Morgunblaðið - 27.03.1983, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. MARZ 1983
„Týndur“?
kommúnistastjórna, sem stóð
fyrir allsherjarþjóðnýtingu til
þess (svo vitnað sé í New Col-
umbia Encyclopedia) „að breyta
Chile í sósíalískt ríki“.
I kýnningarbæklingnum er
okkur sagt, að á fyrsta stjórnarári
Allendes hafi þjóðarframleiðslan
þrefaldast, verðbólgan minnkað
verulega og barnadauði stórlækk-
að. Kynningarbæklingurinn segir
hins vegar ekki, að Allende tók við
300 milljónum dollara í sjóði
vegna hagstæðs vöruskiptajafnað-
ar í tíð fyrri stjórnar, og ekki að
vöxtur þjóðarframleiðslunnar á
þessu ári stafaði af gífurlegri
verðhækkun á kopar. A þremur
stjórnarárum Allendes minnkaði
vöxtur þjóðarframleiðslunnar,
fyrst úr 8% niður í 1,6% og síðan í
mínus 5,7%. Verðbólgan, sem á
fyrsta ári fór úr 35% í 22%, fór á
því næsta upp í 163% og árið 1973
<— þegar Pinochet gerði bylting-
una — upp í hvorki meira né
minna en 508%. Hvað barnadauð-
ann varðar, miðað við 1.000 fæð-
ingar, minnkaði hann úr 79% í
65% á dögum Allendes en Pinoch-
et hefur komið honum niður fyrir
38%. Var ætlast til að margir
kvikmyndagagnrýnendur birtu
tölur eins og þessar? Nei, augljós-
lega enginn.
Móttökum blaðanna við kvik-
myndinni „Týndur“ má skipta í
tvennt eftir tíma: fyrir og eftir
birtingu greinar í New York
Times þar sem sannleiksgildi
hennar var meira en dregið í efa.
I fyrstunni, með sárafáum und-
antekningum (t.d. Time Maga-
zine), fóru gagnrýnendurnir ham-
förum af hrifningu. Kvikmynda-
gagnrýnandi The Wall Street
Journal, Joy Gould Boyum, gleypti
myndina í heilu lagi. Hún var
„byggð á þrautkannaðri og
ábyrgri frásögn lögfræðings",
skrifaði hún, og myndin sjálf
„heldur sig aðdáanlega vel við
staðreyndir málsins ...“ Ásamt
þessum fullyrðingum er öll frá-
sögnin eins og verið sé að segja frá
beinhörðum staðreyndum: „Það,
sem Ed Horman uppgötvar ... er
hrollvekjandi. Bandarískir
embættismenn hafa verið að ljúga
að honum: þótt þeir neiti því, hef-
ur sonur hans í raun og veru verið
tekinn af lífi af herforingjaklík-
unni... Fyrir Ed Horman er þetta
skelfileg og óhrekjanleg sönnun
þess, að ekki aðeins hafi Banda-
ríkjastjórn átt þátt í byltingunni í
Chile, heldur einnig í dauða sonar
hans. Ýkjukennt slúður? Hver
vildi ekki trúa því?“
Ekki er allt búið enn: venjulegur
maður verður „allt í einu fórnar-
lamb grimmilegrar og óréttlátrar
stefnu hans eigin stjórnar". (Það
er undarlegt til þess að hugsa, að
Horman-fjölskyldan skyldi draga
málið til baka vegna skorts á
sönnunum).
Dálítið skrítið er, að Boyum
skuli minnast á mynd Costa-Gavr-
as, „Umsátursástand", án þess að
hafa neitt við hana að athuga.
Kannski finnst henni að dauði
Dan Mitriones í höndum hryðju-
verkamanna hafi verið réttlátur
og góður. Kvikmyndir Costa-
-Gavras „neyða áhorfendur til að
spyrja sig að því hvað sé að gerast
úti í hinum stóra heimi," skrifar
Boyum. „Týndur" er „tilfinninga-
legt áfall“. Hún endar gagnrýnina
með því að ávíta okkur fyrir að
sitja heima í „vellystingum" og
„gleyma" því, sem er að gerast allt
í kringum okkur.
Ég hef vitnað mikið í gagnrýni
Boyums og það er vegna þess, hve
skrif hennar voru mikið notuð í
NÁMSKEIÐ FYRIR STJÓRNENDUR
FYRIRTÆKJA OG STOFNANA
HVERNIG LÆKKA MÁ STJÓRNUNARKOSTNAÐ
HOW TO REDUCE OVERHEAD COSTS
Mr. Edward H. Hartmann
President of Maynard
Managemenl Institute.
Fyrirlesarinn E. H. Hartmann er yfirmaöur Maynard Manage-
ment Institute USA og í stjórn H. B. Maynard & Co.
Hjá H. B. Maynard & Co. starfa um 300 manns og er það
meðal virtustu ráðgjafafyrirtækja í Bandaríkjunum og Evrópu.
Allt frá stofnun þess 1934 hefur fy rirtækið verið brautryðjandi í
þróun nýrra stjórnunaraðferða.
E. H. Hartmann hefur langa reynslu á alþjóðlegum vettvangi
sem ráðgjafi og fyrirlesari.
E.H. Hartman mun fjalla um
„Most prevalent and hardest to
discover is the waste of human
labor, because it doesn’t leave any
scrap behind which has to be
cleaned up.“
(Henry Ford)
• NAUÐSYN KOSTNAÐARLÆKKUNAR
• MARKMIÐASETNING
• ÁÆTLUN — LEIÐIR
• KOSTNAÐARGREINING — NYTJAGREINING
• AVA-ATHUGANIR
• STJÓRNUN AÐGERÐA
• EFTIRLIT
• AÐFERÐIR VIÐ KOSTNAÐARLÆKKUN
Flestir eru sammála um nauösyn þess aö draga úr
stjórnunarkostnaði fyrirtækja og stofnana.
Aöferðir þær sem veröa kynntar eru margar nýjar
hér á landi en hafa margsannað gildi sitt í
Bandaríkjunum og víðar.
Fundarstaður: Hótel Loftleiðir.
Tími: Þriðjudaginn 29. mars kl. 13.30-18.00.
Þátttökugjald: Kr. 3000.-
Vinsamlegast tilkynnið þátttöku í síma 44033 sem
fyrst. Fjöldi takmarkaður. Síðast þegar Ed var hér
komust færri að en vildu.
Ráögjafaþjónusta
Stjórnun — Skipulag
Skipulagning — Vinnurannsóknir
Flutningatækni — Birgöahald
Upplýsingakerfi — Tölvuráðgjöf
Markaös- og söluráðgjöf
Stjórnenda- og starfsþjálfun
REKSTRARSTOFAN
— Samstarf sjálfstæðra rekstrarráðgjafa á mismunandi sviðum —
Hamraborg 1, 202 Kópavogi,
sími 91-44033.
auglýsingaherferðinni fyrir
myndinni. Því að ef ritstjórar The
Wall Street Journal halda, að lof-
söngur kvikmyndagagnrýnanda
þeirra um mynd af þessu tagi
skipti ekki máli, þá er Universal
Pictures-kvikmyndafélagið óvart
á öðru máli. „Týndur" er saknað-
arljóð, sungið fyrir marxíska
stjórn, sem gerði upptækar banda-
rískar eigur án þess að nokkrar
bætur kæmu fyrir. í myndinni
segir bandaríski sendiherrann, að
það sé hans hlutverk að gæta
hagsmuna 3.000 bandarískra
fyrirtækja (sem í raun voru ekki
nema 150), og í myndinni er því
slegið föstu, að Bandaríkjastjórn
hafi skipulagt byltingu Pinochets,
í þágu bandarískra fyrirtækja að
sjálfsögðu. Hingað til hefur verið
talið, að The Wall Street Journal
bæri hag bandarísks viðskiptalífs
fyrir brjósti en hvað um það,
kvikmyndagagnrýnandi þess
skrifaði upp á vottorðið ... og
auglýsingarnar frá Universal
flæddu út af síðunum.
Greinin í The New York Times
var eins og dálítið sprengja. Flora
Lewis er höfundur hennar, dálka-
höfundur blaðsins og skrifar um
erlend málefni. Hún gerði Costa-
Gavras ljótan grikk, a.m.k. sem
óljúgfróðum manni. Vinur minn
kvartaði undan því, að greinin
hefði aðeins birst á skemmtana-
síðunni (á forsíðu aukablaðsins á
sunnudögum) en ég huggaði hann
og sagði, að það væri eina síðan,
sem öruggt væri að kvikmynda-
gagnrýnendur læsu.
Og það stóð ekki á viðbrögðum
gagnrýnendanna. Það sá undir ilj-
arnar á þeim í öllum áttum. Sumir
sögðu, að vissulega væri málið allt
mjög umdeilt, en myndin væri
hins vegar mikil list. Aðrir sögðu,
að Chile væri aðeins táknrænt, svo
hvað með það þótt myndin væri
ónákvæm — hvað með t.d. E1
Salvador? Þriðji hópurinn, eftir-
lætin mín, sagði, að það gæti vel
verið, að myndin væri söguleg
fölsun en hún segði þó frá raun-
verulegum tilfinningum Horman-
fjölskyldunnar. Hvers vegna þarf
mynd að vera sönn? Hvers vegna
má ekki byggja mynd á tilfinning-
um?
Veltum þessu dálitið fyrir
okkur. Segjum svo, að einhver
fengi það „á tilfinninguna", að
Martin Luther King (til að hafa
það nógu fjarstæðukennt) hefði
verið í stöðugu sambandi við KGB.
Það væri gaman að vita hvernig
kvikmyndagagnrýnendur tækju
mynd, sem væri byggð á þessari
tilfinningu. Hvað um það, þeir
voru ekki margir kvikmynda-
gagnrýnendurnir, sem drógu alveg
i land. Ég sá engin skrif, sem
sögðu: sannleikurinn er sá, að
þessi mynd er bull. Ég verð þó að
segja, að Andrew Sarris við the
Village Voice bjargaði heiðri
stéttarinnar. Fyrirsögnin á skrif-
um hans gefur kjarnann til kynna:
„Costa-Gavras: gamalt hatur út í
Truman-kenninguna?" (Truman-
kenningin var um að unnið skyldi
gegn framrás kommúmismans,
m.a. í Grikklandi, en Costa-Gavr-
as er grískur.)
Á þessari stundu er erfitt að
segja hve miklum hagnaði kvik-
myndin „Týndur" skilar. Univer-
sal dælir út peningunum í auglýs-
ingar og er það ekki síst að þakka
lofsamlegum viðtökum The Wall
Street Journal. Ástandið í E1
Salvador gæti líka hjálpað dálítið
upp á sakirnar.
Kjarni þessa alls er þó fólginn í
andbandarískum brandara, af
kommúnískum toga, sem í eina tíð
var mjög vinsæll hjá vinstrisinn-
uðum menntamönnum í París. Ég
hef einhvers staðar minnst á þá
útgáfu af honum, sem Costa-
-Gavras notaði í „Z“, en ég man
hann þó dálítið öðruvísi. Spurn-
ing: „Á alltaf að skella skuldinni á
Bandaríkjamenn þótt maður viti
ekki hvað þeir hafa gert?“ Svarið:
„Já. Því að þeir vita það.“ Ef það
eru margir ungir Bandaríkja-
menn, sem eru á sömu skoðun og
frönsku kommúnistarnir — að
Bandaríkin séu hið illa holdi klætt
og engra sannana krafist — þá
ætti að ganga allt í haginn fyrir
kvikmyndinni „Týndur".
Ég ætla að leyfa mér að spá
fyrir Costa-Gavras. Ef „Týndur"
slær í gegn og hann sest að í Bev-
erly Hills, eða Bel-Air, eða
Brentwood, í stóru húsi með gufu-
baðstofu, sundlaug og tennisvelli,
þá mun hann steinhætta að kalla
sig marxista a la Sartre. Hann
kann nefnilega að aðlagast. Hann
fór frá Grikklandi og aðlaðaðist
lífinu í Bandaríkjunum. Hann
mun taka upp háttu Bandaríkja-
manna og hann mun læra hið
rétta tungutak. Hann mun komast
að því, að hér fellur það ekki í
góðan jarðveg að tala um augljósa
yfirburði Sovétkerfisins, jafnvel
ekki þótt það eigi að vera kvitt og
klárt af hinum hryllilegu „mistök-
um“ stalínismans. Og hann mun
komast að því, að hér kalla
skoðanabræður hans sig, ef þeir
þurfa þá að kalla sig nokkuð,
„and-and-kommúnista“ eða
„framsækna" eða jafnvel „rót-
tæka“.
Það er hins vegar komið dálítið
tómahljóð í þessar skilgreiningar
og Costa-Gavras mun finna það.
Þess vegna sé ég það fyrir mér, að
ef myndir hans slá í gegn og hann
sest hér að, þá muni hann taka sér
stöðu í miðju hinnar fríðu fylk-
ingar bandarískra vinstrimanna
og kalla sig, já, frjálslyndan.
Sv. þýddi.
pústkerfi í sérflokki
J. Sveinsson % Co.
Hverfisgötu 116, Reykjavík.
Sími 15171 og 22509.