Morgunblaðið - 25.09.1982, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 1982 17

AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir SERGE SCHMEMANN
STALÍN — Uppljóstrun Pavlik varð til þess að fjöldi manna fór
að dæmi hans og af því hlutust fangelsanir milljóna manna.
sem lætur hann hafa upplýs-
ingar.
Rithöfundur í hópi andlófs-
manna hefur skýrt frá því að
honum hafi nokkrum sinnum
verið gert að mæta til yfir-
heyrslu á lögreglustöðina til að
skýra frá af hverju hann hefði
iífsviðurværi sitt. I ljós kom, að
einhver hafði kært hann fyrir að
lifa án sýnilegra tekna.
Fjöldi slíkra kæra kann þó að
dragast saman því af og til und-
anfarið hafa yfirvöld látið í ljósi
óánægju í blöðum með hversu
margar nafnlausar kærur eiga
við engin rök að styðjast þegar
allt kemur til alls. Á síðasta
flokksþingi kommúnistaflokks-
ins, sem haldið var í febrúar í
fyrra, sagði Leonid Brezhnev, að
afstaða flokksins til slíkra kæra
væri ljós. „Þær eiga ekki að
þekkjast í okkar lífi,“ sagði leið-
toginn.
Fimmtíu ár liðin frá
uppljóstrun Pavliks
Eftirfarandi grein er rituð af Serge Schmemann,
fréttaritara New York Times, og fer hér á eftir í beinni
þýðingu:
Iár eru fimmtíu ár liðin frá
því er 13 ára gamall dreng-
ur, Pavlik Morozov að nafni,
ljóstraði upp um föður sinn fyrir
yfirvöldum í heimabæ sínum og
var barinn til dauða af ættingj-
um sínum fyrir vikið. Enn þann
dag í dag er nafn hans goðsögn
og atburðurinn þjóðsaga í litla
þorpinu Gerasimovka í Tavda-
héraði í Norður-Úralfjöllum.
„Nafn hans má aldrei gleym-
ast,“ skrifaði Maxim Gorkí, rit-
höfundurinn heimskunni. Svo
fór að Pavlik varð þjóðhetja
kommúnista og ein fyrsta fyrir-
myndin, sem höfð var fyrir
skólabörnum til eftirbreytni.
Honum er gjarnan stillt upp
sem píslarvættinum, sem setti
hagsmuni ríkisins ofar gam-
algróinni tryggð. Hann er hetjan
og frumkvöðullinn hvers styttu
og skóla, sem heitir í höfuð hon-
um, hópar ungra pílagríma
koma árlega til að heimsækja.
Saga hans hefur verið skráð í
ótaldar bækur og tímarit. Stræti
í Moskvu er nefnt í höfuð hon-
um. Nafn hans er á vörum hópa
ungra frumkvöðla, meðlima
ungliðahreyfingar kommúnista-
flokksins.
En með því að ljóstra upp um
föður sinn gerðist Pavlik einnig
frumkvöðull þeirra ógnana, sem
voru megininntakið í ofsóknum
Stalíns. Milljónir manna voru
sendar nauðugar viljugar í
þrælkunarbúðir eða teknar af
Íífi, ýmist fyrir afbrot eða upp-
lognar sakir gegn ríkinu.
Ein sagan frá þessum tíma
hermir að kona sem ljóstraði
upp um nágranna sína, hafi orð-
ið lömuð af hræðslu þegar hún
frétti af því að föngum í vinnu-
búðunum yrði sleppt þegar Stal-
ín lést 1953.
Uppljóstranir eru e.t.v. ekki
það skelfingarafl, sem þær voru
á dögum Stalíns, en venjur og
minningar gleymast seint. Þjóð-
sagan um Pavlik lifir enn í
fjölda Sovétmanna og kemur
best í ljós þegar útlendingar
finna að þeim er ekki treyst.
Orðrómurinn um að einhver ætt-
ingjanna kunni e.t.v. að vera
„Stukach", uppljóstrari, hefur
sín áhrif.
Á 50 ára minningarafmælinu
um dauða Pavliks var ekki á
neinn hátt dregið úr uppljóstrun
hans. Fréttamaður einn skrifaði
meira að segja, að hann hefði
fundið sáran sting fara um sig er
hann kom til þorpsins Geras-
imovka og las áletrunina „Heim-
ili Pavlik Morozov" á einu hús-
anna.
Það er oft mjög erfitt að draga
markalínuna á milli opinberra
yfirlýsinga annars vegar og
óritskoðaðra upplýsinga hins
vegar, í þjóðfélagi sem er jafn
gaumgæfilega vaktað og í Sov-
étríkjunum. Hvert einasta fyrir-
tæki landsins er sagt hafa sína
eigin „varðhunda".
Auk þeirra eru óteljandi
lausráðnir „varðhundar" ellilíf-
eyrisþegar sem skýra frá öllu því
er grunsamlegt getur talist í
nágrenninu, útflytjandinn, sem
lofað hefur verið áritun fyrr ef
hann aðstoðar yfirvöld við upp-
lýsingasöfnun og afbrýðisami
verkamaðurinn, sem lýgur sök-
um upp á tekjuhærri vinnufé-
laga sinn í nafnlausu bréfi til
yfirvalda.
Þetta stöðuga vantraust
verkar stundum sem hemill á að-
gerðir, sem kynnu að líta grun-
samlega út í augum yfirvalda.
Þekkt sovésk ljóðskáld, sem var
að segja frá einni af mörgum
utanlandsferðum sínum, þagn-
aði ýmist eða breytti um um-
ræðuefni í hvert sinn, sem þjón-
ustustúlkan kom inn í herbergið.
Á fámennum fundi mennta-
manna, sem allir eru kunningj-
ar, er erlendur fréttamaður
strax leiddur til hliðar af manni
Að því er segir í opinberum
tilkynningum frá yfirvöldum var
þessum ummælum fagnað með
langvinnu lófataki. Þessar við-
tökur leiddu einnig til þess að
farið var hörðum orðum í blöð-
um um þá embættismenn, sem
hlustuðu á nafnlausar uppljóstr-
anir. Þó var og harðlega gagn-
rýnt hversu mildum tökum þess-
ir nafnlausu slúðurberar væru
teknir, loks þegar upp um þá
kæmist.
Skýrt var frá því í vikublaðinu
Literaturnaya Gazeta að maður,
sem ljóstrað hafði upp um njósn-
ara á snærum yfirvalda, í meira
en 50 bréfum, botnaði hvorki upp
né niður í því þegar hann var
dæmdur til fangelsisvistar fyrir
að koma af stað orðrómi eða
koma sér í mjúkinn hjá yfirvöld-
um. Hann stóð á því föstum fót-
um að hann hefði ekki gert
nokkuð af sér, sem refsivert
væri.
Það má e.t.v. segja sem svo að
skiljanlegt sé hjá því fólki, sem
alist hefur upp í anda Pavlik
Morozov, að rengja réttmæti
þess að senda mann í fangelsi
fyrir þær sakir einar að veita yf-
irvöldum upplýsingar.
Hetjudáðin, sem Pavlik drýgði
— og varð ódauðlegur fyrir vikið
— og kostaði hann um leið lífið
var í því fólgin að skýra yfirvöld-
um frá því að faðir hans hefði
hjálpað sjálfseignarbændunum,
kúlökkunum, sem voru ofsóttir
af Stalín á síðustu árum þriðja
áratugarins og á fyrstu árum
þess fjórða á meðan verið var að
koma á samyrkjubúskap.
Kynslóðir hafa síðan verið
aldar upp í ljóma þeirrar ímynd-
ar, sem unglingurinn hávaxni í
Úralfjöllunum skapaði, þegar
hann stóð undir mynd af Lenín í
réttarsalnum og sagði: „Ég
ákæri föður minn, ekki sem son-
ur hans heldur sem frumherji."
Skömmu síðar drápu afi Pavl-
iks og frændi hans, hann og níu
ára bróður hans með löngum
hnífum gerðum úr ljám. Þeir
voru báðir teknir af lífi af
aftökusveit fyrir ódæðið.
— SSv. sneri
Leikfimi
10 vikna námskeiö hefst mánudag-
inn 27. september í Austurbæjar-
skóla.
VERÐ KR. 600.-
Kennt verður mánudaga og
fimmtudaga.
Kennari verður Jóhanna Ás-
mundsdóttir.
Innritun og upplýsingar í símum
14087 og 29056. íþróttafélag kvenna
FINNST ÞÉR GAMAN AÐ SYNGJA?
ÞÁ ER TÆKIFÆRI
Karlakórinn Þrestir óskar eftir söngmönnum í allar
raddir.
Æfingar fara brátt aö hefjast. Þróttmikill söngur —
fjölbreytt félagslíf.
Hafiö samband viö: Samson, sími 51749, Árna Ómar,
sími 51437, Eggert, 50746.
Karlakórinn Þrestir
Hafnarfirði
„Unglingar"
67ára
ogeldrí
fálíka
sinn
afslátt
50% afsláttur af öllum
fargjöldum í innanlandsflugi
á miðvikudögum og
laugardögum. Leitið upplýsinga
hjá næsta umboðsmanni.
FLUGLEIÐIR
Gott fólk hjá traustu félagi
** •