist á
sama tíma og góð afkoma er hjá
ríkissjóði og hvort tveggja gerist
þegar menn kaupa mikið af bílum.
Nú er svo komið að bílasala fer
minnkandi og það fjarar í ríkissjóði.
Þá mun verslunargróðinn óhugnan-
legi dvína líka. Bílainnflytjendur
hætta rekstri einn af öðrum, og eng-
inn mótmælir þrátt fyrir tekjumissi
ríkissjóðs en „fallit“ útgerðarmenn
fá ekki með nokkru móti að gera
slíkt hið sama.
Húsmæðrasamband
Norðurlanda á
fundi í
Tammerfors
Húsmæðrasamband Norðurlanda
hélt ráðstefnu í Tammerfors í Finn-
landi dagana 3.—5. september sl.
undir kjörorðinu Heimurinn á morg-
un. Þar var samþykkt að skora á alla
þjóðkjörna fulltrúa, konur og karla,
að gera sitt ýtrasta til þess að kom-
andi kynslóðir fái lifað i heimi friðar
og frclsis.
Markmið Húsmæðrasambands
Norðurlanda, sem er að stuðla að
verndun lífs, góðu umhverfi og ör-
uggri framtíð barna okkar, gefur
okkur tilefni til að bera fram
þessa fundarsamþykkt frá eftir-
farandi félögum, sem hafa innan
sinna vébanda 23.000 félaga.
(Frétl frá Kvenfélagasambaiidi íslands.)
Námskeið og
orgelvígsla í
Aðventkirkjunni
Dr. John Berglund heldur áfram
námskeiði sínu um streitu og tauga-
spennu o.fl. á sunnudagskvöld kl.
20. Því fólki sem hefur áhuga á að
sækja þetta námskeið gefst enn
kostur á að skrá sig.
Þá fer fram orgelvígsla og
sönghátíð í Aðventkirkjunni á
laugardagskvöld kl. 20. Það á að
vígja nýtt rafeindaorgel sem Helgi
Heiðar gaf kirkjunni. í því tilefni
á að flytja sönglög eftir Salomon
Heiðar föður hans. Reynir Guð-
steinsson, Árni Hólm og frú Anna
Johannssen syngja einsöng og þá
mun Karlakór Reykjavíkur
syngja. Ennfremur mun samkór
Aðventusafnaðanna syngja verk
eftir Salomon Heiðar. — Guðni
Guðmundsson, organisti Bústaða-
kirkju, vígir orgelið.
Neytendamál:
Næring og fjölmiðlar
Eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson dósent
Fjölmiðlar hafa sífellt meiri
áhrif á líf okkar á flestum sviðum.
Um hlutverk þeirra er alltof litið
rætt. Gagnrýni á starfsemi þeirra
er fátíð og yfirborðsleg.
Öllum ber saman um að áhrifa-
máttur fjölmiðla sé gifurlegur
bæði á skoðanamyndun og þekk-
ingarstig almennings. Þeim mun
meira er í mun að þeim sé beitt á
réttan hátt.
íslenskir fjölmiðlar eru auðvitað
misjafnir, en á einu sviði hefur
þeim öllum brugðist bogalistin, og
það er á sviði almenningsfræðslu.
Þar er mikið verk óunnið.
Hlutverk fjölmiðla
Fjölmiðlar gegna margþættu
hlutverki í þjóðlífinu, m.a. miðl-
un frétta og frásagna af atburð-
um líðandi stundar, dreifing af-
þreyingar- og listefnis og loks að
fræða og upplýsa almenning.
Eins og sjá má af þessari upp-
talningu er það ekkert smáræði
sem af þessum stofnunum er
ætlast. Því miður hafa íslenskir
fjölmiðlar ekki skarað fram úr á
neinum þessara sviða.
Á fréttasviði ber mest á frétt-
um af vígbúnaði og vopnabramli
í fjarlægum álfum, eða æsi-
fregnum af innlendum vettvangi
þar sem ógæfa fárra er matreidd
fyrir fjöldann.
Á lista- og skemmtisviði ber
mest á innantómri afþreyingu
þar sem einblínt er á „bragð og
útlit" en lítt hugað að innihaldi
eða fagurfræðilegu gildi efnis-
ins.
Á fræðslusviði er lítið lagt upp
úr markvissri þekkingarmiðlun
en þeim mun meira upp úr
handahófskenndri færibanda-
vinnu og þáttagerð sem síðan er
notuð til uppfyllingar.
Fræðsla og
fjölmiðlar
Markviss almenningsfræðsla í
fjölmiðlum er ein helsta undir-
staða menningar. Því miður hef-
ur þessi þáttur lengi setið á hak-
anum í íslenskum fjölmiðlum.
Augljóst er, að ekki er hægt að
fjalla um öll fræðasvið í fjöl-
miðlum. Spurningin er hvaða
svið á að velja og hvernig á að
standa að þessari fræðslu?
Fræðsla í fjölmiðlum á eink-
um að beinast að sviðum sem eru
útundan í skólakerfinu, hafa
ótvírætt þjóðhagslegt gildi og
eru þess eðlis að framfarir eru
örar.
En hverjir eiga að annast
fræðslu af þessu tagi? Eiga það
að vera starfsmenn fjölmiðlanna
sjálfra eða eiga það að vera sér-
fræðingar á hinum ýmsu svið-
um.
Ef fræðslan á að ná tilgangi
sínum verður að leita til þeirra
sérfræðinga sem best eru að sér
á viðkomandi sviði. Aðeins þeir
geta séð efnið í nægilega víðu
samhengi.
Því miður hættir mögum sér-
fræðingum til að taka starf sitt
og svið of hátíðlega, en hátíðleiki
er best til þess fallinn að gcra
fræðsluna líflausa og leiðinlega.
Ekki bætir úr skák að inargt
af því fólki sem starfar við fjöl-
miðla hefur ekki menntun er
hentar. Er löngu orðið tímabært
að koma á fót fjölmiðladeild við
Háskóla íslands.
Engu að síður er hér um að
ræða viðfangsefni sem leysa
verður með einhverjum hætti.
Reynslan mun skera úr um
FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
hvaða sérfræðingar ná bestum
tökum á þessu verkefni.
Fæða og
fjölmiðlar
Mætvæla- og næringarfræði
eru ungar vísindagreinar sem
eru í senn nátengdar rótum ís-
lenskrar menningar og efna-
hagslegri framtíð landsins,
sennilega um alla framtíð.
Fullorðnir Islendingar hafa
yfirleitt ekki átt þess kost að fá
fræðslu á þessum sviðum. Eina
leiðin til þess að fá hana er í
fjölmiðlum eða e.t.v. í öldunga-
deildum framhaldsskóla.
Því miður er fræðsla á þessum
mikilvægu sviðum lítil í skóla-
kerfinu enn sem komið er. Helst
eru það fjölbrautaskólarnir og
Háskóli íslands sem hafa rutt
brautina.
En jafnvel í læknadeild há-
skólans, svo dæmi sé tekið, er
enn aðeins lágmarksfræðsla í
næringarfræði. Er næ'ringin þó
einn helsti undirstöðuþáttur al-
mennrar heilbrigði.
I iðnskólum landsins, svo og
öðrum skólum er tengjast beint
helsta atvinnuvegi þjóðarinnar:
matvælaframleiðslu, er kennsla
í matvæla- og næringarfræði
enn á frumstigi.
Það er hrollvekjandi stað-
reynd að hvorki þær stéttir sem
draga björg í bú né hinar sem
eiga að lækna þjóðina hafa ein-
ungis lágmarksþekkingu á þess-
um undirstöðugreinum.
Það er löngu orðið tímabært
að þessi mál verði tekin til
endurskoðunar í fjölmiðlum og
skólakerfinu. Ekkert þjóðfélag
hefur leyfi til að staðna. Lífið
heldur áfram.
Hvers konar fræðsla?
Fræðsla þarf umfram allt að
vera skemmtileg. Leiðinleg
fræðsla getur haft þveröfug
áhrif, þ.e. orðið til að fólk missir
áhugann og fær jafnvel viðbjóð á
viðfangsefninu.
Því miður er ekki alltaf heigl-
um hent að gera fræðsluefni
skemmtilegt. Þeim mun meira er
í húfi að sérfræðingar fáist til
þess að sérhæfa si^í fræðslu á
þessu sviði.
Ekkert þjóðfélag lifir til
lengdar á auðlindasölu einni
saman, heldur hlýtur undirstað-
an ávallt að vera sérþekking og
hugvit þegnanna sem aftur
byggir á markvissri fræðslu.
Hvenær ætla Islendingar að
átta sig á því að frumleg skap-
andi hugsun, hugmyndaauðgi og
sérþekking á lykilsvæðum verð-
ur okkar dýrmætasta eign um
allan aldur.
Það er fyrir löngu orðið tíma-
bært að taka upp víðtæka al-
menningsfræðslu í matvæla- og
næringarfræðum í íslenskum
fjölmiðlum. Sama gildir um
mörg önnur lykilsvið.
Hér dugir erlent fræðsluefni
skammt heldur verður fyrst og
fremst að útbúa íslenskt efni er
tengist þeim sviðum sem valin
verða í þessum tilgangi.
íslendingar eiga þess kost að
skapa hér þjóðfélag sem tekur
flestum öðrum fram. Víðtæk al-
menningsfræðsla er byggir á
þjóðlegri menningu er eitt af því
sem til þarf.
• -~y ' y i