Morgunblaðið - 09.10.1982, Page 18

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1982
18
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir GUÐFINNU RAGNARSDÓTTUR
Palme Tagnar úrslitum kosninganna í septemberlok. Nú mun tíminn leiða í Ijós hvernig honum tekst að leiða
Svía fram úr margslungnum efnahagsörðugleikum, en eitt hans fyrsta verk í þeim efnum var að fella gengi
sænsku krónunnar á fostudag.
Ný stjórn
í Svíþjóð
Jafnaðarmannastjórnin tók formlega við völdum í Sviþjóð i gær. Eftir
sex ára hlé hafa jafnaðarmenn nú aftur völdin. Þegar stjórn jafnaðar-
manna tapaði kosningunum 1976, lauk 44 ára samfelldu valdatimabili.
Hvort jafnaðarmanna bíða nú önnur 44 ár á valdastóli er ekki gott að
segja, en staða þeirra er sterk. Við kosningarnar í september fengu þeir
45,9% atkvæðanna og juku þar með fyigi sitt um 2,7% frá síðustu kosn-
ingum.
En hinnar nýju stjórnar bíða
mörg og erfið vandamál.
Efnahagurinn er slæmur, skuld-
irnar miklar, iðnaðurinn dregst
saman og atvinnuleysið eykst
hröðum skrefum.
Þeir sem nú taka við stjórn-
inni ásamt Olof Palme eru
margir gamalkunnir jafnaðar-
menn með langa reynslu að baki.
Aðrir eru nýir af nálinni og hafa
lítið komið við sögu jafnaðar-
manna áður. Einn slíkur er
utanríkisráðherrann Lennart
Bodström, sem í 12 ár hefur ver-
ið formaður TCO, næststærstu
hagsmunasamtaka landsins.
Bodström hefur ekki einu sinni
verið félagi í Jafnaðarmanna-
flokknum. Hann hefur áunnið
sér mjög góðan orðstír í starfi
sínu sem leiðtogi hagsmuna-
samtakanna. Utanríkisráðherra
Svíþjóðar verður að vera ákveð-
inn í skoðunum, vera sterkur á
taugum og þola misjöfn veður.
Lennart Bodström hefur þessa
eiginleika. Þetta sagði Olof
Palme þegar hann tilkynnti val
sitt á utanríkisráðherra, en al-
mennt er talið að Palme muni
hafa mikil afskipti af utanrík-
ismálunum. Val annars ráðherra
sem kom mjög á óvart, var val
dómsmálaráðherra. Uve Rainer,
sem er yfirmaður póstþjónust-
unnar, var valinn í þá stöðu. En
Olof Palme, Lennart Bodström
og Uve Reiner eru allir góðkunn-
ingjar og umgangast hver annan
mikið á sumrin, þar sem þeir
eiga sumarbústað á sama stað.
I aðrar mikilvægar ráðherra-
stöður valdi Olof Palme gamla
samstarfsmenn. Kjell Olof
Feldt, sem er fjármálaráðherra,
hefur starfað með Palme í meira
en áratug. Það sama er að segja
um atvinnumálaráðherrann
Anna-Greta Leijo, en hún hafði
sama starf í fyrri stjórn Palme.
Gunnar Streng fyrrverandi fjár-
málaráðherra og einn af máttar-
stólpum flokksins árum saman,
verður þrátt fyrir sín rúmlega 70
ár formaður stjórnar sænska
seðlabankans.
Ben Anderson, sem er félags-
málaráðherra ásamt Gertrud
Sigurdsen, er má segja fæddur
inn í flokkinn. Hann hefur setið
í borgarstjórn fyrir jafnaðar-
menn frá því 1951 og verið ritari
Jafnaðarmannaflokksins frá
1963. Hann er talinn eiga heiður-
inn af skipulagningu flokks-
starfsins undanfarin ár.
Thage G. Peterson iðnaðar-
ráðherra hefur verið með nánari
samstarfsmönnum Palme und-
anfarinn áratug. Val Palme á
varnarmálaráðherra vakti
nokkra furðu. Rauði Börje hefur
hann oft verið kallaður, Börje
Anderson, sem nú tekur að sér
varnarmálin. Hann er þekktur
fyrir að vera ákveðinn og ein-
beittur, stundum kannski einum
um of, þó stundum gagnrýndur
fyrir að vera all-rauður. En ræt-
ur hans standa djúpt í jarðvegi
Jafnciðarmanna og hann hefur
verið litríkur stjórnmálamaður í
bæjarstjórninni í Borlange í
Dölunum á annan áratug.
Fyrsta verkefni varnarmála-
ráðherrans verður án efa erlendi
kafbáturinn, sem felur sig undan
ströndinni sunnan við Stokk-
hólm. Næsta verkefni verður að
kynna sér varnarmálin, því eins
og hann segir sjálfur, þá veit
hann ekkert um þau mál.
En hvað gerist nú í sænsku
efnahagslífi, þegar hin nýja
stjórn tekur við. „Við getum
þurft að hækka vextina, til að
styrkja krónuna," segir Kjell-
Olov Feldt fjármálaráðherra.
„Við höfum þrjú meginmarkmið.
I fyrsta lagi að bæta skilyrði
iðnaðarins, en ástandið í iðnað-
inum er mun verra en var. í öðru
lagi að semja við launþegana um
hæfilegar launahækkanir, og í
þriðja lagi að minnka ríkishall-
ann.“ Kjell-Olov Feldt tekur
einnig fram, að það sé ekki ætl-
un sín í ríkisstjórn að halda lífi í
öllum ríkisfyrirtækjum, sem
rekin eru með miklum halla. „En
við munum rannsaka hvert
fyrirtæki útaf fyrir sig,“ segir
hann.
Hvað verður um öll þau fyrir-
tæki, sem í dag eru rekin með
tapi, er þess vegna óvíst enn. En
yfirumsjón þeirra verður í hönd-
um Roine Garsson, en hann er í
dag formaður iðnaðarmannafé-
lags og verður aðstoðariðnaðar-
ráðherra. Samtals vantar nú um
15—20 milljarða til að halda
framleiðslu fyrirtækjanna í
horfinu. Fyrirtækið SFAP er
rekið með 350 milljarða halla,
LKAG-fyrirtækið segir upp 900
manns innan skamms ef ekki
fást ný lán. Trjávörufyrirtækið
ASFI er rekið með 500 milljóna
króna tapi og vantar nú 1,5
milljarða lán til rekstursins.
Eiser-fyrirtækið vantar 300
milljónir til að halda rekstrinum
áfram og svona mætti lengi
telja.
En baráttan við atvinnuleysið
er ofarlega á lista hinnar nýju
stjórnar. I dag eru nær 170 þús-
und manns atvinnulausir og
miklu fé verður varið til að finna
ný atvinnutækifæri og atvinnu-
leysisbætur verða hækkaðar.
Önnur kosningaloforð sem jafn-
aðarmenn hafa lofað að efna, er
að verðtryggja •• eftirlaunin og
auka ríkisstyrki til dagheimil-
isbygginga. Einnig ætla jafnað-
armenn að rífa upp ákvörðun
fyrri stjórnar um að hætta við
að greiða tvo fyrstu veikinda-
dagana. Til þess að greiða fyrir
kosningaloforðin ætlar stjórnin
að hækka söluskattinn úr 17,7%
í 19% og auka skatt á atvinnu-
rekstur um hálft prósent. Fjöl-
skyldubætur eiga að hækka um
300 krónur á ári fyrir hvert barn
til að bæta barnafjölskyldum
söluskattshækkunina.
Launþegasjóðirnir, heitasta
mál kosninganna, hafa lítið
komið til umræðu enn. „En
markmiðið er,“ segir Kjell-Olov
Feldt, „að koma á einhvers kon-
ar launþegasjóðum 1983. Þeir
byggja á gróða allra stærri
fyrirtækja, sem ganga vel. Fyrst
munum við þó ræða málin við
alla aðila.“
En hvað um stjórnarandstöð-
una. Hægri flokkurinn er nú
stærsti borgaraflokkurinn, og
stærri en Miðflokkurinn og
Þjóðarflokkurinn til samans. Ulf
Adelhson, formaður Hægri
flokksins, Iofar harðri mótstöðu
á þingi, ekki sízt í efnahagsmál-
um, ef jafnaðarmenn vilja efna
kosningaloforðin. „Ríkisstjórnin
er sérlega illa í stakk búin til að
takast á við efnahagsvandann,"
segir hann. „Ef hún efnir kosn-
ingaloforðin, yrði það algjört
ábyrgðarleysi gagnvart efna-
hagsmálum landsmanna."
Fangelsi og
skólaganga
eftir Heimi Pálsson,
skólameistara
III. grein
í fyrri greinum tveim var fjall-
að um áhrif fangavistar og til-
raunir manna erlendis til að draga
úr eyðandi mætti frelsissvipt-
ingarinnar. Hér verður rætt um
ástand mála á íslandi.
Skólahald á
Litla-Hrauni
í lögum um fangelsi og vinnu-
hæli er kveðið svo á að þar skuli
„vera aðstaða og tæki til fjöl-
breyttrar vinnu og til kennslu,
bæði bóklegrar og verklegrar."
(Stjtíð. A, nr. 38/1973). Reglugerð
um vinnuhælið á Litla-Hrauni út-
færir málið þannig: „Kennsla,
verkleg eða bókleg, skal fara fram
a.m.k. 4 klukkustundir í viku
hverri eftir nánari ákvörðun
dómsmálaráðherra að fengnum
tillögum fangelsisstjórnar. Föng-
um 24 ára og yngri skal skylt að
taka þátt í námi. Eldri föngum má
veita kost á að taka þátt í námi.“
(Stjtíð. B, nr. 150/1968).
Fyrst í stað var reynt að fram-
fylgja lögum og reglugerð með
þeim hætti að fá til stundakenn-
ara og leiðbeinendur annaðhvort í
starfsliði stofnunarinnar eða úr
nágrannaþorpum, en það var fyrst
síðla árs 1978 að kennari var ráð-
inn í fullt starf við vinnuhælið og
þar með komið nokkuð föstu formi
á kennslu. Ákvæðið um fjórar
klukkustundir á viku er lágmarks-
ákvæði, enda ljóst mál aö á svo
fáum kennslustundum yrði engum
árangri náð.
Þegar á fyrsta ári þessa skóla-
halds sýndi sig að þörfin var
geysibrýn. Ef tekið er meðaltal
allra mánaða má þannig sjá að
ríflega 20% allra vistmanna hafa
stundað skólann. Er það geysihátt
hlutfall ef miðað er við reynslu
annarra þjóða, enda ljóst að
„skammtímafangar“ sjá lítinn til-
gang í að hefja nám í stofnuninni
en kjósa heldur að vinna sér inn
einhverja peninga.
Auk kennarans sem eingöngu
starfaði við vinnuhælið komu
einnig til sögu kennarar frá Iðn-
skólanum á Selfossi, og þegar á
árinu 1979 var gerð fyrsta tilraun
með að leyfa fanga sem kominn
var áleiðis í námi að halda áfram í
Iðnskólanum og sækja kennslu-
stundir þar. Bar hann ábyrgð á sér
sjálfur í skólanum en var fluttur
þangað frá vinnuhælinu og sóttur
að kennslu lokinni.
Þessi fyrsta tilraun til skóla-
göngu utan múranna gaf góða
raun, og áfram var haldið á sömu
braut. Þegar Fjölbra-itaskólinn á
Selfossi leysti Iðnskólann af hólmi
árið 1981 tók hin nýja stofnun við
þessu hlutverki eins og öðrum sem
Iðnskólinn hafði gegnt. Um leið
fjölgaði þeim kostum sem unnt
var að bjóða nemendum, því ekki
þurfti að gera ráð fyrir að hugur
allra stefndi að iðnnámi. Hefur sú
orðið raunin á síðan að mun fleiri
æskja náms á svokölluðum „bók-
námsbrautum" en hinum hefð-
bundnu iðnbrautum.
Peter Donohoe Jean-Pierre Jacquillat
Sinfóníutónleikar
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Efnisskrá:
Jónas Tómasson: Næturljóð nr. 4.
Tsjaikofsky: Pianókonsert nr. 1,
Sinfónía nr. 6.
Einleikari: Peter Donohoe.
Stjórnandi: Jean-Pierre Jacquillat.
Glæsilegir upphafstónleikar
þrítugasta og þriðja starfsárs-
ins. Donohoe er sannarlega
glæsilegur píanisti, tekniskur og
músikalskur. Flutningur kon-
sertsins var nokkuð laus í reip-
unum, sem er vegna ónógrar
samæfingar, en frábær leikur pí-
anóleikarans gerði slíkt að auka-
atriði. Það var auðheyrt að
Donohoe hefur gaman af því að
leika fyrir fólk, því hann lék þrjú
aukalög fyrir hrifna áheyrendur.
Sjötta sinfónían er stórfengleg
tilfinningahljómkviða. Því hefur
verið haldið fram að Tsjaikofsky
sé að fjalla um sjálfan sig og
magna með sér þann ásetning að
fyrirfara sér, svo sem sagt er að
hann hafi reynt, er hann hafði
lokið við verkið. Þriðji kaflinn á
að vera táknrænn fyrir þau átök
og hugarangur sem líklegt er að
geri vart við sig undir slíkunr
kringumstæðum, og er marsstqÉ^
ið talið tákna sjálfsmorðshug-
myndina, sem við lok kaflans
verður alls ráðandi. Síðasti kafl-
inn á svo að vera sársaukinn og
sorgin er endar í myrkri dauð-
ans. Öll sinfónían er uppgjör
tónskáldsins, sem tjáir tilfinn-
ingar sínar svo sterklega að
mörgum hlustanda stendur ógn
af og er um megn að njóta feg-
urðar verksins af þeim sökum.
Jean-Pierre Jacquillat tókst að
magna spennu vernsins og var
leikur hljómsveitarinnar á köfl-
um mjög góður. Fyrsta verkið á
tónleikunum var nýtt verk eftir
Jónas Tómasson. Næturljóð 4 er
mjög áheyrilegt verk og miklu
reisulegra en oft áður hjá Jónasi.
Verkið er að nokkru leyti tónalt
og er víða leikið skemmtilega
með iagleg lagastef, bráðvel út-
færð fyrir hljómsveitina.