Morgunblaðið - 01.06.1983, Blaðsíða 28

2g MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ1983
Safii í skinnbandi eða
ómerkilegum shirtingi?
— eftir Guðriinu
Ólafsdóttur lektor
Skilmálum aflétt
Á baksíðu Morgunblaðsins á
hvítasunnudag birtist frétt af
borgarstjórnarfundinum 19. maí
sl. Þar er sagt frá því að skilmál-
um um hús i Ártúnsholti við Ár-
bæjarsafn hafi verið aflétt. Fram
kemur að þessir skilmálar hafi
verið settir í tíð vinstri meirihlut-
ans að kröfu Árbæjarsafns og haft
eftir borgarstjóra, að þeir séu fár-
ánlegir og verið væri að leiðrétta
mistök. Eftir Vilhjálmi Þ. Vil-
hjálmssyni, formanni skipulags-
nefndar, er haft, að „engin sérstök
rök væru fyrir því að halda uppi
þessum furðulegu skilmálum", og
hann spyr: „Hvers vegna ætti að
skylda fólk til að klæða hús sín
timbri að hluta og banna því að
hafa svalir?" (Leturbr. mín).
Reyndar ætlast hann ekki til að
fá svar, af því að honum er full-
kunnugt um ástæðuna. Fyrir utan
greinargóðar skýringar í skipu-
lagsgögnum lágu fyrir á fundinum
bréf frá borgarminjaverði, Nönnu
Hermannsson, þar sem hún skýrir
frá sjónarmiðum safnsins. Enn-
fremur lá fyrir einróma samþykkt
umhverfismálaráðs, sem er rétt-
kjörin stjórn Árbæjarsafns, þar
sem lagst er gegn því að skilmál-
um verði aflétt og færð rök fyrir
því. í fréttinni í Morgunblaðinu
var bréfs borgarminjavarðar og
samþykktar umhverfismálaráðs
að engu getið, enda hvort tveggja
að engu haft af meirihluta skipu-
lagsnefndar og borgarstjórnar.
Þar sem ég álít að málefni Ár-
bæjarsafns snerti fleiri en kjörna
borgarfulltrúa hverju sinni, af því
að það er eign allra borgarbúa og
á mikilvægu menningarhlutverki
að gegna bæði í nútíð og framtíð,
vil ég freista þess að svara þessari
spurningu formanns skipulags-
nefndar, svo að lesendur Morg-
unblaðsins og þar með væntanlega
obbi Reykvíkinga haldi ekki að hér
sé um ofríki og afskiptasemi borg-
arminjavarðar að ræða eins og
fréttin gefur óbeint í skyn.
Hvers vegna skilmálar?
Þegar ákveðið var að byggja
íbúðarhús í Ártúnsholti í tíð
vinstri meirihlutans var gengið
allmjög á það svæði, sem Arbæj-
arsafni var ætlað í samþykktu að-
alskipulagi 1963—1983 og þrengt
verulega að safninu að norðvest-
anverðu. Stjórn safnsins, þ.e. þá-
verandi umhverfismálaráði og
borgarminjaverði, var þá heitið að
gengið skyldi frá girðingu og að-
komu að safninu og skyldi það
Guðrún Ólafsdóttir
kostað af því fé sem lagt yrði til
skipulagsvinnunnar. í annan stað
var því heitið að umhverfismála-
ráð og borgarminjavörður skyldu
hafa hönd í bagga með að ákveða
útlit húsa næst safnsvæðinu til
þess að umgjörðin utan um það
félli sem best að því og truflaði
ekki heildaryfirbragð svæðisins.
í tillögum að deiliskipulagi í
Ártúnsholti sem samþykktar voru
í megindráttum þann 21. des. 1981
í skipulagsnefnd og 22. des. s.á. í
borgarráði, gefur að líta þessa
klausu:
„Mikilvægt er að raðhúsin næst
safnsvæði Árbæjarsafns hafi lát-
laust og heilsteypt yfirbragð,
þannig að útlit þeirra stingi ekki í
stúf við byggingar safnsins.
Skipulagsnefnd mun setja nán-
ari skilmála um raðhúsabyggð
næst Árbæjarhverfi, s.s. varðandi
þakgerð og þakhalla, sem tryggir
að húsin falli vel að safnasvæð-
um.“
Fulltrúar Sjálfstæðisflokksins í
þáverandi skipulagsnefnd tóku
þátt í umfjöllun um þetta skipulag
eins og eftirfarandi bókun ber með
sér:
„Við höfum tekið þátt í umræð-
um um gerð þessa skipulags í ein-
stökum atriðum og gerum ekki at-
hugasemdir við það. Með tilvísun
til fyrri afstöðu okkar til þess að
svæði þetta sé tekið til íbúðabygg-
inga, sitjum við hinsvegar hjá við
endanlega afgreiðslu þess.“ (Ár-
skýrsla skipulagsnefndar og Borg-
arskipulags 1981, bls. 24).
Ekki er að finna neinar bókanir
um „fáránlega" eða „furðulega"
skilmála, né heldur varnaðarorð
um að verið væri að gera mistök.
Hverjir eru svo
skilmálarnir?
Reyndar er réttara að tala um
sérskilmála, af því að allir hús-
byggjendur verða að sjálfsögðu að
hlíta einhverjum skilmálum. Hér
er um að ræða skilmála sem þeim,
sem hafa verið svo lánsamir að ná
í lóð við Reyðarkvísl, hinni nýju
götu meðfram safninu að norð-
vestanverðu, er gert að hlíta um-
fram aðra sem byggja í þessu
hverfi.
Borgarminjavörður, umhverf-
ismálaráð, Borgarskipulag og höf-
undar skipulagsins, Knútur Jeppe-
sen, arkitekt og samstarfsmenn
hans, lögðu mikla vinnu í að finna
þessari væntanlegu raðhúsalengju
form án þess þó að leggja óeðli-
legar kvaðir á húsbyggjendur eða
binda þá við fyrirframgerðar
teikningar.
Sérskilmálarnir sem endanlega
voru samþykktir eru í stuttu máli
þessir. 1) Auk þess að þurfa að
hlíta ákvæðum um tiltekna stærð
og þakhalla, eins og allir hús-
byggjendur verða að gera, eiga
þök þessara húsa að vera klædd
gáruðum málmplötum, járnrauð-
um að lit. 2) Kvistir eru ekki leyfð-
ir, en heimilt er að setja þak-
glugga í þakflöt, þó ekki kúpla. 3)
Útskot og svalir sem ganga út úr
vegg á efri hæð eru ekki leyfðir. 4)
Langhliðarnar eiga að vera klædd-
ar standandi borðum. Litur borð-
anna á að vera brúnn, en stein-
steypu ljós, t.d. hvítur.
Já, formaður skipulagsnefndar
fer ekki með staðlausa stafi. Það
er bannað að hafa svalir. En innan
þess ramma sem að ofan greinir
eru ótal möguleikar fyrir ráð-
snjallan arkitekt. Það er til að
mynda hægt að hafa svokallaðar
franskar svalir á efri hæð, þ.e.
hurð eða hurðir sem opnast beint
út úr stofu. Á neðri hæð má gera
verönd með glerskála ef vill. Að
sjálfsögðu er garður fyrir framan
húsin, sem veit á móti suðri og
handan götunnar sér á grænt tún
Árbæjar. Það verður margur
Reykvíkingurinn að sætta sig við
minna, jafnvel þótt hann eigi sval-
ir og þurfi ekki að klæða hús sitt
með timbri.
Að sjást eða ekki sjást
Haft er eftir borgarstjóra í áð-
urnefndri frétt, að húsaröðin
muni ekki sjást nema af litlum
hluta safnsvæðisins. Þetta er ekki
allskostar rétt. Húsaröðin mun
sjást af verulegum hluta svæðis-
ins og hvað best frá þeim hluta
þess þar sem höfuðdjásn safnsins
er að finna, kirkjuna og sjálfan
Árbærinn. Og þó svo væri ekki, þá
fara gestir safnsins um allt svæð-
ið, ekki bara um hluta þess ef rétt
er að málum staðið. Þeir eiga að
skynja svæðið sem heild og allt
sem truflar þá heildarmynd, hvort
heldur er innan safnsins eða í um-
gjörð þess, spillir áhrifunum sem
stefnt er að, þ.e. að veita fólki
ofurlitla sýn inn í fortíðina, í líf
genginna kynslóða eins og það
speglast í gömlum húsum og am-
boðum.
Hvað kemur til?
Ástæðan fyrir því, að farið var
að hrófla við þessum skilmálum
nú er sú, að umsókn um niðurfell-
ingu þeirra barst frá byggingarað-
ilum einnar húsaraðar (17—25) af
fimm, sem eiga að rísa við götuna.
Á teikningum sem bárust með
umsókninni og umhverfismálaráð
fékk til umsagnar, var brotið í
bága við öll atriði sérskilmálanna,
nema e.t.v. um liti og þakklæðn-
ingu. Þakgluggar skaga þó nokkuð
upp fyrir mæni, gert er ráð fyrir
svölum á efri hæð og farið fram á
að losna við timburklæðningu á
þeirri forsendu að erfitt sé að
halda henni við. Þessi rök vekja
mér furðu. Eru íslendingar virki-
lega ekki búnir að læra að halda
við timbri á því herrans ári 1983?
Ég hef ferðast um Noreg þveran
og endilangan út á ystu og nyrstu
annes þar sem veður eru ekki síð-
ur rysjótt en hér. Samt standa
timburhúsin við hvern fjörð og
hverja vík og þeim er ekki ver við
haldið en steinsteyptu húsunum
hér, nema síður sé. Ef við erum
ekki búin að læra þetta er sann-
arlega kominn tími til að fara að
gera eitthvað í málinu nú, þegar
þúsundir íslendinga eru ótrauðir
að byggja sér timburhús.
Eins og fyrr segir lagði um-
hverfismálaráð til að umsókn
þessara húsbyggjenda yrði hafn-
að. Ég held ég megi fullyrða að
ástæðan hafi ekki verið sú, að það
hafi sérstakt yndi af því að leggja
stein í götu fólks, heldur af því að
forsendur fyrir þessum sérskil-
málum eru óbreyttar og margir
aðilar höfðu lagt sig í líma við að
setja þá, þannig að allir mættu
sæmilega við una. Það virðast að-
rir húsbyggjendur við götuna
gera, en þeir hafa, að því er mér er
tjáð, farið eftir skilmálum um-
yrða- og athugasemdalaust.
Um formlegt lýðræði
og raunverulegt
Nú er ég ekki með þessum orð-
um að vefengja að borgarstjórn
hafi rétt til þess að fella niður eða
breyta samþykktum eins og gert
var í þessu máli. Ég viðurkenni
líka að hér er um smekksatriði að
ræða og um þau má lengi deila. En
ég vil mótmæla hvernig var að
þessu staðið. I fyrsta lagi var sam-
þykkt umhverfismálaráðs ekki
virt viðlits. f öðru lagi hafnaði
bæði meirihluti skipulagsnefndar
og meirihluti borgarstjórnar (allir
fulltrúar Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks) beiðni borg-
arminjavarðar og umhverfismála-
ráðs um frestun svo að borgar-
minjavörður gæti skýrt málið
fyrir húsbyggjendum. f þriðja lagi
þóttust allir þessir borgarfulltrú-
ar, fjórtán talsins, þess umkomnir
að dæma störf þess ágæta fag-
fólks, sem þarna hafði verið að
verki, þ.e. starfsfólk Árbæjar-
safns, forstöðumaður Borgar-
skipulags, arkitektarnir, sem að
skipulaginu unni, ómerk og að
engu hafandi með einni handar-
uppréttingu að lítt eða óathuguðu
máli.
Verst er þó að hér voru hags-
munir nokkurra einstaklinga látn-
ir sitja í fyrirrúmi, en ekki hags-
munir borgarstofnunar sem hefur
því sérstaka hlutverki að gegna að
vera öllum borgarbúum og gestum
okkar til uppfræðslu og yndis-
auka. Hér hefur lýðræði verið virt
að forminu til, en það er langt frá
því að ákvörðunin sé lýðræðisleg í
raun, því að raunverulegt lýðræði
getur það eitt kallast þegar kjörn-
ir fulltrúar lýðsins taka heill
fjöldans fram yfir hagsmuni ör-
fárra einstaklinga.
Og ekki er þessi framkoma við
eina borgarstofnun til þess fallin
að örva starfsmenn hennar til að
sýna kostgæfni og árvekni í starfi,
ekki síst þegar allt útlit er fyrir,
að ekki verði heldur staðið við hitt
loforðið, sem safninu var gefið, að
reist skyldi girðing á hinum nýju
mörkum safnsins því að kostnað-
arlausu.
Niöurlag
Við erum svo lánsamir, Reyk-
víkingar, að hafa fengið til starfa
einstaklega vel menntaðan og
áhugasaman borgarminjavörð,
sem hefur rækt sitt starf af mik-
illi alúð og dugnaði og eflt safnið á
allan hátt og þokað því áleiðis til
að verða sómasamlegt sem saga
okkar í mannvirkjum og munum.
Það má kannski orða það þannig
að borgarminjaverði, stjórn safns-
ins og öðrum velunnurum þess sé
umhugað um að þessi saga okkar
sé í veglegu bandi. Það þykir ekki
hæfa að gefa út vandaðar bækur í
lélegum shirtingi. Þær eru gefnar
út í skinnbandi. Gleðin og
ánægjan yfir þessu safni, sem þó
nokkru af útsvörum borgarbúa er
varið til, verður meiri ef umgjörð-
in hæfir því.
Ég vil því skora á það ágæta
fólk, sem er að undirbúa bygg-
ingar sínar við Reyðarkvísl að
virða þessi sjónarmið og sýna
þegnskap sinn og drengskap með
því að falla frá breytingunum á
sérskilmálunum, jafnvel þótt 14
hendur hafi verið á lofti á borgar-
stjórnarfundinum 19. maí.
Með þökk fyrir birtinguna.
Guðrún Ólafsdóttir
Guðrún Ólafsdóttir, lektor, er full-
trúi Krennaframboðsins íumhverf-
ismálariði.
Stóðhestasýning
í Gunnarsholti
HIN ÁRLEGA sýning stóðhesta-
stöðvar Búnaðarfélags íslands
var haldin á laugardaginn síðast-
liðinn í Gunnarsholti. Sýndir voru
rúmlega tuttugu folar, bæði í eigu
stöðvarinnar og einstaklinga.
Mikill fjöldi áhorfenda fylgd-
ist með sýningunni og voru
menn sammála um að aldrei
hefði stöðin boðið upp á jafn
efnilega fola sem nú. Einn fjög-
urra vetra foli, Adam frá Með-
alfelli, fékk I. verðlaun og 8.13
stig í einkunn, sem er mjög góð-
ur árangur. Einnig voru eldri
hestar sýnir og sjáum við á
myndinni Þorkel Bjarnason
hrossaræktarráðunaut ásamt
tamningamönnum stöðvarinn-
ar, þeim Gísla Gíslasyni og Páli
Pálssyni á aldursforsetum
stöðvarinnar. Þeir eru frá
vinstri talið, Þorkell á Glað frá
Reykjum, Gísli á Ými frá
Ysta-Bæli og Páll á Hrana frá
Hrafnkelsstöðum. Nánar verð-
ur sagt frá sýningunni síðar.
Ljósmynd Valdimar Kristins-
son.