Morgunblaðið - 11.01.1983, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. JANÚAR 1983 1 5
Stjórnarskrármálið II:
Skiljum kjarnann
frá hisminu
— eftir Þorvald Garð-
ar Kristjánsson, alþm.
Samkvæmt þeirri hugsun, sem
liggur að baki lýðræði, á ríkis-
stjórn að starfa í þágu þeirra, sem
stjórnað er og undir þeirra eftir-
liti, þar sem gert er ráð fyrir, að
aðeins þeir, sem stjórnað er, séu
þess umkomnir að ákveða, hvað sé
í þeirra þágu.
Stundum láta menn svo sem
þessu markmiði verði náð með al-
mennum kosningum og almennum
kosningarétti. En raunin er ekki
sú. í einræðisríkjum er að nafninu
til almennur kosningaréttur og
kosningar til þjóðþings. Það sem
hér skilur í milli, er annað í raun
og veru. Til þess að lýðræði komi
til, þarf mannréttindi og óháða
dómstóla til að tryggja að borgar-
arnir fái notið þeirra.
í þessum tilgangi er í skrifuðum
stjórnarskrám að finna svokölluð
mannréttindaákvæði. Þannig hef-
ur það verið í tvær aldir, að gerð
hefur verið sú krafa til skrifaðrar
stjórnarskrár, að einstaklingnum
séu tryggð ákveðin frelsisréttindi
án afskipta og íhlutunar ríkis-
valdsins. Frelsisyfirlýsing Banda-
ríkjanna og mannréttindayfirlýs-
ing frönsku stjórnarbyltingarinn-
ar hafa verið fyrirmyndir að slík-
um stjórnarskrárákvæðum.
í umræðunum um nýja stjórn-
arskrá handa okkur íslendingum
hefur komið fram, að ekki sízt
þyrfti að huga að því að bæta
mannréttindaákvæði stjórnar-
skrárinnar. Ekki erum við samt
beinlínis á flæðiskeri staddir í
þessum efnum. Allt frá því að
stjórnarskráin var fyrst sett 1874
höfum við haft mannréttinda-
ákvæði fyrir að þakka. I stjórn-
arskránni eru nú ákvæði um per-
sónufrelsi, trúfrelsi, friðhelgi
heimilisins og friðhelgi eignar-
réttarins. Þar er einnig að finna
ákvæði um félagafrelsi, funda-
frelsi, prentfrelsi, framfærslurétt
og atvinnufrelsi. Með því að halda
uppi þjóðlífi, þar sem mannrétt-
indi þessi hafa verið virt, höfum
við Islendingar skipað okkur á
bekk fremstu lýðræðisþjóða
heims.
Þetta skyldi haft í huga, þegar
rætt er um breytingar á mann-
réttindaákvæðum stjórnarskrár-
innar, þó að í þeim efnum sem öðr-
um sé ekkert óumbreytanlegt. Ef
eitthvað á að gera í þessum efnum,
er um tvennt að ræða. Annars
vegar er það efnisbreyting á þeim
mannréttindaákvæðum, sem fyrir
eru, eða ný ákvæði um mannrétt-
indi, sem þar er nú ekki að finna
nema hvort tveggja væri.
Eftir heimsstyrjöldina síðari
hafa mannréttindi komið mjög við
sögu í alþjóðasamtökum. Þar má
fyrst og fremst nefna mannrétt-
indayfirlýsingu Sameinuðu þjóð-
anna og mannréttindasáttmála
Evrópuráðsins. Hvort tveggja
þetta er vottur árangursríks sam-
starfs í alþjóðamálum. í slíkum
almennum aðgerðum til eflingar
mannréttinda þarf ekki í einstök-
um greinum að felast það, sem
bezt er hjá einstökum þjóðum.
Gildi slíkra aðgerða í mannrétt-
indamálum er ekki sízt fólgið í því
að lyfta upp þeim þjóðum, sem bú-
ið hafa við skertan hlut í þessum
efnum. Efni slíkra yfirlýsinga og
sáttmála getur því í sumum til-
fellum verið fremur lágmark þess,
sem krefjast verður, heldur en há-
mark þess, sem bezt verður gert.
Þetta rýrir ekki gildi slíkra al-
þjóðlegra aðgerða, sem miða að
því að fá sem flestar þjóðir til að
virða mannréttindi.
Hins vegar fylgir þessu ekki, að
það sé sjálfgert fyrir íslendinga,
sem staðið hafa í fremstu röð
þjóða, sem virt hafa mannréttindi,
að breyta ákvæðum stjórnar-
skrárinnar um mannréttindi til
samræmis við slíka alþjóðasátt-
mála. Það gæti í sumum tilfellum
verið spor frekar aftur á bak en
fram á við. Dæmi um slíkt má
nefna, þar sem eru annars vegar
eignarréttarákvæði mannrétt-
indayfirlýsingar Sameinuðu þjóð-
anna og hins vegar ákvæði okkar
stjórnarskrár um eignarréttinn. í
mannréttindayfirlýsingunni segir
aðeins, að hverjum manni skuli
heimilt að eiga eignir og engan
megi eftir geðþótta svipta eign
sinni. I okkar stjórnarskrá segir
aftur á móti, að eignarrétturinn sé
friðhelgur og engan megi skylda
til að láta af hendi eign sína nema
almenningsþörf krefji, enda þurfi
til þess lagafyrirmæli og fullt verð
komi fyrir. Engum getur blandast
hugur um að hér er mikill munur
á. Eignarrétturinn er sýnu betur
verndaður í okkar eigin stjórn-
arskrá en í mannréttindayfirlýs-
ingunni. Það væri því mikil aftur-
för, ef við Islendingar færum að
apa eftir ákvæðum sem miðast við
lágmarkskröfur eða stöðu þeirra,
sem við engan rétt hafa búið í
þessum efnum.
Það er hins vegar nú, eins og
fyrr, að hugsjónalegan grundvöll
og forsendur fyrir frelsi einstakl-
ingsins þarf jafnan að tryggja.
Það geta komið til breyttar hug-
myndir um sambandið milli ríkis
og einstaklingsins og milli stétta
samfélagsins innbyrðis, sem taka
þarf tillit til. Það getur komið til
ný reynsla af mannréttindabrot-
um og öðru, sem koma þarf í veg
fyrir. Það gæti komið til sambland
af öllum þessum ástæðum. Þess
vegna getur þurft að orða mann-
réttindaákvæði á mismunandi
hátt frá einum tíma til annars, þó
að oft megi mæta nýjum viðhorf-
um með áherzlubreytingum á
framkvæmd gildandi ákvæða.
í umræðunni um stjórnarskrár-
málið nú er talað um að setja
Þorvaldur Garöar Kristjánsson
„Það eru lítil takmörk
fyrir því, hve snotur
mannréttindi má setja í
stjórnarskrá. Annað mál
er, hve raunhæf slík
mannréttindi eru. í stjórn-
arskrá alþýðulýðveldis
Norður-Kóreu frá 1975
eru ákvæði um, að menn
skuli hafa rétt til að hvíl-
ast. Það fer ekki sögum af
því, hvernig þeir hvílast
þar í landi.“
þurfi í nýja stjórnarskrá ákvæði
um réttinn til atvinnu. Ekki verð-
ur því neitað, að mikilvægt er að
koma í veg fyrir atvinnuleysi með
hverjum hætti sem er og þá með
stjórnarskrárákvæði, ef það væri
vænlegt til árangurs. Hins vegar
er hætt við, að slíkt ákvæði í
stjórnarskránni væri frekar
stefnuyfirlýsing en trygging fyrir
því, að enginn þyrfti að búa við
atvinnuleysi. Spurning er því,
hvort slíkt stjórnarskrárákvæði
væri ekki frekar flótti frá veru-
leikanum heldur en raunhæf að-
gerð til þess að gera það eitt, sem
dugar í þessu efni, eða að byggja
upp heilbrigt og þróttmikið at-
vinnulíf í landinu.
Það er ekki nægilegt að setja í
stjórnarskrá ákvæði um mann-
réttindi, ef þegnunum er ekki í
framkvæmd tryggð þau réttindi,
sem stjórnarskráin mælir fyrir
um. Við höfum mörg dæmi um slík
sýndarákvæði í stjórnarskrám,
bæði fyrr og síðar. Eitt gleggsta
dæmið um þetta er stjórnarskráin
góða, sem Stalín gaf sovézku þjóð-
unum árið 1936. Þessi stjórn-
arskrá þótti mikið þing á sinni tíð.
Kommúnistar og fylgifiskar
þeirra báru á þetta verk sérstakt
lof og þótti vart lengra hafa verið
komizt í setningu stjórnskipunar-
laga. Sérstaklega þótti vel búið að
mannréttindum í stjórnarskrá
þessari. Þar var að finna ákvæði
um persónufrelsi, trúfrelsi, frið-
helgi heimilisins, svo ekki sé talað
um prentfrelsi, félagafrelsi og
fundafrelsi. Það var naumast
nokkuð ofsagt um ágæti þessarar
stjórnarskrár að forminu til, en í
raun var hún umgjörð um fanga-
búðir í stað frelsis.
Það eru lítil takmörk fyrir því,
hve snotur mannréttindi má setja
í stjórnarskrá. Annað mál er, hve
raunhæf slík mannréttindi eru. í
stjórnarskrá alþýðulýðveldis
Norður-Kóreu frá 1975 eru ákvæði
um, að menn skuli hafa rétt til að
hvílast. Það fer ekki sögum af því,
hvernig þeir hvílast þar í landi.
En þetta vekur spurningu um það,
hvort það sæmi okkur Islending-
um ekki bezt að fara hóflega í sak-
irnar, þegar um er að ræða ákvæði
um mannréttindi, sem eru frekar í
orði en á borði.
í þessu sambandi skal haft í
huga, að það er engin trygging
fyrir mannréttindum, þótt ákvæði
um slíkt sé í stjórnarskrá. Það er
heldur ekki nauðsynlegt að setja
ákvæði um mannréttindi í stjórn-
arskrá til þess að búa við slíkan
rétt. 1 Bretlandi, þar sem skrifúð
stjórnarskrá er engin, eru því eng-
in mannréttindaákvæði á sama
veg og við hér búum við. Samt er
það svo, að telja verður, að Bretar
búi ekki við minni mannréttindi
en við sjálfir. Þetta sýnir, að ekki
veltur allt á því að við flýtum
okkur að setja nýja stjórnarskrá
með nýjum mannréttindaákvæð-
um. Þetta sýnir okkur þvert á
móti, að við eigum að gæta þess að
skilja kjarnann frá hisminu.
Þorv. Garóar Kristjánsson
Andersson
og Tal jafnir
Slokkhólini, 10. janúar. Al*.
S/ENSKI stórmeistarinn Ulf And-
ersson sigraöi Mikhail Tal frá Sov-
étríkjunum í 51 leik í sjöttu einvíg-
isskák þeirra, sem lauk á sunnudag.
Eru þeir því jafnir nú að loknu 6
skáka einvígi, þ.e. báðir með þrjá
vinninga. Er nú óráðið með öllu,
hvor af skákmeisturunum tveimur
heldur áfram í áskorenda-
keppninni.
XEROX
HÁGÆÐA- LJÓSRITUNARVÉLAR
• Vélar sem henta hvaöa Ijósritamagni sem er. • Frá 10 - 120 Ijósrit á mínútu.
• Vélar sem taka A3. • Vélar meö minnkun.* Vélar meö stækkun.
• Vélar meö matara. • Vélar meö raöara o.fl.
, Fullkomin viögeröarþjónusta.
NON HF. Síðumúla 6, S:84209 - 84295 RANK XEROX
umboðið