Morgunblaðið - 01.06.1983, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 1983
21
Gosið f Grfmsvötnum:
Litlar líkur á hlaupi
meðan gýs á þessum stað
— segir Helgi Björnsson, jarðeldisfræðingur
ELDSUMBROTIN í Grímsvötnum héldu áfram í gær, en lítið sást á
gosstaðinn vegna skýjafars. Þó varð vart við gufubólstra í allt að 6
kflómetra hæð í gærmorgun. Nokkur órói var á skjálftamælum, en
minni en á mánudag. Taldi Páll Einarsson, jarðeðlisfræðingur, að gufu-
strókarnir gætu bent til þess, að gosið væri að nálgast yflrborðið.
Mönnum hefur orðið tíðrætt
um það, hvort líkur væru á
Skeiðarárhlaupi samfara eða í
kjölfar gossins og vegna þess
sneri Morgunblaðið sér til Helga
Björnssonar, jarðeðlisfræðings,
og spurði hann hvaða áhrif gos-
ið kynni að hafa á rennsli Skeið-
arár.
„Meðan gýs eingöngu á þess-
um stað tel ég enn sem komið er
litlar líkur á að hlaupi úr vötn-
unum. Við það að gosið bræðir
íshellu, sem flýtur á vatni, eykst
ekki vatnsstaðan. Ef vatnsborð
ætti að hækka þarf ís að skríða
inn í Grímsvötn af landinu
norðan við þau. Það tekur nokk-
urn tíma, kannski vikur og að
því er nokkur aðdragandi. Við
aukið ísskrið myndi verða vart
við myndun sprungna norðan
vatnanna og sjálfsagt er að
fylgjast með því, þar sem það
væri merki um auknar líkur á
hlaupi
— Hvaða áhrif hefur það, ef
gosið nær upp úr vötnunum?
„Það dregur væntanlega úr
íbráðnun vegna þess, að varma-
orkan á þá greiðari leið út í and-
rúmsloftið og líkur á hlaupi
minnka. Á hinn bóginn lítur
dæmið verr út, komi upp eldar
norðan vatnanna, því þá rennur
bræðsluvatn tafarlaust inn í
vötnin og vatnshæðin rís.
Enn vantar um 20 til 30 metra
á að vatnsborð hafi náð þeirri
hæð, sem hlaupið hefur við und-
anfarna áratugi. Þegar vatns-
borðið er nærri 1.430 metra hæð
er vatnsþrýstingur við botn
þeirra nægur til þess, að vatn
nær að þrengja sér inn undir ís-
inn og renna 50 til 60 kílómetra-
leið niður á Skeiðarársand.“
Helgi vann meðfylgjandi
myndir fyrir Morgunblaðið og
fylgja skýringar hans þeim.
Hér er þverskurður af íshellunni samkvæmt niðurstöðum íssjármælinga frá
1978. Mælisniðið er í stefnu norðaustur frá gosstöðvunum, frá punkti A til B,
sem merktir eru inn á kortið af Grímsvötnum. Þessar mælingar eru unnar af
Raunvísindastofnun Háskólans.
Fuglar drápust
úr jökulfýlu
KUNNUGT er um tcplega 40 Skeiðarárhlaup frá því land byggðist og
mikinn fjölda Grímsvatnagosa, en ekki er fjöldi þeirra alveg viss. Hér fer á
eftir stutt yfirlit yflr þessi gos og hlaup. Er í því stuðzt við samantekt
Sigurðar Þórarinssonar, jarðfrcðings, í bók hans Vötnin stríð.
Árið 1332 er fyrst talið að gos
hafi verið í Grímsvötnum en ekki
víst hvort Skeiðará hafi hlaupið
þá. Á næstu öldum er talið að
nokkuð hafi verið um eldvirkni í
Grímsvötnum og hlaup í Skeiðará,
en heimildir þar um eru litlar. Sé
gripið niður í annál Sigurðar má
geta svokallaðs Stórahlaups 1861,
sem hófst mjög snögglega 24. maí
samfara Grímsvatnagosi. Óvenju
mikill jakaburður var og jökulfýla
svo megn að fuglar drápust í
hrönnum. Hlaupið gekk mjög á
lönd Öræfinga. Árið 1873 fór
Skeiðará að vaxa mjög árdegis 6.
janúar, en Súla sama dag að
kvöldi. Ekki er vitað hve langt
hlaupið var. Gos byrjar í Gríms-
vötnum 8. eða 9. janúar. Var það
mesta öskugos, sem vitað er um í
Grímsvötnum og vöktu eldar fram
í ágúst. Síðasta stórhlaupið nefnir
Sigurður Skeiðarárhlaupið 1938.
Varð hlaupsins vart 23. maí og
voru þá aðeins 4 ár frá síðasta gosi.
Þrátt fyrir það varð það með
stærstu hlaupum og þakti mest all-
an Skeiðarársand, þegar það var í
hámarki, sópaði burt símalínum á
7 kílómetra svæði á austursandin-
um og á nokkrum köflum á mið-
sandinum. Er talið að heildar-
vatnsmagn hafi verið um 7 rúm-
kílómetrar og hafa hlaup farið
minnkandi síðan.
Skeiðarárhlaupið 1954 var hið
fyrsta, sem kannað var og mælt
það nákvæmlega að hægt var að
teikna nokkuð nákvæmt línurit af
gangi þess. Þá varð jökulfýlu vart
4. júlí og var Skeiðará þá orðin
korguð 7. júlí. Rennslið þann 13.
var orðið 1.000 rúmmetrar á sek-
úndu en hámarkið varð 18. júlí eða
10.500 rúmmetrar á sekúndu.
Heildarvatnsmagn var talið 3,5
rúmkílómetrar. Sig í Grímsvötnum
varð um 100 metrar en ekkert gos
varð þá. Síðasta gos í Grímsvötn-
um til þessa mun hafa verið árið
1934, en þá gaus þar í um það bil
eina viku.
SVARTIBUNKI
MÓSAR
GRIMSVOTN
KATLAR
Vatns-]|
Ihamar!
GRIÐARHORN
í/raí/fflurA/
/ SVÍAHNUKUR
^EYSTRI yS,
svÍáhúúkur -—
VESTRfO^
Öskugeiri
Hiauprásin
undUr jðkU
A/iáur
2km
A þessu korti af Grímsvötnum sést lega gOMtöðvanna við vestari Svíahnúk, öskugeirinn suður af hnúknum og
eðjustraumurinn, sem kastast hefur út i íshelluna til norðvesturs fri gosopinu. Einnig er ris vatnsins við hlaup,
austur úr vötnunum, sýnd i kortinu.
Sfmamynd: Morgunblaðið/Gunnlaugur
Rögnvaldsson.
Friðrik Karlsson tekur gítarsóló í
laginu Garden Party.
hennar í Bretlandi, Louis
Parker.
Hann hafði þó á orði, að
strákarnir í hljómsveitinni
þyrftu að vera afslappaðri á
næstu tónleikum, en Mezzo-
forte kemur fram alls sex
sinnum í röð í Bailey’s áður
en hin eiginlega tónleikaferð
hefst. Hljómsveitin er nýver-
ið búin að kaupa sér ný
hljómburðartæki og voru
þau reynd í fyrsta skipti í
gær. Smávægilegir tækni-
legir erfiðleikar komu upp,
en ekki svo alvarlegir að
áhorfendur yrðu þeirra var-
ir. Hljómburður í húsinu var
annars ekki nægilega góður.
Sjálfir voru strákarnir í
Mezzoforte nokkuð ánægðir
með frammistöðuna í gær, en
í dag var ætlunin að kaupa
eitthvað af „græjum" til
viðbótar. Voru þeir sérstak-
lega ánægðir með undirtekt-
ir áheyrenda, sem létu vel í
sér heyra.
Þúsund manns á fyrstu tón-
leikum Mezzoforte í Englandi
Frá Cunnlaugi Kagnarssyni, fréttamanni
Morgunbladsins í London, 31. maí.
EFTIR vel heppnaða ferð til
Hollands, þar sem hljómsveit-
in lék á þrennum tónleikum í
Amsterdam, Utrecht og Den
Haag, hófu fimmmenningarnir
í Mezzoforte 7 vikna langa
tónleikaferð sína um Bret-
landseyjar í diskótekinu Bail-
ey’s í Watford.
Bailey’s er risastórt diskó-
tek á tveimur hæðum, þar
sem m.a. er að finna ótölu-
legan fjölda bara, auk leik-
tækjasals, minjagripasölu og
nokkurra lítilla matsölu-
staða.
Að sögn framkvæmdastjóra
hússins voru um 1000 manns
saman komnir á tónleikun-
um á mánudagskvöld og
Eins og sjá má á þessari mynd var mikil stemmning á meðal áhorfenda.
hafði hann á orði að undir- ánægju sinni með hljóm-
tektir hefðu verið óvenju sveitina og slíkt hið sama
góðar. Lýsti hann mikilli gerði framkvæmdastjóri