Morgunblaðið - 01.06.1983, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNI 1983
34
Kiing:
Um eilfft lff
Bókmenntir
Siglaugur Brynleifsson
Hans Kting: Ewiges Leben.
R. Piper & Co. 1982.
Hans Kving er méöal víðkunn-
ustu guðfræðinga nú á dögum.
Bækur hans hafa verið þýddar á
allar höfuðtungur Evrópu og ein
þeirra, „Christ Sein“, kom út á ís-
lensku á síðasta ári. „Christ Sein“
og „Existiert Gott“ eru höfuðrit
hans og hér kemur þriðja ritið.
Auk þessa hefur hann ritað mörg
rit og bæklinga og fjölda tímarits-
greina. Ferill hans sem guðfræð-
ings hefur verið stormasamur,
frávik hans frá kórréttri kenningu
páfastóls í ýmsum efnum varð til
þess að honum var meinað að
kenna guðfræði við háskólann í
Tiibingen í nafni kirkjunnar, í des-
ember 1978. Hann hefur starfað
þar áfram við kennslu, þrátt fyrir
afstöðu kúríunnar og aðdáendum
hans fer fjölgandi innan kaþólsku
kirkjunnar og í öðrum kirkjum.
Sumir hafa líkt honum við Lúther
og áhrif rita hans hafa verið mik-
il, „Existiert Gott“ hefur t.d. verið
nefnd ný Summa theologia.
Rit þetta er níu fyrirlestrar,
sem Kúng hélt við háskólann í
Túbingen. Höfundurinn hefur
unnið upp og breytt fyrirlestrun-
um, einkum með viðaukum. Hann
segist hafa skrifað fyrri höfuðverk
sín sem svar við spurningum nú-
tíma manna um Guð og kristinn
dóm og sama gildi um þessa bók.
„Innsigli öngvir fengu/upp á
lífsstunda bið ... “ Enginn veit þá
hann vaknar að morgni hvort
hann lifir daginn. Og hvað tekur
við með dauðanum og eftir
dauðann? Frá örófi alda hafa
menn talið að líf væri eftir þetta
líf, skuggatilvera, nirvana eða
himnaríki og helvíti. Annað líf tók
ýmist við strax eftir dauðann eða
við heimsslit eða eftir dómsdag.
Endurholdgun, sálnaflakk og
kenningar spíritista um samband
við framliðið fólk voru þættir
þessarar trúar. Annað líf og trúin
á guði eða guð voru alltaf nátengd.
Þegar hin vélræna heimsmynd
tekur að ryðja sér til rúms, breyt-
ist afstaða manna til guða og guðs,
afneitunin fylgir í kjölfarið og
með Feuerbach verða skírustu
þáttaskilin í þessum efnum. Feu-
erbach færði guðshugmyndina og
hugmyndina um himnaríki yfir í
mannheima, maðurinn og fram-
þróun hans og þroski varð sá guð,
sem samrýmdist framfarahug-
myndum skynsemi vædds mann-
kyns á fyrri hluta 19. aldar. Mað-
urinn var takmarkið, Guð var
óþarfur. „Wesen des Christem-
tums“ kom út 1841 og vakti strax
óhemju athygli og þetta rit átti
eftir að halda gildi sínu fyrir athe-
ista allt fram á okkar daga og er
enn höfuðrit þeirra sem aðhyllast
hina algjöru efnishyggju. Kúng
álítur að kenningar Marxs,
Freuds, kenningar pósitívista og
gagnrýnnar skynsemishyggju
sæki öll rök sín gegn tilveru Guðs
og gegn eilífu lífi til þessa rits, að
meira eða minna leyti. En höfuð-
niðurstaða þessarar kenningar er
að annað líf sé óskhyggja mann-
anna og guðdómurinn sé sprottinn
af sama toga.
Hin örugga heimsmynd „vulg-
ær“-efnishyggjunnar hefur orðið
fyrir miklum skakkaföllum síð-
ustu áratugi og reyndar þegar á
fyrri hluta þessarar aldar. Rann-
sóknir í efna- og eðlisfræði, líf-
fræði, kjarneðlisfræði og stjörnu-
fræði hafa gert fullyrðingar efn-
ishyggjunnar mjög vafasamar í
ýmsum þýðingarmestu þáttunum.
Darwinskenningin er nú tekin að
riða, þessi opinberun framfara-
sinna útþenslu og samkeppnis-
samfélaga 19. aldar.
Kúng vitnar til nýjustu heim-
spekikenninga, existentialista og
nýmarxista, Jean-Paul Sartre,
Heidegger, Jaspers, Adorno,
Horkheimer og Ernst Bloch.
Skoðanir þessara heimspekinga
eru ýmist nei við öðru lífi eða þeir
segja hvorki af eða á, spurningin
er opin.
Og hvernig er svo ástand þess
heims sem trúði á þúsund ára rík-
ið, himnaríkið undir merkjum
sameignarskipulags, tæknivæð-
ingu og vísindi og stöðugar fram-
farir og fjármagnsmyndun? Það
gerast nú færri og færri sem trúa
á framfara-guðinn, hann er einn
þeirra sem brugðust og er á leið í
sorptunnuna, gjörnýting náttúru-
auðlinda er á góðri leið með að
ummynda yfirborð láðs og lagar í
sorphaug. Agirnd og græðgi af-
skræmir mannleg samskipti.
„Sósíalisminn er orðinn anti-
solidaritet" (Pólland).
Tilgangurinn bæði austan og
vestan er aukin framleiðsla, fram-
leiðni og stórbætt lífskjör, fram-
farir í vísindum og tækni, það er
samstaða um þetta og einnig um
framleiðslu varnarvopna og árás-
arvopna til að tryggja þessi fram-
farasinnuðu samfélög!
Og æska „engrar framtíðar"
vafrar um í leit að tilgangi, full
kvíða og sálfseyðingarhvatar, upp-
gjafar og doða.
Kúng rekur viðbrögð manna við
dauðanum og tilraunir manna til
þess að öðlast einhverja vitneskju
um „eftir dauðann" með vísinda-
legum eða hálfvísindalegum að-
ferðum.
Rannsóknir á reynslu þeirra
sem „dáið“ hafa á sjúkrahúsum og
Hans Kiing
lifnað við, eru stundaðar víða og
geysimiklum heimildum hefur
verið safnað um þá reynslu. Höf-
undar eru m.a. Elisabeth Kúbler-
Ross, Raymond A. Moody og Eck-
art Wiesenhútter, hafa skráð
reynslu þeirra sem lifað hafa af
„dauðann", eða dáið „klínískum
dauða“ eins og Kúng nefnir það
ástand, áður en einstaklingurinn
deyr „bíólógiskum dauða", en af
honum vaknar enginn.
Kúng telur að frásagnir þeirra,
sem vaknað hafa út dauðadái, séu
hliðstæðar reynslu þeirra sem
hafa „farið úr líkamanum" eða
tjái reynslu sína af áhrifum
sterkra deyfilyfja. Hafa þessar
rannsóknir og frásagnir þá enga
þýðingu sem sönnun á framhalds-
lífi? Kúng svarar neitandi og telur
að reynsla þessa fólks í dauðadái
geti engan veginn verið heimild
um annað líf, því að reynslan sé
bundin við síðustu fimm mínút-
urnar fyrir hinn eiginlega dauða.
Kúng fjallar um ESP (extra
sensory perception), yfirnáttúru-
leg fyrirbrigði eða hvað sem menn
vilja nefna fyrirbrigði, sem ekki
hlíta eðlilegum lögmálum, nátt-
úrulögmálum, og ekki verða skírð
né skilgreind. Djúpsálarfræði er
mikið stunduð, bæði af kunnáttu-
mönnum og ekki síður af ýmsum
vafasömum aðilum og mikiíl fjöldi
rita kemur út ár hvert þar sem
hinir og aðrir fjalla um dulræn
fyrirbrigði. Þeir sem hafa komist
lengst og iðka þessi fræði af mikl-
um áhuga eru fræðimenn við
heilarannsóknarstöðina í Len-
ingrad. Þeir hafa önnur heiti á
þeim fyrirbrigðum sem kennd eru
til „sálar" á Vesturlöndum, kenna
það við „bíó“ svo sem fjarhrif, sem
þeir nefna „bíómiðlun" o.s.frv.
Þessi efni hafa einnig verið mikið
stunduð í Kaliforníu og víðar.
Kúng telur að rannsókn þessara
fyrirbæra sé enn á frumstigi og
eins og nú sé ástatt, sanni niður-
stöðurnar ekkert um eilíft líf en
aftur á móti styðji þær orð Shake-
speares: „Það er fleira milli him-
ins og jarðar, en það sem heim-
spekina dreymir um.“
Sálarrannsóknir eða spíritismi
eru stunduð bæði fyrir vestan
tjald og austan og í Sovétríkjun-
um eru önnur hugtök notuð, lík-
amningar eða astrallíkamar eru
þar nefndir „bíóplasma". Eins og
sæmir kaþólskum guðfræðingi og
þeim guðfræðingum öðrum, sem
hlýða fyrirmælum Páls postula,
þá sinnir hann lítt þeim fræðum,
afgreiðir sálarrannsóknir í
knöppu máli.
Áhugi sovéskra fræðimanna á
sálarrannsóknum gæti e.t.v. staf-
að af áhuga „vulgær“-marxista á
því að geta í eitt skipti fyrir öll
sannað með rannsóknum á ESP og
rannsóknum á miðilsástandi, að
annað líf væri ekki til, en það hef-
ur ekki tekist með þessum aðferð-
um hingað til og ekki heldur að
sanna að svo væri. Fullyrðing
skólastíkera gildir enn, annað líf
er „totaliter aliter", algjörlega
annað, og verður ekki skilið jarð-
legum skilningi.
Kúng ræðir talsvert um afstöðu
læknavísinda til dauðans og hinna
dauðvona og í því sambandi um
aðstoð í dauðastríði þar sem hann
nefnir „mannsæmandi dauða-
stund“. Hann leggur mikla
áherslu á aðstoð lækna og hjúkr-
unarfólks við þessar aðstæður og
telur fulla þörf á að fólki sé sýnd
meiri umhyggja á banabeði.
Áttundi kafli ritsins heitir
„Himinn á jörð?“ Og hann spyr, til
hvers erum við á jörðinni? Svar
kirkjunnar: „Við erum hér á jörð-
inni til þess að þekkja Guð, til
þess að elska Hann, til þess að
þjóna Honum og til þess að kom-
ast til himnaríkis" (Joseph De-
harbe 1847). Gildir þetta svar nú?
spyr höfundur. Og hann heldur
áfram, vitnar í Kalvin: „Quelle est
la principale fin de la vie hum-
aine? Svarið: „C’est de cognoistre
Dieu.“
„Til hvers lifum við?“ Hver er
tilgangurinn? Kúng telur að svör
kirkjunnar hér að framan séu of
takmörkuð til þess að þau nái til
manna nú á dögum. Þess vegna
leitast hann við að svara með til-
liti til hrein-jarðlegra þarfa og
nauðsynjar mannanna. Jörðin og
jarðlífið hljóta að tengjast himn-
inum, „jarðlífið verður að verða
opið fyrir himninum, til þess að
það gæti orðið mennskt" og hann
heldur áfram: „Himinn Guðs al-
máttugs er mönnunum stöðug
áminning: Vonin um himnaríki
verður að verða von um endurskin
samskonar vonar á jörðu, meðal
mannanna, svo að hún (jörðin) og
mannlegt líf verði mennskt."
Skrif Kúngs um þessi efni eru af
sama toga og kenningar spökustu
guðfræðinga miðalda og þá eink-
um Dionysiusar Areopagite, sem
setti saman rit um guðsríki, sem
varð lykilrit guðfræðinnar um
aldir. En samkvæmt þeim kenn-
ingum skyldi jörðin verða speg-
ilmynd himnaríkis, að svo miklu
leyti sem gjörlegt var og það varð
stefna kirkjunnar með afskiptum
hennar af öllum mennskum til-
burðum hér í heimi.
Höfundur fjallar um upprisuna,
þar sem hann gerir henni eins ít-
arleg skil og gjörlegt er á tæpum
200 blaðsíðum. Kenning Kúngs
virðist vera samhljóma hinni
klassísku kristni, eins og þær
koma fram í knöppu og skýru
formi Passíusálmanna. Undrið
gerðist, fórnardauði Krists endur-
leysti mannkynið og þar með upp-
hófst nýr heimur, ný meðvitund:
Gegnum Jesú helgast hjarta
í himininn upp ég líU má;
Guðs míiLs ásUr birtu bjarU
bæói fæ ég að reyna og sjá,
hryggðarmyrkrið sorgar svarU
sálu minni hverfur þá.
Með þeim atburðum sem urðu á
Golgatha og við gröfina opinber-
aðist frum- og höfuðtilgangur
mannlegs lífs, sem er ekki tjáan-
legur með orðum, grunnleyndar-
dómur mennsks tilgangs og
raunveruleika sem menn nái ein-
ungis til með algjöru trúnaðar-
trausti og trú á Guð almáttugan,
skapara himins og jarðar.
Eilífur dauði deyddur er,
dauðinn Jesú það vinnur hér
dýrt metur drottinn dauða minn,
dauði, hvar er nú broddur þinn?
Dauðinn til lífsins né stutt er stig
stórlega því dauðinn batar mig.
Kúng talar um „Mysterium
stricte dictum, tremendum et
fascinosum", algjöran leyndar-
dóm, hræðilegan og töfrandi í
senn, sem ekki verður með hug-
tökum tjáður né skilinn, sem er og
er ekki og verður aldrei lýst, Guð
sjálfur..." Tilgangur mannlegs
líf tjáist í Rómvbr. 7,8.: „Því að
enginn af oss lifir sjálfum sér og
enginn deyr sjálfum sér, því að
hvort sem vér lifum, lifum vér
drottni, eða vér deyjum, deyjum
vér drottni; hvort sem vér lifum
eða deyjum, þá erum vér drott-
ins.“
Það er vissa þessa leyndardóms
og trúin á hann sem slævir brodd
dauðans og opnar nýjar víddir í
fullvissu um tilgang mannlegs lífs
og verund, nýja verund í heimi
sem er „totaliter aliter".
Og líkt og mæta allir punkti einum
við öxul geislar hjóls i vegi fornum,
svo lukti um mig sú ást, er höndum hreinum
heldur á sól og jörð og öllum stjörnum.
„L'amor che move il Sole e l’altre stelle.“
Kúng gerir mjög góða grein
fyrir afstöðu manna nú á dögum
til hinna „hinstu efna“. Hann rek-
ur kenningar heimspekinga um
þetta efni og sýnir fram á að það-
an er engin svör að fá nema ef
vera skyldi helst hjá Heidegger.
Vísindalegar kenningar eru gild-
islausar og djúpsálarfræði, ESP,
og sálarrannsóknir svara engu,
samkvæmt skoðun hans. Guð-
fræðin og opinberuð hugmynd
hennar um gerð mannsins og til-
gang beinir mönnum til þeirra
afla, sem flutt geta fjöllin. Höf.
skrifar hér bók, sem snertir mjög
flest þau vandamál, sem nú
myrkva mannheima og bendir á
leiðir, sem hann telur líklegastar
til þess að leysa mannheim úr
þeim álögum sem atburðarás und-
anfarinna alda og þröng viðhorf
jarðlegs skilnings hafa hneppt
hann í, og leið hans er skilningur á
tilgangi mennsks lífs sem skyldu
við sjálfan hann, og náunga sinn,
sköpunarverkið og Guð.
Stórgóð, en söngurinn
skemmir enn sem fyrr
Hljóm-
plotur
Siguröur Sverrisson
Grafík
Sýn
Graf 002
Fáar íslenskar plötur vöktu
jafn mikla og almenna athygli
árið 1981 og fyrsta plata
hljómsveitarinnar Grafík frá
ísafirði. Bar hún nafnið Ot í
kuldann og þar var að finna
fyrstu marktæku þreifingarnar
innan tölvupoppsins hérlendis.
Margir minnast vafalítið enn-
þá lagsins Videó, sem náði mikl-
um vinsældum, en það voru önn-
ur lög á þeirri plötu, sem vöktu
athygii mína. Bæði titillagið Ut í
kuldann og Hrollaugsbunga voru
lög, sem gáfu til kynna, að e.t.v.
væri þetta upphafið að glæstum
ferli.
Menn kunna kannski að reka
upp augu þegar ísafjörður er
nefndur í tengslum við nýja
plötu merkrar hljómsveitar.
Hverjar sem væntingarnar
kunna að vera, hlýtur tónlist
Grafík að koma á óvart.
Sýn
Önnur plata Grafík, Sýn, er
nýlega komin út. Hún er á allan
hátt miklu vandaðri plata en Út
í kuldann, þótt báðar séu þær
teknar upp á gamla 8-rása app-
aratið. Því verður ekki í móti
mælt, að mikil breyting hefur
orðið á tónlistinni þótt hún sé að
sumu leyti hin sama að stofni til
og var á Út í kuldann.
Miklu meira er lagt í lögin en
áður og ýmis hljóðfæri dregin
fram í dagsljósið og skemmti-
lega notuð. í sumum laganna
dregur útflúrið athyglina frá
sjálfri laglínunni og fyrir vikið
kunna þau að verka tormeltari.
Það kann e.t.v. að verða á kostn-
að vinsældanna.
Fyrri hliðin
Á Sýn eru ellefu lög að upp-
hafs- og endastefi meðtöldum og
ekki sakar að renna yfir hvert og
eitt í örstuttu máli. Að loknu
laglegu upphafsstefi, sem ber
einfaldlega nafnið Preludium,
tekur lagið í Garðinum við. Það
fer dulítið þunglamalega af stað,
en lyftist upp með stórgóðu
saxófónsólói Sigurðar Flosason-
ar. Þá tekur við lagið Fall, sem
einkennist af sterkum og
skemmtilegum gítarleik. f laginu
Sýn hélt maður að Frank Zappa
væri mættur, en það var bara
fyrst. Sýn hefur að geyma mónó-
tónískan undirtón, en skemmti-
legur gítar- og hljómborðsleikur
gerir það að verkum, að lagið
verður ekki leiðigjarnt. Bauna-
lán nefnist síðan lag um danska
sæðisbankann margumtalaða.
Snoturt lag. Goggað í stuðið
heitir lokalag fyrri hliðarinnar
og minnir mjög á lag sem Chapl-
in frá Borgarnesi gaf út á lítilli
plötu fyrir nokkrum árum. Stutt
en skemmtilegt.
Síðari hliðin
Síðari hliðin er ekki alveg eins
áheyrileg og sú fyrri. Hún hefst
á laginu Á markaði, sem rétt
sleppur fyrir horn að mínu mati.
Þá tekur lagið Africano við og
stendur fyllilega undir nafni.
Dálítið þunglamalegt með allra
handa kynjahljóðum. Gæti sómt
sér vel sem kynningarlag í Saf-
ari. Lagið Fyrir-mynd kemur
næst og fer ákaflega þunglama-
lega af stað, en sprettur svo allt
í einu upp og endar skemmtilega.
La Mer nefnist næstsíðasta lag
plötunnar. Virkilega fallegt lag
um hafið, þar sem sjávarhljóð-
inu er skemmtilega blandað við
næman hljóðgervlaleik. Post-
ludium heitir lokalagið. Snoturt
píanólag, en gæti verið tekið úr
hvaða kvikmynd sem er.
Lokaorð
Sýn ber höfundum sínum gott
vitni. Grafík hefur undirstrikað
með þessari plötu sinni, að hér
er á ferð einhver allra besta
hljómsveit landsins. Tónlist
Grafík er óvenjulega góð íslensk
popptónlist, hvernig svo sem
mönnum gengur að meðtaka
hana. Ég hafði það á orði um
fyrri plötu sveitarinnar, að söng-
urinn væri höfuðverkur. Með
nýjum söngvara er hann betri,
en höfuðverkur samt. Ég er
þeirrar skoðunar, að ef Grafík
léki einvörðungu „instrumental"
tónlist, stæðu þeim fáar sveitir
hérlendis á sporði.