Morgunblaðið - 01.10.1982, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIP, FÖSl’UDAGUR 1. OKTÓBER 1982
Evren í kjöri sem sjö-
undi forseti Tyrklands
KENAN Evren hershöfðingi verður að öllum líkindum kosinn sjöundi
forseti Tyrklands í þjóðaratkvæðagreiðslu sem fer fram í tengslum við
nýja stjórnarskrá lai.dsins í byrjun nóvember. í nýju stjórnarskránni er
ákvæði þessa efnis og það dregur enginn í efa að Evren muni hljóta
kosningu, hvað svo sem eHendir fjölmiðlar hafa að segja um harðstjórn
og pyndingar herforingjastjórnar Tyrklands.
orri almennings í landinu
er hlynntur Evren, hann er
föðurlegur og hlýr, spaugsamur
og greindur og umfram allt,
hann hefur nánast upprætt þá
hryðjuverkastarfsemi sem við-
gekkst í landinu í nokkur ár, áð-
ur en herinn tók völdin í Tyrk-
landi fyrir tveimur árum. Að
vísu stendur stjórnin ekki eins
styrk og fyrr, vegna fjármála-
hneykslis í sumar.
Aðalbankastjóri eins helzta
banka landsins hvarf skyndilega
úr landi og það kom í ljós að
sjóðir bankans voru galtómir.
Mikill hugaræsingur greip um
sig meðal þeirra sem áttu spari-
fé sitt í bankanum ellegar höfðu
við hann viðskipti. Stjórnin
greip í taumana og hefur tekizt
að bæta sparifjáreigendum tjón-
ið. En nokkru síðar sagði efna-
hagssérfræðingurinn Turgut Oz-
al af sér, hann hafði unnið þrek-
virki í ruglingslegu efnahagslífi
landsins, síðan Evren fól honum
það verk að reisa efnahag lands-
ins úr rústum. Ozal var virtur og
vinsæll, enda undravert hve
miklum árangri hann náði. Eftir
því sem tímar liðu fram virtist
sem samkomulag hans og her-
foringjanna væri ekki hið allra
bezta og þegar Evren ákvað að
skipa nýjan fjármálaráðherra,
þvert ofan í ráðleggingar Ozals,
ákvað hann að segja af sér og
hugðist flytja úr landi.
Samkvæmt þeirri stjórn-
arskrá, sem unnið hefur verið að
því að setja saman síðustu mán-
uði, hefur forseti landsins langt-
um meiri völd en áður. Hann
hefur vald til að lýsa yfir neyð-
arástandi og hann getur rofið
þing og látið efna til nýrra kosn-
inga. Auk þess verður í verka-
hring forseta að skipa marga
hátt setta embættismenn, þar á
meðal hæstaréttardómara og yf-
irmann herráðs Tyrklands.
Hann getur beitt neitunarvaldi
gagnvart lagafrumvörpum á
þinginu og geri hann það þarf 3A
hluta þingheims til að hnekkja
neitun hans. Fjórir fulltrúar Ör-
yggisráðs þjóðarinnar, sem allir
eru hátt settir herforingjar,
verða án kosninga eða atkvæða-
ustu árin, áður en herstjórnin
komst til valda. Hryðjuverka-
mennirnir beindu ekki aðeins
spjótum sínum að yfirlýstum
pólitískum aðilum, heldur skutu
óspart óbreytta borgara og þess-
ar hrottalegu aðgerðir leiddu
vitanlega til þess að mikil skelf-
ing var meðal þorra manna, það
vissi enginn hver yrði svo sem
skotinn næstur.
Nú heitir Evren þingkosning-
um haustið 1983 eða í síðasta
lagi vorið 1984. Tyrkir virðast
sætta sig bærilega við þá
ákvörðun. Það mæltist vel fyrir
að herforingjastjórnin leyfði
umræður í fjölmiðlum og skrif í
blöðum um innihald nýju stjórn-
arskrárinnar og gagnrýni á
ýmsa þætti hennar. Verkalýðs-
samtök og lögfræðingar létu í
ljós skoðun sína, prófessorar og
alþýða manna gat átölulaust
sagt hug sinn. Það sem einkum
var gagnrýnt var að frelsi fjöl-
miðla verður skert frá því sem
var, og völd forsetans eru stór-
lega aukin. Meira að segja ýmsir,
sem tóku þátt í undirbúnings-
vinnu við stjórnarskrána, voru
ekki sáttir við allar greinar
hennar og tjáðu sig um það, án
þess að herforingjastjórnin gripi
til þess að handtaka viðkomandi.
Þessi síðustu tvö ár hefur stjórn-
in ekki tekið neinum vettlinga-
tökum þá, sem hafa haft í
frammi mótmæli eða gagnrýni,
svo- að mörgum fannst til bóta
þessi rýmkun þó svo að hún
standi líklega aðeins um tak-
markaðan tíma.
Þar sem skoðanakannanir eru
bannaðar í Tryklandi og stjórn-
málaflokkar mega ekki starfa, er
ekki auðvelt að átta sig á, hver
er hinn raunverulegi stuðningur
við þær breytingar sem herfor-
ingjastjórnin gerir á stjórn-
arskrá landsins. Framan af var
hinn óbreytti tyrkneski borgari
einkum með hugann við hversu
ástandið hefði breytzt til batn-
aðar, ró og kyrrð ríkti og stöðug-
leiki var að komast á í efna-
hagsmálunum. Evren aflaði sér
vinsælda og trausts. Þetta var
ekki svo iítill fengur. En ein-
hvern tíma kemur að því að
hveitibrauðsdagarnir missa
ljóma sinn. Hvort sá tími er að
ganga i garð núna skal ósagt lát-
ið, en ýmislegt, sem hefur gerzt
innan Tyrklands og utan síðustu
mánuði, gæti verið vísbending
um að svo væri.
Kenan Evren
greiðslu fulltrúar í „forsætis-
ráðinu" unz kjörtímabil Evrens
er á enda og þessir aðilar njóta
algerrar friðhelgi og má ekki
lögsækja þá.
Tyrkir eru ekki óvanir því að
lúta herstjórnum. Síðan Tyrk-
land var lýst lýðveldi hefur her-
inn tvívegis tekið í taumana,
1961 og 1971, en þess skal getið,
að hershöfðingjarnir hafa aldrei
setið jafnlengi á valdastóli né
haft svo eindregin afskipti af
stjórnun landsins.
Það er ekkert sem bendir til
þess að einhver annar forseta-
frambjóðandi komi fram á sjón-
arsviðið, enda efast fréttaskýr-
endur ekki um að Evren muni
hljóta mjög giæsilega kosningu.
Þó hefur komið fram í tyrkn-
eskum blöðum, að viðkunnan-
legra væri að fleiri byðu sig
fram, vegna þess að þá væri all-
ténd ekki hægt að halda því
fram að þjóðin hafi ekki átt ann-
arra kosta völ en kjósa Evren.
Þegar herforingjastjórnin tók
völdin í september 1980 hét hún
því að sitja ekki nema takmark-
aðan tíma, unz tekizt hefði að
brjóta hryðjuverkamenn á bak
aftur. Stjórnin hefur ekki sýnt
neina miskunn í því efni, þús-
undir hafa verið handteknar og
fangelsisdómar yfir mörgum
þeirra verið strangir og langir.
Það var vissulega full þörf á að
eitthvað yrði aðhafzt, 20—30
menn voru drepnir daglega síð-
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
12. september 1980 í Istanbúl.
Thorvaldsen
Myndlist
Valtýr Pétursson
Nú er nokkuð liðið á sýn-
ingartíma þeirrar merku sýn-
ingar, sem staðið hefur yfir að
undanförnu að Kjarvalsstöðum.
Það hefur ýmislegt verið skrifað
hér í blaðið um þessa sýningu og
því óþarft að fara verulega út í
smáatriði þessarar skemmtilegu
og fallegu sýningar. Það hefur
einnig verið ritað leiðinlegt nöld-
ur í tilefni þessa mikla viðburðar
og þá fyrst og fremst tilkomið af
þjóðarrembu, sem er engum til
sóma, en látum slíkt í friði. Ég
vil aðeins láta þá persónulegu
skoðun mína í ljósi hér, að það
hafi verið fyrir neðan virðingu
Morgunblaðsins að birta slíkar
dylgjur á sínum síðum.
Þessi sýning á enn nokkurn
tíma ólifað. Hún er afar sérstök
og gerð af mikilli smekkvísi og
þekkingu um efni, sem á erindi
til allra landsmanna. Hún er
raunverulega óður til uppruna
Bertel Thorvaldsen, en eins og
allir vita átti hann ættir að
4 N
Ganymede með örn Jupiters
Um Bertel
Thorvaldsen
rekja til Skagfirðinga. Faðirinn
fluttist ungur til Danmerkur, en
Bertel var þar fæddur og uppal-
inn og leit aldrei land síns föður.
Eins og einn ágætur vinur minn
sagði í gamni, Flugleiðir voru
ekki komnar í gagnið í þann tíð.
Mestan hluta ævi sinnar dvaldi
Thorvaldsen í Rómaborg og
haslaði sér þar svo rækilega völl,
að á stundum hefur hann verið
flokkaður undir rómverska hefð
í höggmyndaiist. Væri ef til vill
enn markvissara að telja hann
til Grikkja, hvað þetta snertir,
svo hugleikin var fornöldin hon-
um og hvarvetna má lesa úr
verkum hans áhrif frá hinum
fornu Grikkjum. Og fullvíst er,
að engir listamenn á vesturlönd-
um jiafa verið jafn rótgrónir
fornum tímum í höggmyndagerð
og þessi undramaður, sem svo
eftirminnilega sigraði samtíð
sína með verkum sínum, að vart
verður hliðstæða fundin. Vera
Thorvaldsen og frægð hans í
Róm á sér enga hliðstæðu, og á
sínum tíma var frægð hans svo
mögnuð, að furstar og aðallinn
lögðu rauðan dregil í veg fyrir
hann, hvert sem hann fór. Jafn-
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
SÝNINGAR á Kjarvalsstöðum á
verkum Bertel Thorvaldsen hefur
vakið verðskuldaða athygli, enda
ekki á hverjum degi sem öllum
þorra manna gefst kostur á að sjá
listaverk hans. I tengslum við
sýninguna hefur verið gefin út
veglegri sýningarskrá en ég
minnist að hafa séð í annan tíma.
í hana rita Kristján Eldjárn,
Dybeke Helsted, Eva Henschen
og Bjarne Jörnæs. Formála
skrifa þeir Einar Hákonarson og
Bent Nebelong. Þar segir m.a.:
„Sýning sú, sem þessi bók fjallar
um, er sjaldgæfur og fagur
árangur af samvinnu tveggja
þjóða — þjóða íslands og Dan-
merkur, tveggja borga, Reykja-
víkur og Kaupmannahafnar, og
tveggja listastofnana, Kjarvals-
staða og Thorvaldsensafnsins.
Myndhöggvarinn Bertel Thor-
valdsen er fæddur í Kaupmanna-
höfn og þar eyddi hann æsku
sinni og elli, en listþroski hans
náði fullum blóma á þeim mörgu
árum, sem hann dvaldist í Róm.
Hann var Islendingur í föðurætt,
faðir hans var prestssonur úr
Skagafirði og það sem við vitum
um föður hans og afa, bendir
okkur, hvert við eigum að leita
uppruna listrænna hæfileika
hans.
Land feðra sinna leit hann
aldrei augum, en arfinn sem
hann bar þaðan, kannaðist hann
við alla ævi sína og gleymdi hon-
um aldrei."
Aðrar greinar eru: „Um
höggmyndir", eftir Evu Hensch-
en, fróðleg og faglega unnin grein
um höggmyndalist og þróun
hennar gegnum tíðina. „Thor-
valdsen og ísland", eftir dr.
Kristján Eldjárn, þar sem segir
frá forfeðrum listamannsins og
síðan æsku og uppvexti Thor-
valdsen, kynnum hans af íslend-
ingum í Kaupmannahöfn og bent
á ýmiss konar áhrif sem sam-
skipti við íslendinga höfðu á
listsköpun Thorvaldsen. Fjallað
er sérstaklega um hinn fræga
skírnarfont hans, en afsteypa er í
Dómkirkjunni, eins og allir vita.
Akaflega vel skrifuð grein, að-
gengileg og upplýsandi.
Dyveke Helsted skrifar smá-
grein um bernskuár Thorvaldsen,
aðra um hann sem nemanda í
Fagurlistaskólanum og kaflann
„Styrkþegi í Róm“. í öllum þess-
um köflum koma fram marghátt-
aðar og athyglisverðar upplýs-
ingar um Thorvaldsen sem flest-
um leikmönnum eru sjálfsagt lítt