Morgunblaðið - 22.06.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JÚNÍ 1983
25
Minning:
Ólafur Rafn
Einarsson mennta-
skólakennari
Fæddur 16. janúar 1943.
Dáinn 11. júní 1983.
ólafur Rafn Einarsson, sagn-
fræðingur og menntaskólakenn-
ari, var sonur hjónanna Einars
Baldvins Olgeirssonar, fyrrver-
andi alþingismanns og Sigríðar
Þorvarðsdóttur.
Ólafur var mikill áhugamaður
um félagsmál og stjórnmál, enda
höfðu forfeður hans í báðar ættir
verið virkir áhugamenn í þeim
greinum.
Einar Olgeirsson er löngu þjóð-
kunnur sem félagsmálafrömuður
og litríkur stjórnmálamaður. Ein-
ar var sonur Olgeirs bakara Júlí-
ussonar Kristjánssonar bónda á
Barði á Akureyri. Olgeir var ritari
í fyrstu stjórn Verkamannafélags
Akureyrar, sem talið er stofnað
19. apríl 1897. Starfsemi félagsins
lá síðar niðri um hríð en var
endurreist 1906. Móðir Einars var
Sólveig Gísladóttir bónda á Grund
í Svarvarðardal Pálssonar er síð-
ast var prestur í Viðvík Jónssonar
bónda í Snælingsdal og konu hans
Sólveigar Gísladóttir frá Hvíta-
dal. Séra Páll var víðfrægur
kennimaður og sálmaskáld á sinni
tíð. Kona séra Páls var Kristín
Þorsteinsdóttir stúdents í Laxár-
nesi í Kjós Guðmundssonar. Koma
þar saman ættir ólafs og Jóhönnu
konu hans í ætt móðir hennar
Guðrúnar Gísladóttir frá írafelli í
Kjós, er sú ætt rakin i bókinni
Kjósarmenn allt til Jóns Pálsson-
ar í Miðdal í Kjós er uppi var frá
1480 til 1562. Jón var bróðir Alexí-
usar Pálssonar síðasta ábóta í
Viðeyjarklaustri. Börn þeirra séra
Páls og Kristínar voru auk Gísla
bónda á Grund m.a. þau Snorri
Pálsson, alþingismaður og versl-
unarstjóri á Siglufirði og Kristin
fyrsta kona Einars Baldvins al-
þingismanns Guðmundssonar
bónda og umboðsmanns á Hraun-
um í Fljótum og konu hans Helgu
Guðlaugsdóttur bónda á Neðra-
Ási í Hjaltadal. Einar Baldvin var
bóndi á Hraunum frá 1863 til 1898.
Fór til Noregs 1878 til að kynna
sér bátasmíði, en kynnti sér um
leið niðursuðu matvæla og hófu
þeir Snorri mágur hans slíkan
iðnað. Einar var kaupmaður i
Haganesvík frá 1898 til æviloka
1910. Stundaði hann jafnframt
brúar- og skipasmiðar. Eftir hann
eru margir greinar í Andvara frá
þeim tíma um bátasmíðar og
fleira. Þeir mágar Snorri Pálsson
og Einar Baldvin voru miklir
stuðningsmenn Jóns Sigurðsson-
ar. Sólveig móðir Einars Olgeirs-
sonar missti föður sinn þegar hún
var fjögurra ára gömul og ólst hún
upp frá þvi hjá föðursystur sinni
og Einari Baldvin á Hraunum og
mat hún fóstra sinn mikils.
Móðir Ólafs er Sigríður Þor-
varðsdóttir prentsmiðjustjóra
Þorvarðarsonar hreppstjóra á
Kalastöðum í Hvalfjarðarstrand-
arhreppi ólafssonar smiðs á Kúlu-
dalsá í Innri Akraneshreppi, en
síðar keypti hann Kalastaðatorf-
una og bjó á Kalastöðum. ólafur
var tvíkvæntur, seinni kona hans,
móðir Þorvarðar, var Kristín Þor-
varðardóttir lögréttumanns á
Kiðafelli í Kjós og Brautarholti á
Kjalarnesi Einarssonar bónda á
Kiðafelli. Ólfur var hinn mesti bú-
höldur, stundaði einnig skipa-
smíðar, hann var lögréttumaður
hin síðustu ár öxarárþings.
Bræður Kristínar voru séra
Oddur Þorvarðarson á Reynivöll-
um í Kjós 1744 til 1804 og Kort
Þorvarðarson bóndi í Flekkudal í
sömu sveit 1760 til 1821, er þetta
mikill ættbálkur í Kjósinni og
koma ættir Ólafs og Jóhönnu
einnig saman í móðurætt hans.
Þorvarður var mikill félags-
málamaður. Hann var fyrsti for-
maður Hins íslenska prentara-
félags og heiðursfélagi þess. Starf-
aði mikið í Góðtemplarareglunni.
Stofnandi barnablaðsins Æskunn-
ar. Bæjarfulltrúi í Reykjavík
1912—14. Var einn af stofnendum
Leikfélags Reykjavíkur og fyrsti
formaður þess.
Fyrri kona hans, móðir Sigríð-
ar, var Sigríður Jónsdóttir tómt-
húsmanns Arasonar í Skálholts-
koti og konu hans Ingibjargar Sig-
urðardóttur. Jón Arason var
bæjarfulltrúi tómthúsmanna í
Reykjavík þegar tómthúsmenn
kusu sér til bæjarstjórnar.
Eins og hér hefur verið lauslega
drepið á átti Ólafur ættir að rekja
til mikilla félagsmálamanna.
Ólafur nam sagnfræði og forn-
leifafræði við Oslóarháskóla og
lauk þaðan BA-prófi og síðar
cand. mag.-prófi frá Háskóla ís-
lands 1969. ólafur kenndi með
námi við Víghólaskóla í Kópavogi
1966—69. Kennari við Gagnfræða-
skólann á Hvolsvelli 1969—71. Þá
réðst hann kennari við Mennta-
skólann við Tjörnina, síðar við
Sund. Auk þess var hann stunda-
kennari við Háskóla Islands.
Ólafur átti sæti í fyrstu mið-
stjórn Alþýðubandalagsins og síð-
ar í framkvæmdastjórn þess, um
tíma sem formaður. Hann var í
framboði fyrir Alþýðubandalagið í
Suðurlandskjördæmi við kosn-
ingarnar 1971 og í Reykjaneskjör-
dæmi 1974. Ólafur átti sæti sem
varamaður í útvarpsráði 1972—75
og aðalmaður síðan. Formaður
þess 1978—80 og varaformaður
síðan. Þá átti hann sæti í bygg-
ingarnefnd útvarpshússins og í út-
varpslaganefnd.
Ólafur var formaður Æskulýðs-
sambands íslands 1968—70 og
sótti þá margar ráðstefnur á veg-
um þess í Evrópu og Bandaríkjun-
um. Hann var í stjórn Aðstoðar
við þróunarlöndin 1971—81. Þar
störfuðu þeir mikið saman Björn
Þorsteinsson, bæjarritari í Kópa-
vogi, og einnig við gerð útvarps-
þátta og fl. Hafa þau hjón Björn
og Sigurlaug kona hans reynst
Ólafi og Jóhönnu sérstaklega vel,
eins og raunar fjölmargir aðrir,
fyrir það eru bornar fram hugheil-
ar þakkir.
Eg var svo lánsamur að kynnast
náið í upphafi míns stjórnmála-
ferils stjórnmálagarpinum og öðl-
ingnum Ólafi Thors. Það sem
fljótlega vakti athygli mína var
hve hlýtt honum lá orð til Einars
Olgeirssonar og mat hann mikils
persónulega, þó voru þetta höfuð-
andstæðingar í íslenskum stjórn-
málum. Ég sat svo eitt kjörtímabil
með Einari á Alþingi og fann þá
flótt tilfinningaríkt og hlýtt hug-
arþel undir brynju hins vígreifa
stjórnmálamanns. Síðar þegar við
Einar kynntumst nánar fann ég
hlýja hugarþelið og virðinguna
fyrir Ólafi Thors og persónuleika
hans. Hvernig þessir hörðu bar-
áttumenn og andstæðingar mátu
hvor annan er aðalseigin mikilla
stjórnmálamanna, sem gnæfa
hátt yfir meðalmennskuna.
Ólafur kvæntist Jóhönnu dóttur
minni 5. október 1968. Hann vann
hug og hjörtu okkar hjóna með
prúðmennsku sinni og drenglyndi.
Það varð fljótlega mjög náið og
innilegt samband milli hans og
tengdamóðir hans, Guðrúnar. Þau
voru á margan hátt líkt skapi far-
in, hæg og dul, þolinmóð og traust.
Jóhanna er jarðfræðingur frá HÍ
og kennir við Víðistaðaskóla i
Hafnarfirði. Þau eignuðust tvo
syni, Gísla Rafn, 14 ára og Þor-
varð Tjörva, 6 ára.
ólafur og Jóhanna eignuðust
sitt eigið húsnæði að Þverbrekku 2
í Kópavogi 1972. Var unun að
fylgjast með hve samhent þau
voru í að byggja upp glæsilegt
menningarheimili, þar sem á
skemmtilegan hátt er fléttað sam-
an nútíð og fortíð. Ólafur unni
bókum enda alinn upp á miklu
bókaheimili. Bókasafn þeirra
hjóna hefur að geyma margar
verðmætar bækur innlendar og
erlendar.
Ólafur hafði mikinn áhuga á að
efla norræna samvinnu í sem víð-
ustum skilningi, hann flutti hér
erindi fyrir ferðahópa frá Norður-
löndunum, sótti þing Norður-
landaráðs sem fulltrúi ungra
manna í stjórnmálaflokkunum.
Kenndi hér við Norræna sumar-
háskólann og var ávallt reiðubú-
inn til að veita aðstoð ef til hans
var leitað um að efla kynni milli
íslands og hinna Norðurlandanna.
Það er með ólikindum hvað
Ólafur var athafnasamur við rit-
störf, þar sem að þau voru að
mestu unnin í hjáverkum. Fátt
eitt skal tilgreint: Upphaf ís-
lenskrar verkalýðshreyfingar
1887-1901, útg. MFA 1970.
Bernska reykvískrar verkalýðs-
hreyfingar frá 1887—1916.
Reykjavík í 1100 ár, útg. Sögufé-
lagið og Reykjavíkurborg 1974.
Frá landnámi til lútherstrúar,
þættir úr íslandssögu fram til
1550. Kennslubók, útg. Heims-
kringla 1975. 9. nóvember 1932,
ásamt Einari Karli Haraldssyni
ritstjóra, útg. Örn og örlygur
1977.
Á árinu 1978 dvöldust þau hjón
í húsi Jóns Sigurðssonar í Kaup-
mannahöfn. Þar kynnti hann sér
tengsl íslenskrar verkalýðshreyf-
ingar og þeirrar dönsku. Skrifaði
hann greinar um þetta efni í Sögu,
tímarit Sögufélagsins, 1978 og
1979. Hann skrifaði fleiri greinar í
það rit. Þá skrifaði hann i afmæl-
isrit ólafs Hanssonar um
„Draumsýn ólafs Friðrikssonar
1914“, útg. Sögufélagið 1979. Ágrip
af sögu Félags járniðnaðarmanna,
afmælisrit 1970. Þættir úr bar-
áttusögu Sóknar, afmælisrit 1975.
Auk þess skrifaði hann í blöð og
tímarit um verkalýðsmál, sögu,
málefni þróunarlanda og fjölmiðl-
un. Margt var hann með í vinnu
þegar hann féll frá og hafði verið
beðinn um að inna af höndum
margvísleg verkefni. ólfur kenndi
á námskeiðum MFA og við Félags-
málaskóla alþýðu frá upphafi.
Hann annaðist um þáttagerð í út-
varpi um málefni þróunarlanda,
rómönsku Ameríku og fleira. Ólaf-
ur var mjög vandvirkur í öllum
sínum störfum og óþreytandi við
að afla sér sem áreiðanlegastra
heimilda.
Haustið 1979 dró skyndilega ský
fyrir sólu, ólafur varð að ganga
undir alvarlega skurðaðgerð.
Hann fékk heilsu aftur og hóf
störf að nýju. Vorið 1980 fórum
við hjónin ásamt fjölskyldunni að
Þverbrekku 2 til Júgóslavíu okkur
til hressingar, ég hafði einnig
þurft að ganga undir erfiða aðgerð
árið áður úti í London. Það var
unun að kynnast yfirgripsmikilli
þekkingu hans á sögu og menn-
ingu Balkanþjóðanna, sem er lit-
rík í gegnum aldirnar.
í haust tók meinið sig upp aftur
og þrátt fyrir tilraunir okkar fær-
ustu sérfræðinga var nú ekki við
neitt ráðið þrátt fyrir aðra skurð-
aðgerð. I allan vetur barðist hann
hetjulegri baráttu og aldrei heyrð-
ist hann kvarta. Það er rík ástæða
til að þakka af heilum hug lækn-
um, hjúkrunarfólki og öðru starfs-
liði deildar A7 á Borgarspítalan-
um fyrir þeirra miklu umönnun
sem hann naut og þá aðstoð og
hluttekningu sem konu hans var
auðsýnd. Ég þekki af langri
reynslu hvursu afbragðs starfsliði
sú stofnun hefur á að skipa. Þá er
og ástæða til að þakka rektor og
samkennurum hans svo og nem-
endum fyrir þeirra mikla vin-
semdarvott er þeir sýndu honum.
Þá þakka ég einnig skólastjóra
Víðistaðaskóla og samkennurum
Jóhönnu og nemendum hennar
fyrir alla þá samúð og hjálpsemi,
sem þeir sýndu henni í hennar
erfiðleikum.
Það er erfitt að mæta því að
hæfileikamenn á besta aldri skuli
burtu kallaðir frá mörgum ólokn-
um verkefnum.
Mikill harmur er kveðinn að
foreldrum Ólafs og systur, en
mjög kært var með þeim systkin-
um, Sólveig veitti mágkonu sinni
mikinn stuðning við umönnun
bróður síns. Við hjónin og Þór-
hannes sonur okkar og hans fjöl-
skylda þökkum fyrir þann dásam-
lega tíma, sem Ólfur var í okkar
fjölskyldu.
Mestur er missirinn hjá ekkj-
unni og sonunum ungu. Fátækleg
orð mega sín lítils undir þeim
kringumstæðum.
Ein er huggun harmi gegn, viss-
an um að minningin um hugljúfan
drengskaparmann lifir.
Axel Jónsson.
Kveöja frá útvarpsráði
Ólafur R. Einarsson mennta-
skólakennari er látinn. Kynni
okkar urðu ekki löng og ekki nán-
ari en það að við sátum fundi sam-
an hjá ríkisútvarpinu um fjögurra
ára skeið. Þó á ég honum þökk að
gjalda. Samfylgd hans þennan
spöl var þannig vaxin.
Ólafur kunni mætavel að vinna í
bland með öðrum mönnum. Hann
var allt í senn, íhugull og tillögu-
góður, samvinnuþýður og þéttur
fyrir þegar því var að skipta. Gott
var og til hans að leita að ræða
vandamálin ellegar taka við for-
mennskunni um sinn þegar mér
var eitthvað að vanbúnaði. Hafði
hann áður verið formaður út-
varpsráðs um hríð.
Allir þeir sem ólafi kynntust,
hljóta að kveðja hann með virð-
ingu og þökk, nú þegar leiðir skilj-
ast. í dagfari sínu var hann mikið
prúðmenni, hvers manns hugljúfi
er mér óhætt að segja. Eftirsjá er
að slíkum mönnum, mannskaði
þegar þeir jafnframt eru starf-
hæfir í besta lagi — mannkosta-
menn.
Við félagarnir í útvarpsráði og
ég persónulega, sendum eftirlif-
andi eiginkonu og öllum öðrum
ástvinum Ólafs R. Einarssonar
innilegar samúðarkveðjur.
Vilhjálmur Hjálmarsson.
í dag kveðjum við vin okkar og
félaga, Ólaf R. Einarsson, hinstu
kveðju. Það eru rétt tuttugu ár
síðan glaður hópur nýstúdenta
kvaddi Menntaskólann í Reykja-
vík, sundurleitur hópur, en þó
tengdur sterkum böndum eftir
fjögurra ára nánar samvistir og
kynni. Þegar fyrstu þræðirnir í
þessum böndum eru nú rofnir allt
of fljótt, er okkur efst í huga
þakklæti fyrir samskipti og vin-
áttu við góðan dreng, og sár sökn-
uður við fráfall hans. Þegar á
menntaskólaárunum hafði ðlafur
óvenju þroskaðar og mótaðar lífs-
skoðanir. Á bak við rólegt og hátt-
víst yfirbragð leyndi sér ekki stað-
festa og viljastyrkur. Sagnfræðin
átti þá þegar djúp ítök í honum, og
átti síðan eftir að verða viðfangs-
efni hans í lífi og starfi. Eins og
verða vill tvístruðust nýstúdent-
amir frá 1963 til ýmissa átta og
samfundirnir urðu strjálli en áð-
ur. Minningin um ólaf frá
menntaskólaárunum, styrkt af
vissunni um markvisst og árang-
ursríkt ævistarf hans, er eitt af
ljósunum, sem skín á veg okkar.
Á stund endurfunda ríkir hverf-
ulleikinn. ólafur R. Einarsson
hefði haldið tuttugu ára stúdents-
afmælið hátíðlegt með okkur
þessa dagana. Hann hefði snúið
aftur eins og við öll til gamla
hópsins. En í stað samruna nútíð-
ar og fortíðar koma skörp og mis-
kunnarlaus skil. Okkur auðnast
ekki að taka þátt í glaðværð hans
á ný eða finna drenglyndi hans.
Þess í stað hlýtur hann síðbúnar
þakkir okkar fyrir trausta sam-
fylgd og bjartar minningar. Sér-
stakar samúðarkveðjur viljum við
færa foreldrum ólafs, þeim Einari
Olgeirssyni og Sigríði Þorvarðs-
dóttur konu hans, og þakklæti
fyrir að mega gleðjast með þeim á
tímamótum fyrir tuttugu árum.
Megi minningin um góðan dreng
verða eiginkonu ólafs, Jóhönnu
Axelsdóttur, og sonum þeirra
tveimur, huggun harmi gegn.
Bekkjarsystkin MR.
Kynni okkar Ólafs R. Einars-
sonar voru kannski ekki ýkja löng.
Þau hófust að marki, þegar ný-
kjörið útvarpsráð kom saman á
árinu 1978. Við höfðum þá vitað
hvor af öðrum næsta lengi, haf-
andi vaxið úr grasi í námuda hvor
við annan í Norðurmýrinni.
Það fer ekki hjá því að menn
kynnist allvel, þegar þeir sitja
saman fundi að jafnaði tvisvar í
viku allan ársins hring. ólafur
hafði mikinn áhuga á málefnum
Ríkisútvarpsins. Hann var í störf-
um sínum þar athugull og tillögu-
góður og lét sig hag og stöðu
'stofnunarinnar miklu varða. Veit
ég fyrir víst að hann var samur í
öðrum störfum, að kennslu og
sagnfræðirannsóknum, enda þótt
ég þekki þar minna til.
Sitt af hverju hefur verið og er
sagt um útvarpsráð. Þar eru menn
ekki ævinlega á einu máli, og víst
vorum við ölafur ekki ætíð sam-
mála. Sá ágreiningur var þó aldrei
djúpstæður, og við áttum að
nokkru sameiginlegan bakhjall í
skoðunum, enda þótt hin pólitíska
þróun hafi verið á þá lund, að leið-
ir lágu ekki eins mikið saman og
báðir hefðu viljað.
ólafur R. Einarsson hafði til að
bera víðsýni og umburðarlyndi
gagnvart skoðunum annarra, sem
gerði það að verkum, að með hon-
um var ævinlega gott að starfa.
Mér eru t.d. minnisstæðir fundir,
þar sem hann kom fram með
málalista um atriði, sem útvarps-
ráð hafði fjallað um, en einhverra
hluta vegna lent í útideyfu og ekki
orðið úr framkvæmdum. ðlafur
var málafylgjumaður, fastur fyrir,
en ávallt sanngjarn.
Við sem með honum störfuðum
vissum, að hann hafði undanfarin
misseri átt við vanheilsu að stríða.
Engann okkar mun þó hafa grun-
að að kallið kæmi svo skjótt.
Eftirsjá er óneitanlega rík í huga,
þegar góðir drengir eru kvaddir.
Ólafur hafði skilað drjúgu dags-
verki, en hann átti miklu ólokið.
Síðast sáumst'við þegar horn-
steinn var lagður að nýju útvarps-
húsi við Háaleiti. Sú minning sem
hann skilur eftir í hugum okkar er
með honum störfuðu, er þó öllum
hornsteinum varanlegri, minning-
in um góðan dreng.
Ástvinum hans sendi ég innileg-
ar samúðarkveðjur.
Eiður Guðnason
Birting
afmœlis- og
minningar-
greina
ATHYGLI skal vakin á því, að
afmælis- og minningargreinar
verða að berast blaðinu með góð-
um fyrirvara. Þannig verður
grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði, að berast í síðasta lagi
fyrir hádegi á mánudag og hlið-
stætt með greinar aðra daga. Í
minningargreinum skal hinn
látni ekki ávarpaður. Þess skal
einnig getið, af marggefnu til-
efni, að frumort Ijóð um hinn
látna eru ekki birt á minningar-
orðasíðum Morgunblaðsins.
Handrit þurfa að vera vélrituð og
með góðu línubili.