Morgunblaðið - 13.03.1983, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. MARZ 1983
Marxistinn Lenín.
KARLMARX
100 ára ártíð föður kommúnismans
sinnar á söguþróuninni. „Maður-
inn mótar söguna sjálfur," skrif-
aði hann, en bætti við að til þess
yrðu viss skilyrði að vera fyrir
hendi. Mótsögn fólst í því, að ann-
ars vegar taldi hann manninn
geta mótað söguna, en hins vegar
að ófrelsi mannsins væri „vísinda-
lega óhjákvæmilegt". Kristinni
trú hafnaði hann á þeirri forsendu
að hún væri „ópíum fólksins".
í París höfðu Marx og Engels
komizt í náið samband við sósíal-
istahreyfingu verkamanna og
stjórnmálaafskipti Marx hófust
þegar Frakkar vísuðu honum úr
landi 1845 að beiðni Prússastjórn-
ar. Hann flúði til Brtissel, þar sem
hann mætti einu ári síðar á fundi,
sem var haldinn „í því skyni að ná
samkomulagi, ef hægt er, um sam-
eiginlegar baráttuaðferðir hreyf-
ingar verkalýðsstéttarinnar."
Hann og Engels stofnuðu þýzkt
verkamannafélag, keyptu þýzkt
vikublað og gengu í „Félag hinna
réttlátu", hið leynilega kommún-
istafélag þýzkra verkamanna með
deildum í Lundúnum, París,
Brussel og Sviss, sem síðar varð
„Kommúnistabandalagið".
Ávarpid ’48
Brússel-félagið, sem í fyrstu var
aðallega skipað þýzkum útlögum,
var fyrsta „sella" kommúnista og
fyrirmynd allra síðari flokka,
sambanda og alþjóðasamtaka
þeirra. Skoðanir Marx voru full-
mótaðar þegar hér var komið.
Hann og Engels sömdu Kommún-
istaávarpið fyrir Brússel-félagið í
árslok 1847. Um þetta leyti ríkti
ein mesta kreppa, sem þekkzt
hafði í Evrópu — uppskera brást
og viðskipti drógust saman eftir
mikið átak í járnbrautagerð.
Ávarpið kom út í febrúar 1848 í
upphafi mikillar byltingaröldu
sem gekk yfir álfuna. Með ávarp-
inu átti að leysa af hólmi fyrri
skoðanir frumherja sósíalista eins
og Owens, Saint-Simon, Fournier
og Blanc og setja í fyrsta skipti
fram heilsteypta kenningu um
sósíalistabyltingu og aðferðir til
að koma henni til leiðar. Það víg-
orð „Félagk hinna réttlátu" að
„allir menn væru bræður“, átti að
leysa af hólmi með kenningu um
það takmark að „kollvarpa með
valdi öllu ríkjandi þjóðfélags-
kerfi."
Samkvæmt ávarpinu er mann-
kynssagan stéttabarátta og heim-
ur nútímans í greipum mikilla
byltingarafla. Tækniframfarir í
framleiðsluaðferðum breyti eðli
og jafnvægi þjóðfélagsstéttanna.
Nútíma iðnaður og viðskipti færi
völdin í hendur borgarastéttinni,
kapitalistum í iðnaði, verzlun og
fjármálum, sem ráði atvinnutækj-
unum og móti sögu samtímans
með miskunnarlausu arðráni á
auðlindum heimsins og vinnuafli
þeirra sem ráði ekki atvinnutækj-
unum, þ.e. öreigunum. Þessi ráð-
andi, framtakssama stétt ráði
hinu frjálslynda ríki og noti það
til aukins arðráns og kúgunar á
þeim sem aðeins geti selt vinnu
sína. Miskunnarlaus þróun sög-
unnar hljóti að fjölga öreigunum,
auka eymd þeirra og sjálfsvitund
unz þeir kollvarpi kúgurunum.
Lýðræðið sé því blekking, þar
sem þingræði sé aðeins gríma
stéttarstjórnar kapítalista. Holl-
usta verkamanna eigi ekki að vera
bundin föðurlandinu, þar sem
hagsmunir þeirra og kúgaðra
vinnuþræla annarra landa fari
saman, en hagsmunir þeirra og
vinnuveitenda rekist á. Fyrir-
sjáanleg bylting öreiganna verði
einnig heimsbylting og sigri
óhjákvæmilega að lokum. Þá komi
til sögunnar fyrsta ríki öreiganna,
„alræði öreiganna“, og að lokum
verði komið á stéttlausu þjóðfé-
lagi. Ávarpi Marx og Engels lýkur
með orðunum: „Öreigarnir hafa
engu að tapa nema hlekkjunum:
þeir hafa heilan heim að vinna.
Öreigar allra landa sameinizt.“
Ávarpið átti engan þátt í bvlt-
ingunni og hún mistókst. Hreyf-
ingar sósíalista voru litt skipu-
lagðar og leiðtogar fólksins í götu-
vígjunum lítt þekktir. Ávarpið var
lítið lesið á þessum tíma, en
breiddist út um Evrópu á næstu
áratugum. Stuðningsmenn
ávarpsins töldu að þeir hefðu
fundið lykilinn að framtíðinni og
að tilgangurinn helgaði meðalið.
Það boðaði fagnaðarerindi, sem
einni öld síðar var orðið opinber,
pólitísk trú hálfs mannkynsins og
er vafalaust eitt mikilvægasta
skjal í sögu síðari tíma.
Marx og Engels tóku þátt í bylt-
ingunni í Frakklandi og Þýzka-
landi. Eftir stutta dvöl í Frakk-
landi fóru þeir til Kölnar í mai og
stofnuðu dagblað, sem þeir köll-
uðu „Málgagn lýðræðisins". Þegar
prússneska þingið var leyst upp,
hvatti Marx menn til þess að neita
að greiða skatta, gríoa til vopna
Marx á þýzku frfmerki.
Bakunin: klauf Alþjóðasambandið
sem borgaði honum eitt pund fyrir
hverja grein, og fleiri blöð. Hann
átti sex börn með konu sinni, þrjá
drengi og þrjár stúlkur. Þrjú börn
þeirra dóu vegna fátæktar fjöl-
skyldunnar, en hjónin töldu dauða
þeirra fórn fyrir byltinguna. f
íbúðinni í Soho er eini skjöldur-
inn, þar sem þess er minnzt að
Marx bjó í London.
Proudhon: einn þeirra sem Marx fór
í smiðju til.
Um þetta leyti tók Alþjóðasam-
band verkamanna til starfa í
Lundúnum og Marx var lífið og
sálin í starfseminni þótt hann
væri ekki formlegur leiðtogi sam-
bandsins. Hann samdi öll rit þess.
Hann var miklu fremur kenning-
armaður en áróðursmaður og vildi
öllu ráða. Hann reyndi að fylgja
miðjustefnu og hélt öfgasinnum í
hreyfingunni í skefjum, með
málamiðlunum ef það var hægt,
undirferli og bolabrögðum ef ann-
að dugði ekki.
Sennilega átti Rússinn Mikael
Bakunin, faðir skipulagðrar starf-
semi stjórnleysingja, að lokum
mestan þátt í hruni Alþjóðasam-
bandsins. Hann hafði verið hand-
tekinn 1844 á Saxlandi eftir upp-
reisnina í Dresden og dæmdur til
dauða. Hann var þó ekki tekinn af
lífi heldur framseldur Austurrík-
ismönnum, sem leiddu hann aftur
fyrir rétt og dæmdu hann til
dauða.
Enn komst hann hjá lífláti, þar
sem hann var framseídur Rússum.
Hann var fluttur í Virki Péturs
helga og Páls helga og sendur það-
an til Síberíu, en flýði og komst til
Lundúna 1861. Þar kom hann að
máli við Marx, sem hafði kynnzt
honum í París, og þeir virðast
hafa gert út um fyrri ágrein-
ingsmál.
En fljótlega varð Bakunin
„Das Kapital“
Árið 1859 fordæmdi hann ófrið
Frakka og Austurríkismanna, sem
leiddi til sameiningar ítaliu, og
sagði hann til kominn vegna
laumuspils Frakka og Rússa.
Sama ár samdi hann „Das Kapit-
al“, sem var að lokum gefið út
1867. Þar hélt hann því fram að
kapitalistar væru að grafa sjálf-
um sér gröf með síauknum um-
svifum. Auðjöfrum mundi fækka,
en fátækt, kúgun, og arðrán
aukast og verkamönnum fjölga.
Að lokum yrði sprenging, sem
mundi leggja kapitalismann i
rúst. Marx studdist að verulegu
leyti við skýrslur eftirlitsmanna í
brezkum verksmiðjum eins og
Engels á undan honum og þetta
óalþýðlega rit, sem átti að breyta
heiminum, hefur verið kallað
„biblía verkamanna".
;

öktóberbyltingin i St. Pétursborg 1917.
og veita andspyrnu. Útgáfa blaðs-
ins var stöðvuð, lýst var yfir um-
sátursástandi í Köln og Marx var
leiddur fyrir rétt, ákærður fyrir
landráð. Hann var sýknaður, en
Hann fór til Frakklands, en þar
voru honum settir tveir kostir:
fara af landi brott eða setjast að í
bæ úti á landi. Hann tók fyrri
kostinn og fór til Englands, þar
sem hann bjó það sem eftir var
ævinnar, 34 ár. í Lundúnum sat
Marx löngum á British Museum,
þar sem hann hafði frátekið sæti í
lestrarsalnum og reyndi að sanna
„óhjákvæmileg örlög mannkyns-
ins“.
Marx var borinn út úr fyrstu
íbúð sinni i London því að hann
átti ekki fyrir húsaleigunni, sem
var sex pund á mánuði, og bjó í
fátækt í tveggja herbergja íbúð í
Dean-stræti í Soho 1850—56. Að
lokum bauðst honum að skrifa
greinar í „New York Tribune",
# fBH