Morgunblaðið - 09.10.1982, Side 16

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1982
16
L
Úr tónlistarlifinu
eftir
MARGRÉTI HEINREKSDÓTTUR
trr I- •tiártíi, nSttfd^

Morgunstundir
með Joseph Bloch
Undanfarin ár hefur þaö færzt
mjög í aukana, að samtök tónlist-
armanna fái hingað til nám-
skeiðahalds og tímabundinnar
kennslu kunna erlenda tónlist-
armenn. Söngvarar hafa til dæm-
is fengið hingað fræga ljóða-
söngvara og píanóleikara, sem
hafa sérhæft sig í að starfa með
söngvurum, kórarnir hafa fengið
söngvara til raddþjálfunar síns
fólks — nú síðast á Ung Nordisk
Musik Festival voru haldnir
fyrirlestrar og námskeið um nú-
tímatónsmíðar og þá söngtækni,
sem nútímamúsík krefst og þann-
ig mætti áfram telja.
I tíu ár hefur Félag tónlistar-
kennara fengið kunna kennara í
hljóðfæraleik til að halda slík
námskeið, nú síðast píanóleikar-
ann og fyrirlesarann Joseph
Bloch, sem verið hefur kennari í
túlkun tónbókmennta fyrir píanó
við Juillard-tónlistarskólann í
New York frá 1948. Eru fyrir-
lestrar hans þar orðnir víðfrægir
en jafnframt hefur hann ferðast
víða og sameinað hljómleikahald
og fyrirlestra. Halldór Haralds-
son, píanóleikari, heyrði mjög af
þessum manni látið fyrir nokkr-
um árum á ráðstefnu Evrópu-
samhands píanókennara í Lund-
únum og fór þá þegar að leggja
drög að því að fá hann hingað.
Boð stjórnar Félags tónlistar-
kennara um að fylgjast með nám-
skeiði Blochs gat ég því miður að-
eins þekkzt tvo morgna, en þá
flutti hann mjög áhugaverða og
skemmtilega fyrirlestra um
Franz Joseph Haydn og Erik
Satie. Fléttaði hann saman fróð-
leik, gamansemi og snjallan
píanóleik, þar sem hann gaf lýs-
andi tóndæmi máli sínu til stuðn-
ings.
Illa giftur indælismaður
í fyrirlestrinum um Haydn
gerði hann meðal annars sam-
anburð á verkum Mozarts,
Haydns og Galuppis, rakti sónöt-
ur Haydns upp í einstaka þætti
og fjallaði um góðar og slæmar
nótnaútgáfur. Hann benti í því
sambandi á, að enginn vissi í
raun og veru, hver væri hin eina
rétta útgáfa verka frá þessum
tíma, þar sem útgefendur í þá tíð
áttu til að bæta við verkin hinu
og þessu flúri, eða fella niður, án
þess að geta þess, hvort gert væri
með vilja eða vitund höfundar.
Fyrir áhugafólk er rétt að geta
þess, að Bloch mælti sérstaklega
með útgáfu Cristu Landon, sem
hann sagði hafa rannsakað verk
Haydns árum saman. Maður
hennar, Robert Landon, hefur
skrifað sögu Haydns í fimm bind-
um.
„Haydn var víst mikill indælis-
maður, vinsæll í samstarfi og
góður félagi, en illa giftur," sagði
Bloch, þegar við tókum tal sam-
an, ásamt Halldóri Haraldssyni,
píanóleikara, að fyrirlestrinum
loknum. „Hann giftist víst af lít-
illi ást konu, sem gerði honum
lífið leitt á ýmsan hátt, notaði
meðal annars nótnablöðin hans
stundum fyrir krullupinna í hárið
á sér“. Það er bót í máli, að
Haydn var afar afkastamikill
tónsmiður, er þó aldrei að vita
nema snilldarverk hafi farið
þarna forgörðum.
Haydn náði, sem kunnugt er,
hárri elli og var mikils metinn
sem tónskáld. Hans er í dag
minnzt bæði sem föður hinnar sí-
gildu sinfóníu, sem hann þróaði
bæði að formi og hljóðfæraskip-
an, og jafnframt þess manns, sem
lagði grundvöllinn að kammer-
tónlistinni. Frægðarferiil hans
fór hægt af stað, hann var kom-
inn undir fertugt, þegar byrjað
var að gefa verk hans út, að sögn
Blochs, en eftir það lá leiðin stöð-
ugt upp á við og honum var sýnd-
ur margvíslegur sómi. Þess þarf
þó að minnast, að ekki er víst, að
öll verk Franz Joseph Haydns séu
réttilega eignuð honum, hann átti
nefnilega yngri bróður, Johann
Michael, sem einnig var ágætt
tónskáld en ekki eins þekkt og
munu brögð hafa verið að því, að
verk hans væru eignuð Franz Jos-
eph.
Innsýn í kennsluhætti
Juillardskólans
I rabbi okkar kom fram, að þeir
Halldór og Bloch heföu hitzt í
sumar á ráðstefnu Evrópusam-
bands píanókennara (European
Piano Teachers’ Association —
EPTA) en þar hefðu þeir Halldór
og Gísli Magnússon leikið saman
á hljómleikum á tvö píanó við
mjög góðar undirtektir. Fór
Bloch afar lofsamlegum orðum
um leik þeirra, sagði þá fyrsta
flokks píanóleikara og bætti við,
að nemendurnir, sem hann hefði
hlustað á hér á námskeiðinu
bæru þess merki, að píanókennsla
væri hér á háu stigi.
Námskeið Blochs var aðeins
ætlað píanókennurum og nem-
endum langt komnum í námi. Á
morgnana voru fyrirlestrar um
tónskáld en síðdegis léku nem-
endurnir og Bloch leiðbeindi
þeim, ekki um tækni heldur túlk-
un, fjallaði m.a. um hina ýmsu
túlkunarmáta mismunandi
píanóleikara á sömu verkum.
Spurning sýnist mér, hvort ekki
væri ástæða til að gefa áhuga-
fólki kost á að hlusta á fyrirlestra
á slíkum námskeiðum, gegn til-
teknu gjaldi, þótt því væri haldið
utan við kennslustundirnar. Það
gæti verið mikil uppörvun bæði
þeim, sem fást við hljóðfæraleik í
frístundum, þó ekki sé nema í
heimahúsum, og þeim, sem sækja
tónleika. Halldór benti á hve
mikils virði það væri að fá Bloch
hingað vegna þess, að hann
byggði námskeiðið upp eins og
kennslu sína við Juillard-skólann.
Fengju þátttakendur þar með
innsýn í kennsluhætti þar. Nem-
endur þess skóla, sem allir eru í
framhaldsnámi, sækja tíma hjá
Bloch í þrjá vetur. Fyrstu tvo vet-
urna er farið yfir píanótónlist frá
17. öld til þessa dags, en á þriðja
árinu eru tekin fyrir verk eins
tónskálds. í fyrra sagðist Bloch
til dæmis hafa farið yfir allan
Mozart, í ár yrði farið yfir verk
Faurés. Nemendurnir verða að
læra verk eftir viðkomandi tón-
skáld en geta líka komið meö í
tímana tónverk, sem þeir hafa
æft fyrir hljómleika, leikið þá
hver fyrir annan og fengið leið-
sögn Blochs.
Margir frægir listamenn hafa
stundað nám hjá Bloch og er þess
tíðum getið til gamans, að hann
felldi einu sinni á prófi píanóleik-
arann Van Cliburn, sem frægur
varð á sínum tíma fyrir að ná
fyrsta sæti í Tschaikovsky-
keppninni í Sovétríkjunum, fyrst-
ur Bandaríkjamanna. Bloch sagð-
ist reyndar orðinn hálf leiður á að
láta skrifa um þetta, en gat þess
þó, að sér hefði fundizt Van Cli-
burn hafa takmarkaðan áhuga,
hann hefði lítt skeytt því að læra
ný verk og látið sér nægja að
spila það, sem hann þegar var
orðinn vinsæll fyrir. Van Cliburn
er nú farinn að nálgast
fimmtugsaldurinn, vel efnum bú-
inn og að sögn Blochs, hættur að
leika opinberlega.
Húmoristinn Satie
Fyrirlesturinn um Satie var
hinn síðari á námskeiðinu og þá
flutti Bloch meðal annars verk,
sem Satie samdi á sínum tíma við
teikningar eftir franskan lista-
mann, Charles Martin að nafni.
Hann hafði líka skrifað smá sögur
við hverja mynd, þannig að texti
og tónar máttu heita mynd-
skreyting teikninganna. Þetta
teikninga- og tónsmíðasafn var
gefið út í lúxusútgáfu í kringum
1914 í aðeins 225 eintökum.
Kvaðst Bloch hafa verið svo
heppinn að ná í eitt eintak í
New York, áður en menn upp-
götvuðu almennt hvílíkt fágæti
bókin væri. Nú sæist hún aðeins á
uppboðum og seldist geypiverði.
Bloch sýndi litskúggamyndir af
teikningunum um leið og hann
sagði sögurnar og spilaði, áheyr-
endum greinilega til óblandinnar
ánægju.
I fyrirlestrinum fjallaði hann
að sjálfsögðu um hugmyndir
Saties um hlutverk tónlistarinn-
ar í lífi manna — „hann vildi að
hún yrði hluti hins sjálfsagða í
umhverfi hvers manns, þáttur í
hversdagsleikanum, jafn sjálf-
sagður og stóllinn við skrifborðið
eða veggfóðrið í íbúðinni". Hann
rakti feril Saties á námsárum
hans í París, þar sem hann var
rekinn úr tónlistarskóla, gaf
dæmi um kaffihúsamúsíkina,
sem hann samdi og spilaði sér til
framfæris þar og fjallaði um
húmor Saties og þróun hans bæði
í tónlistinni og töluðu orði. Hann
spilaði og spjallaði um hið síend-
urtekna stef tónverksins „Vex-
ation" sem hann sagði að ætti að
leika 840 sinnum og tæki heildar-
flutningurinn um sjö klukku-
stundir. John Cage, sem Bloch
sagði mikinn aðdáanda Saties,
hafði einhverju sinni tekið sér
fyrir hendur að nota þetta verk
til fjáröflunar fyrir gott málefni.
Það var flutt á kaffihúsi í New
York og skyldu menn borga fimm
dollara fyrir aðgang að hljóm-
leikunum, en gátu fengið þá
endurgreidda, ef þeir sátu
hljómleikana til enda. Ekki fylgdi
sögunni hve margir fengu endur-
greitt, en málefnið mátti víst vel
við árangurinn una.
„EPTA opnar píanó-
kennurum nýjan heim“
Píanólcikararnir Gísli Magnússon og Halldór Ilaraldsson eins og skopteikn-
arinn Halldór Pétursson sá þá.
Lofsamleg ummæli Joseph
Blochs um samleik þeirra Hall-
dórs Haraldssonar og Gísla
Magnússonar á tvö píanó komu
svo sem ekkert á óvart — að öðru
leyti cn því, að ég mundi ekki til
þess að hafa séð þess að neinu
getið, að þeir hefðu leikið í Lund-
únum í sumar. Halidór Haralds-
son var því inntur nánar eftir
þessu ferðalagi þeirra.
„Við höfum, eins og þú veizt,
verið að spila saman öðru hverju
frá 1975,“ sagði hann, „en þetta er
í fyrsta sinn, sem við leikum á tvö
píanó erlendis. Hljómleikarnir
voru haldnir á ráðstefnu Samtaka
evrópskra píanóleikara og áheyr-
endahópurinn því mjög gagnrýn-
inn. Hljómleikarnir voru teknir
upp á myndsegulband, sem við
gerum ráð fyrir að fá síðar."
Nánar aðspurður um samtökin
EPTA sagði Halldór, að þau væru
tiltölulega ung að árum, stofnuð
1978, að tilhlutan rúmanskrar
konu, sem búsett væri í Bretlandi.
„Carola Grindea heitir hún og er
píanókennari við The Guildhall
School of Music — mikil hug-
sjónamanneskja. Skipulagið er
með þeim hætti, að aðaibækistöð
er í Lundúnum og ráðstefna
haldin þar árlega, en sérstakar
EPTA-landsdeildir í hverju aðild-
arlandanna og gangast þær einnig
fyrir ráðstefnum öðru hverju.
Þess má geta,“ bætti Halldór við,
„að við hér á íslandi vorum með
fyrstu EPTA-deildunum.
Markmið Carolu Grindea var að
efla kynni og innbyrðis tengsl
píanókennara, sem eru alla jafna
fremur einangraðir vegna eðlis
starfsins. Á hinum árlegu EPTA-
ráðstefnum hittast menn og bera
saman bækur sínar — og gangast
fyrir tónleikum kennara og nem-
enda.“
Halldór kvaðst hafa sótt ráð-
stefnur EPTA frá 1979. Þær
standa yfir í þrjá daga og eru
fyrirlestrar og umræður frá
morgni til kvölds auk hljómleika.
Samtökum þessum er ætlað að
gegna margþættu hlutverki fyrir
utan að efla persónuleg kynni
píanókennara. í Lundúnum er
verið að byggja upp miðstöð upp-
lýsinga þar sem á að vera unnt að
fá allar nótur, sem fram koma
með nýrri píanómúsik, svo og
bækur, hljóðbönd og myndbönd,
meðal annars með fyrirlestrum og
kennslu frægra kennara. Einnig
er í bígerð að koma á skipti-
kennarastöðum milli landanna,
sem gæti orðið píanókennurum
mikil hvatning.
„Ég held mér sé óhætt að segja,
að samstarfið í EPTA hafi reynzt
þátttakendum afar gagnlegt,“
sagði Halldór að lokum, „bæði
vegna þess lærdóms, sem þangað
hefur verið að sækja og hinna
persónulegu kynna. Þeim hefur
opnast þarna nýr heimur."
Islenzka
hljómsveitin
minnist
Haydns
I ÁR er þess víða minnzt, að 250
ár eru liðin frá fæðingu Haydns.
Það gerir líka íslenzka hljóm-
sveitin nýja með því að helga
honum og verkum hans tónleika
sína 27. nóvember. Þeir bera yf-
irskriftina „Haydn sækir Lond-
on heim“ og þar verða fluttir
tveir strengjakvartettar og tvær
sinfóníur Haydns auk frum-
flutnings verka eftir íslenzk
tónskáld um stef eftir Haydn.
Hefur hljómsveitin haft um það
frumkvæði að fá þessi verk sam-
in í tilefni afmælisins. Þá mun
Jón Þórarinsson tónskáld minn-
ast Haydns með ávarpi á tón-
leikunum.