Morgunblaðið - 05.06.1983, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚNÍ 1983
Kort af Frakklandi, sem sýnir hvar hafnarborgin Dunkirk liggur alreg í norðausturhorni landsins við landamærin að
Belgíu, en þar nær Flandern inn í Frakkland. Eru þar kölluð Norðurbéruðin í Frakklandi en þaðan komu
fslandssjóm enn. Bretagneskagi liggur austur úr landinu og bretónsku íslandssjómennirnir voru af norðurströnd
hans. En á milli þessara héraða i norðurströndinni liggur Normandí-bérað.
Franskir strandmenn í byrjun aldarinnar fyrir framan þýzka konsúlatið í Reykjavík.
ur settar um umpökkun. Fiskur-
inn hafði verið fátækrafæða, en
þörfin fyrir fisk í nýlendunum
eykur eftirsóknina í fisk. Útgerð-
armenn eru alla 18. öldina að þróa
betri fiskveiðiaðferðir og betri
búnað í skipin, auk þess sem
aðbúnaður og kaup sjómanna eru i
deiglunni. Frá tímum Loðvíks 14.
og fram undir 1763 fengu sjómenn
aðeins mánaðarlaun. En með auk-
inni velgengni er smám saman
byrjað að greiða þeim hlut líka.
Um þetta er samt greinilega mikil
togstreita, þar til samningar nást
um aflaskiptin. Konungur er þá
farinn að veita þeim skipum verð-
laun, sem koma með mestan fisk-
afla heim af hverri vertíð. Um
1767 eru send á fiskimiðin tvö
fyrstu flutningaskipin, sem áttu
að taka við afla fiskiskipanna inni
á fjörðum í maímánuði og flytja
heim á vormarkaðinn, til að ná
bestu sölu. En þessum flutn-
ingaskipum fjölgaði svo næsta
áratuginn. Einnig datt þeim i hug
1768 að reyna að senda með hverri
duggu á Islandsmið lítinn skips-
bát, er skyldi leita fiskjar og vera
notaður til að fara í land. En við
það kom til árekstra við dönsku
stjórnina, svo að hætta varð við
það eftir mikið þóf.
Bannað að trufla
fé á beit
Fiskimennirnir virðast því vilja
komast í land á íslandi. Og ástæða
þykir til þess að gefa þeim form-
lega ströng fyrirmæli um um-
gengnishætti við landsmenn, þeg-
ar þeir leita þar vars í flóum og
fjörðum. I reglum þessum er sjó-
mönnum bannað að fara inn í hús
fslendinga eða trufla fé þeirra á
beit. Og þeim er stranglega bann-
að að stíga á land í eyjum og taka
egg eða skjóta æðarfugl eða seli.
Ekki mega þeir heldur hirða reka-
við né fiska nær landi en 3 mílur.
Árið 1767 sendi franska stjórnin
freigátuna La Folle með 200
manna liði með fiskiskipunum, til
að halda uppi röð og reglu meðal
sjómanna frá Dunkirk, veita þeim
aðstoð og verja þá fyrir dönskum
kaupmönnum, sem höfðu einka-
rétt á verzluninni. Skipið kom til
Patreksfjarðar, þar sem 36 skip
höfðu leitað vars. Skrifar skip-
stjórinn heim:
„Ég er á Patreksfirði, þar sem
ég hefi fundið 12—15 skip er
þurftu á aðstoð að halda. Allt
þurfti að laga hjá þeim. Lét þá
hafa menn í stað hinna dauðu og
veitti veikum læknishjálp. Sjúk-
dómar eru þó ekki eins tíðir og ég
hafði haldið, en margir skaddaðir
af slysförum." Skipstjórinn getur
þess að hann hafi sett einn í járn
fyrir að taka skipstjóra sinn upp á
kraganum. „Ég þóttist ætla að
hýða hann og lét kapteininn hans
biðja honum vægðar. Vil ekki vera
of harður og eiga á hættu að sjó-
mennirnir leiti yfir til Hollands
eftir skiprúmi. Þá gæti orðið erfitt
að manna skipin næsta ár. Kergu-
elen-leiðangurinn fer frá Pat-
reksfirði til að kanna ströndina og
mæla, áður en hann heldur heim
og verzlunarráðið mun láta teikna
kort eftir mælingunum." Þarna er
vikið að leiðangri Kerguelen de
Tremarec, sem áður er getið, og
augljóst að Frakkar eru að búa sig
undir að þekkja betur ströndina
og miðin.
Skipstjórinn kveðst hræddur
um að missa sjómennina. En um
þetta leyti gerir ófriður milli
Frakka og Englendinga og deil-
urnar um nýlendurnar í Banda-
ríkjunum útgerðinni í Dunkirk
erfitt fyrir. Konungur veitti öðr-
um höfnum styrki vegna korn-
flutninga og Englendingar hindra
siglingar frönsku skútanna í norð-
urátt. Og fiskimennirnir fara að
flytja sig til Hollands. 1792 lá við
að Englendingar tækju Dunkirk,
sem lá opin fyrir, skipin siuppu þó
út, en byltingarmenn óðu upp og
verðlag rauk upp. Varð allt þetta
til þess að fiskveiðar lögðust niður
í 7 ár. Til viðbótar var svo sett til
verndar innlendum iðnaði bann
við innflutningi á erlendu salti,
þ.e. Portúgalsaltinu, sem þótti
miklu betra á fiskinn en það
franska. En það drap niður salt-
fiskiðnaðinn, sem Frakkar höfðu
verið að byggja upp með svo mik-
illi kostgæfni. Þorskveiðarnar við
ísland, sem höfðu verið Dunkirk-
búum svo gjöfular, fóru í rúst.
Sóttu íslandsmið
alla 19. öldina
Um aldamótin 1800 fór aftur að
glæðast og á 19. öldinni varð
Dunkirk fremsta þorskveiðihöfn
Frakka, allt fram til loka aldar-
innar er höfnin stækkaði og
breyttist í verzlunarhöfn og út-
gönguleið fyrir iðnaðinn í Norður-
hérununum. Dunkirk nýtti sér þá
ekki nálægðina við Norðursjó, til
þess að verða fersk fiskhöfn, held-
ur færðust ferskfiskveiðarnar af
skútum til Ermarsundshafnanna í
Frakklandi, enda þá orðið hægara
að flytja fiskinn þaðn með bættum
járnbrautarsamgöngum á mark-
aðina. Boulogneborg notfærði sér
það og kom sér upp gufuskipum,
en lágt saltfiskverð gat ekki gefið
þorskveiðisjómönnum sambæri-
legar tekjur. Það varð til þess að
29
Dunkirk-búar sneru sér meira að
flutningum og verzlun og hættu að
gera jafnmikið út á þorskveiðar.
En aðrar franskar hafnir austar á
ströndinni, sem áttu færri kosta
völ, héldu áfram skútuútgerð. Má
þar fyrst nefna Gravelines, sem
hafði farið að stækka 1785 og
Bretagne-hafnirnar Fécamp og
Saint Malo. Dunkirkbúar sem
höfðu orðið fyrstir til að taka upp
þorskveiðar, urðu því einnig fyrst-
ir til að skipta um yfir í annað.
Ekki misstu þeir þó forustuna
skyndilega, heldur smám saman.
Raunar hættu síðustu þorskveiði-
skip þeirra ekki alveg fyrr en und-
ir heimsstyrjöldina síðari. Síðasta
skipið sigldi 1930 I því sam-
bandi má minna á, að Pompólar á
Bretagne telja upphaf þorskveiða
sinna við ísland hafa verið árið
1856 og blómatímann fram undir
fyrri heimsstyrjöldina þótt þeirra
síðasta seglskip héldi á Islandsmið
1936. Tölur hefi ég um að þorsk-
veiðiskipin frá Dunkirk hafi verið
frá 67 á árinu 1826 og síðan iðu-
lega yfir 100 talsins á vertíð á 19.
öldinni og jafnvel komist upp í
130. Flest 1863, 134 skip. Hafi
þeim farið að fækka aftur um 1870
niður í 60—70 og enn eftir alda-
mótin. Verið komin niður í 50 um
1907 og 23 árið 1914.
Upphaf 19. aldarinnar var þó
ekki sérlega uppörvandi hvað
þorskveiðar snertir. 1799 hættu
útgerðarmenn á að senda nokkur
lítil skip á íslandsmið undir
„hlutlausum fána“. Þeir komu
heim með góðan afla, 380 tonn á
skip, sem varð til þess að árið eftir
héldu 7 seglskip af stað á ís-
landsmið. 1802 tóku Englendingar
fiskibátana er þeir sigldu hjá. En
eftir það náðust samningar milli
Frakka og Englendinga um að
hvorugur tæki fiskiskip hins og
komust frönsku duggurnar þá á
miðin hrakfallalaust. Þrátt fyrir
það áræða ekki nema tvær duggur
að leggja á íslandsmið á vertíðinni
1806. Eftir að Napoleon er sigrað-
ur 1815 og friðarsamningar gerðir
við Englendinga, hefjast útgerð-
armenn í Dunkirk handa og ná
fljótt upp svipuðu magni þorsk-
afla sem þeir höfðu haft í lok 18.
aldar. Fyrstu árin urðu þeim gjöf-
ul og fiskiskipunum fjölgaði ört.
Með þeim afleiðingum að útgerð-
armennirnir lentu í mestu erfið-
leikum með að losna við þennan
mikla afla. Fyrir tíma járnbraut-
anna lá Dunkirk- höfn þarna í
norðausturhorni Frakklands illa
við samgöngum á markaðina. Á
árunum 1815—22 voru skipin sem
fóru til þorskveiða frá 27 og upp í
60 á ári. Fyrstu árin fékkst fyrir
fiskinn hátt verð. Síðan hallaði
undan fæti. 1818 fóru 4 útgerð
armenn á hausinn. Og algert verð-
fall varð á fisknum 1822. Árin
1821 og 1822 voru mikil hafísár,
svo að fiskiskúturnar við ísland
urðu að flýja undan ísnum inn á
firði. Lágu þar í margar vikur, allt
upp í tvo mánuði, Fækkaði fiski-
skipunum í Dunkirk þá úr 60 í 31.
Verðfall og hrun
Hvernig er hægt að lýsa þeim
ömurleika og skelfingu, sem greip
Höfnin / Dunkirk, en þaðan sigldu skúturnar á íslandsmið, allt fri 1614. Þetta gamla póstkort
sem var i útimarkaði í París, er þó fri seinni tíma, líklega lokum síðustu aldar.
Franskar fiskiskútur sóttu milli vertíða salt til Bordeaux. Hér liggja þær við saltkajann i
Bordeaux.