Morgunblaðið - 28.06.1983, Blaðsíða 34

38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚNÍ 1983
Minning:
Vilmundur Gylfa-
son alþingismaður
var djúpur tilfinningamaður og
gæddur skýrum listrænum hæfi-
leikum. En þótt listamaðurinn
Vilmundur og skáldskapurinn yrði
að víkja vegna starfa á þjóðmála-
sviðinu gaf hann síðar út tvær
ljóðabækur, „Myndir og ljóðbrot"
árið 1970 og „Ljóð“ árið 1980. í
þessum bókum birtist lífssýn
Vilmundar sem manns miklu
skýrar en í þeim pólitísku skrifum
sem gerðu hann þjóðkunnan.
Þjóðmálabaráttan varð fljótt
það svið sem hann valdi sér frem-
ur en starf listamannsins og í
sjötta bekk í MR var hann kjörinn
Inspector Scholae, sem er æðsta
virðingarstaða í því litla samfé-
iagi sem MR var. Á þessum árum
kynntist ég Vilmundi hvað best.
Hann var geysilega skemmtilegur
vinur. Alltaf fullur af skringi-
legum sögum, hafði leiftrandi
hugmyndaflug og var óvenju
hnyttinn í tilsvörum. Það sem ein-
kenndi fas hans þó öðru fremur
var að hann hafði enga ró í sínum
beinum nema hann væri sífellt að
starfa eða stjórna. Það var á þess-
um árum sem hann kynntist Val-
gerði Bjarnadóttur, sem síðar
varð eiginkona hans og stoð og
stytta, hvort sem fagnað var sigri
eða sótt á brattann.
Á æskuheimili Vilmundar á
Aragötunni, þar sem hann bjó hjá
foreldrum sínum, var eins konar
fundarstaður okkar félaganna.
Við glímdum við lífsgátuna langt
fram eftir kvöldum og stórar
áætlanir voru gerðar. Á því heim-
ili ríkti einstæð gestrisni og vel-
vilji þótt oft væru fyrirferðar-
miklir vinir Vilmundar á ferð, sem
þóttust allt vita eins og einkennir
svo gjarnan hugsunarhátt þessa
aldurshóps. Gylfi gaf sér alltaf
tíma til að ræða við okkur félag-
ana.
Þegar stúdentspróf voru afstað-
in vorið 1968, skildi leiðir okkar
Vilmundar um tíma. Hann hélt til
Bretlands og lagði þar stund á
sagnfræði við háskólann í Man-
chester og lauk þaðan BA-prófi
1971. Tveim árum síðar, 1973, tók
hann mastersgráðu í sama fagi
frá háskólanum í Exeter.
Eftir að háskólanámi lauk kom
Vilmundur heim og hellti sér út í
þjóðmálabaráttuna af slíkum
krafti að á örskömmum tíma
þekkti öll þjóðin hann. Og ekki var
sannfæringarmátturinn og bar-
áttuviljinn minni en á skólaárun-
um, enda var hann kjörinn „Mað-
ur ársins“ af einu síðdegisblað-
anna strax i upphafi blaðamanns-
ferils síns. Úr blaðamennskunni
og kennslu við Menntaskólann í
Reykjavík hélt Vilmundur síðan
út í stjórnmálin. Stjórnmálabar-
áttu hans ætla ég mér ekki að
rifja hér upp, enda lítið rúm til
þess. Vilmundur var mér öðru
fremur mikill vinur og ógleyman-
legur sem maður. Hann var einn
af þeim mönnum sem sett hafa
svip á samtíð okkar, hann var
hugrakkur baráttumaður sem átti
sér stórar hugsjónir og mikla
drauma.
Við Edda vottum þér, Vala mín,
og börnum þínum, Gurru og
Baldri Hrafni og öllum ættingjum
Vilmundar Gylfasonar, okkar
innilegustu samúð.
Megi kær vinur hvíla í friði.
Hrafn Gunnlaugsson
Ein ögurstund er tilvera okkar í
tímans rúmi. Við erum þó ætíð í
nálgun á ferðalagi að stund sem
rennur upp. Einum skapast örlög
sem okkur enn lifandi svíða
hjartastað. Einum er gefið svo
mikið af Guði og hinum minna.
Maður sem skilur meira en hin-
ir finnur oftast meira til, kveðja
mín til vinar míns og lífsinsskoð-
unarbróður er stutt eins og vegur
hans á brautinni með okkur.
Hvenær, svo nærri nú, man ég,
þegar Vilmundur gekk inn í stof-
una mína í Menntaskólanum í
Reykjavík og gaf okkur sinn skiln-
ing á okkar nútímasögu. Kapp-
samur, næmur og ætíð reiðubúinn
að gera söguna svo heillandi, að þá
naut skáldið sín í honum og róm-
antíkerinn.
Þegar gjafarinn gefur, er það
stórt, og þannig var með sóma-
mann sem skildi og vildi meira en
margur annar. Skrefið sem hann
tók síðastliðinn vetur var gert af
skilningi, betra lífi öllum lands-
mönnum jafnt til handa. Uppsker-
an var að mínum dómi góð miðað
við aðstæður. Hann einn í ólgusjó
alþingis og skoðanabræður með
fundu að fólk sem finnur ham-
ingju í litlu, gátu látið heildina
vinna saraan.
Ég vann með honum er hann fór
til þings, ungur, fullur af inn-
blæstri góðs hugar, en eins og
margt vill verða í lífinu eru þeir,
sem vilja best, kæfðir mest.
Vala, Guð gefi þér styrk. Ég
sendi þér og börnum þínum mínar
dýpstu góðu hugsanir og Guð veri
með þér.
Portúgal, 20. júní
Herdís Benediktsdóttir.
Vilmundur Gylfason stóð ætíð
skrefi framar okkur skólasystkin-
unum. Hann þroskaðist bráðar en
við hin, varð fyrr sjálfstæðari í
orði og verki, og viðaði að sér
þekkingu sem stóð utar og ofar
námsbókum og leikjum æskuár-
anna. Gáfur hans og skarpskyggni
samfara heiðarleika og ríkri rétt-
lætiskennd gerðu Vilmund að
sjálfkjörnum foringja þegar í
barnaskóla.
Að hið eðlilega forskot Vil-
mundar á tímann myndi einnig
gilda um dánardægur hans, kom
hins vegar sem reiðarslag.
í kjölfar andlátsfregnarinnar
siglir vanmáttur og tóm sem
kveikir stopular myndir frá horfn-
um tíma; strákapör barnaskólaár-
anna, brothætt gelgjuskeiðið með
ótal upphlaupum, menntaskóla-
klíkan sem í ófá skiptin sat langa
daga og áliðin kvöld á Aragötunni,
kyrjandi rómantíska skáldtexta
og hlýðandi á margleiknar hljóm-
plotur; þýskir búllusöngvar milli-
stríðsáranna, Ink Spots og Golden
Gate Quartet. í sömu stofu út-
skýrði Vilmundur fyrir okkur
mónólóg Hamlets: Að vera eða
vera ekki. Sú einræða átti eftir að
einkenna allt starf hans og hug-
sjónir. Þetta voru ljúfir dagar, og
síðar meir þegar árin höfðu klætt
okkur í aðra hefðbundnari leik-
búninga, skildum við mikilvægi
þessara stunda og treguðum það
frelsi sem þær færðu okkur.
Ég minnist Vilmundar Gylfa-
sonar með söknuði; en jafnframt
með þakklæti fyrir skemmtilega
og auðgandi samferð.
Eiginkonu hans, börnum, for-
eldrum og bræðrum votta ég
dýpstu samúð.
Ingólfur Margeirsson
Ég undirritaður kynntist Vil-
mundi Gylfasyni hin síðari ár og
tel mig hafa verið gæfumann að
kynnast svo góðum dreng. Hann
var að mínu viti stórvel gefinn og
hafði alla möguleika til að vera
forystumaður þjóðar sinnar og
þjóðhollur. Hann var hugsjóna-
maður, hann var þjóðhollur fs-
lendingur. Hans verður saknað af
mörgum.
Ég kveð þennan vin minn með
miklum söknuði. Vilmundur fædd-
ist 7. ágúst 1948 í Reykjavík. Hann
var aðeins 34 ára er hann lést.
Ég votta konu hans, foreldrum
hans og öðrum aðstandendum
samúð mína. Ég veit að aðrir
munu gera glögga grein fyrir per-
sónu hans og störfum í þágu þjóð-
arinnar.
„Far þú í friði, friður guðs þig
blessi, hafðu þökk fyrir allt og
allt.“
Blessuð sé minning Vilmundar.
Jóhann Þórólfsson
Vilmundur Gylfason var samtíð
sinni eins og hið góða skáld. f hon-
um hrærðist kvika samfélagsins, í
huga hans brotnuðu öldur sam-
tímans. Með næmni skáldsins nam
hann vonir manna og vonbrigði og
túlkaði tilfinningar þeirra en ekki
þær talnaraðir, sem öðrum þótti
lýsa líðan manna og draumum.
Fyrir hann snerust stjórnmál ekki
um prósentureikning, heldur um
þær tilfinningar, sem vakandi
menn bera til samtíðar sinnar.
Orð hans voru sterkari en margur
vildi una en um leið dró hann upp
málverk, sem túlkaði í stað mynda
sem sýndu. Hann leitaðist við að
rekja upp þann vef blekkinga, sem
spunnist hefur, og villir lítilmagn-
anum sýn. Hann hlífði í engu þeim
fáu, sem skýla sér bak við þennan
vef og hafa komið sér fyrir á
kostnað hinna mörgu. Þó mátti
hann ekkert aumt sjá. Þó hann
væri baráttumaður og berðist
hart, fann hann ekki til af heift,
heldur af einlægri samúð með
þeim umkomulausu. Þeir fátæku,
þeir valdalausu, áttu meira í þess-
um góða dreng en aðrir menn.
Sem stjórnmálamann skorti
hann stundum tilfinnanlega þá
brynju, sem aðrir slíkir klæðast til
að hlífast sárum. Hann hafði
sverð í báðum höndum en varð sér
aldrei úti um skjöld. Hugur hans
var leiftrandi, stundum lítt ham-
inn, en alltaf einlægur, þó köld
skynsemi hinna brynjuklæddu
vísaði til annarrar áttar. Hann
var maður baráttunnar en ekki
sigursins, maður göngunnar en
ekki setunnar.
Vilmundur var alltaf skrefi á
undan samtíðinni eins og allir
menn af hans tagi, því framtíðin
er önnur en samtíðin einmitt
vegna slíkra. Um leið og hann
kveikti vonir margra um betri
framtíð, auðgaði hann samtíð sína
með því að lifa hana vakandi og
mála hana öðrum til skilnings.
Þúsundirnar syrgja þennan góða,
gáfaða dreng, sem fékk hjörtu
manna til að slá hraðar, kom þeim
til að hugsa og krafði þá um ær-
legar tilfinningar. Því smærri sem
menn eru, því stærri vin hafa þeir
misst með Vilmundi.
Völu, börnunum og fjölskyldu
Vilmundar sendi ég mína dýpstu
samúð.
Guð blessi og varðveiti drenginn
góða.
Jón Ormur Halldórsson
Það var varla hægt að hugsa sér
meira lifandi mann en Vilmund
Gylfason. Um leið og hann mætti
á vettvang var hann orðinn mið-
depill umhverfisins, sá punktur,
sem allt snerist um. Áthyglin
beindist öll að honum, hvort sem
var í margmenni eða fámenni.
Hvar sem hann fór heilsaði hon-
um fólk á báða bóga, kallaði til
hans, klappaði honum á öxlina,
veifaði honum eða dró hann afsíð-
is til eintals. Hann þekkti alla og
allir þekktu hann. Þegar við fram-
bjóðendur Bandalags jafnaðar-
manna komum á vinnustaðafundi
fyrir síðustu kosningar án þess að
Vilmundur væri með í hópnum,
kvað ætíð við úr öllum hornum:
„Hvar er Vilmundur? Kemur
Vilmundur ekki? Er ekki hægt að
hafa annan fund með Vilmundi?"
Það töluðu allir eins og þeir
þekktu hann, væru náskyldir hon-
um og ættu í honum hvert bein, og
þessar tilfinningar í hans garð
höfðu ekkert með það að gera
hvort fólk var sammála honum í
stjórnmálum eður ei.
Ég kynntist Vilmundi ekki per-
sónulega fyrr en nú í vetur, þó ég
hafi að sjálfsögðu fylgst með hon-
um úr fjarlægð um langt skeið
eins og aðrir landsmenn. Persónu-
leiki hans var hins vegar svo
magnaður og innilega mannlegur,
að nokkurra mánaða kynni við
Vilmund voru eins og áratuga
kynni við annað fólk. Það fór eng-
inn, sem nálægt honum var, í
grafgötur um að þarna fór maður
sem bjó yfir mikilli mannúð og
skilningi á tilfinningum með-
bræðra sinna. Sem slikur átti
hann brýnt erindi í stjórnmála-
heiminn, því hvergi er meiri þörf
fyrir menn með réttlæti og mann-
legan skilning að leiðarljósi en
einmitt þar sem örlögum þjóðar-
innar er ráðið. Vilmundur Gylfa-
son helgaði sig þjóðfélags- og
stjórnmálum af lífi og sál, þó svo
hann væri eflaust meiri húmanisti
en pólitíkus í eðli sínu, því honum
óx aldrei sú kalda brynja, sem ein-
kennir marga starfsbræður hans á
vettvangi stjórnmálanna. Hann
hafði ákveðnar skoðanir á því
hvernig hag hinna verr settu í
þjóðfélaginu væri best borgið, og
samviskan bauð honum að fylgja
þessum skoðunum eftir og leggja
sitt af mörkum til þess að bæta
lífskjörin í landinu okkar. Megum
við bera gæfu til að halda á lofti
hugsjónum Vilmundar Gylfasonar
um langa framtíð.
Fjölskyldu Vilmundar, foreldr-
um hans, eiginkonu og börnum
sendi ég mínar innilegustu samúð-
arkveðjur.
Jónína Leósdóttir
„Hví vill Drottinn þola það,
landið svipta svo og reyna,
svipta það einmitt þessum eina,
er svo margra stóð í stað?“
Þannig orti Jónas Hallgrímsson
eftir vin sinn Tómas Sæmundsson.
Önnur orð tel ég ekki betur fallin
til að lýsa hug mínum við andlát
Vilmundar Gylfasonar.
Kynni okkar Vilmundar urðu
stutt, aðeins fáein ár. En þau ár og
þær minningar mun ég geyma sem
einhvern dýrmætasta hluta ævi
minnar.
Að baki stjórnmálamanninum
bjó mikill persónuleiki. Viðkvæm-
ur og ástríkur maður, sem þó gat
verið svo harður og óvæginn.
Rómantískur unnandi fegurðar og
lista, ósérhlífinn sannleiksleit-
andi, staðfastur óvinur valds og
valdbeitingar. Manna skemmtileg-
astur og fróðastur í góðum hópi,
samvizkusamur vinnuþjarkur.
Stjórnmálaskoðanir Vilmundar
mótuðust af áhuga á lífi og örlög-
um einstaklingsins, sjálfstæði
hans og frelsi undan valdboði og
tilskipunum. „Valdið á gólfið"
sagði hann, „valdið til fólksins".
Hann veitti nýjum, ferskum hug-
myndum inn í farveg íslenzkra
stjórnmála og reyndi að breyta
vinnubrögðum í samræmi við nýj-
ar hugmyndir nýrra tíma. Hann
reiddi oft hátt til höggs og aldrei
að ástæðulausu. Áhrifin voru
sterk og munu lifa í íslenzkum
stjórnmálum um ókomna tíð.
Vilmundur unni lífinu, lífinu
sem var honum þó oft svo erfitt og
lagði honum meiri byrðar á herðar
en flestum öðrum. Brotsjói lífsins
stóð hann af sér með reisn þar til
yfir lauk.
Ég sakna vinar í stað og sendi
Völu og börnunum innilegar sam-
úðaróskir með þá fullvissu í
hjarta, að minningin um góðan
dreng mun lifa í hugum okkar
allra.
Karl Th. Birgisson
„Tuskubræður — kuldaskræf-
ur“.
Þessa nafngift fengum við
Vimmi þegar við vorum fyrstu
strákarnir í skólanum með bak-
töskur úr segldúk, en allir aðrir
voru með hliðartöskur.
Okkur var sama. Við vissum að
þessar töskur voru góðar fyrir
bakið, og okkur þótti gott að bíða í
anddyrinu þar til skólinn byrjaði
á köldum vetrarmorgnum.
Okkur var líka sama þótt okkur
væri stundum strítt á pokabuxun-
um. Okkur fannst ekki að við vær-
um skræfur, og þess vegna þoldum
við smá stríðni.
Vimmi var að minnsta kosti
aldrei skræfa, og það nægði okkur
hinum. Hópurinn var samstilltur,
Vimmi var foringinn — stundum
forsprakkinn — hann átti fylgi
okkar og við nutum styrks frá
honum.
Hugmyndasmiður, driffjöður,
málsvari, ósérhlífinn og alltaf
fremstur í flokki: Vimmi.
„Leó er stysta, ljótasta og leið-
inlegasta nafn sem ég veit.“ Einn
bekkjarbræðranna bryddaði upp á
umræðuefni sem gat orðið óþægi-
legt fyrir mig, en þá kom Vimmi
til skjalanna:
„Það er ég nú ekki svo viss um.
Nafnið Jón er til dæmis jafn
margir stafir, en það eru ekki síð-
ur atkvæðin sem ráða lengd orða.
Jón er eitt atkvæði, Leó er tvö,
alveg eins og Pétur, sem er þó
fimm stafir."
Þetta var tíunda árið okkar í
sama bekk, og ekki brást Vimmi
mér.
Umræðunni var snúið inn á
málfræðilegar brautir, reyndar
um atkvæði — þó annars konar en
þau atkvæði sem síðar skiptu
hann sjálfan svo miklu.
Minningar eru eitt það verð-
mætasta sem hugurinn geymir.
Okkur þótti vænt um skólana,
kennarana, mýrina og knatt-
spyrnufélagið okkar, og söknuðum
sárt þeirra tveggja stjórnarmanna
sem við kvöddum fyrir löngu. Og
nú er formaðurinn sjálfur kvadd-
ur.
Minninga er hægt að njóta með
margvíslegum hætti.
í eigin hugarheimi rifjum við
upp svo ótal margt, en sameigin-
leg upprifjun minninga á góðri
stund hefur yfir sér sérstakan
blæ, sem ekki verður með orðum
lýst.
Þeirri innri fátækt sem því fylg-
ir að geta ekki lengur rifjað upp í
sameiningu verður heldur ekki
með orðum lýst.
Leó E. Löve
Að lokinni stuttri samfylgd
okkar Vilmundar er margs að
minnast. Það var lán mitt að hafa
átt þess kost að vera með þeim
góða dreng í för og þakkarskuld
mín er stór. Eftir stend ég ríkari
af lífsins lærdómi og góðum minn-
ingum.
Vilmundur var með sanni lífsins
listamaður, kröftugur og ótrúlega
frjór, sannur og heill, góður vinur.
Mínar bestu minningar tengjast
skrafi okkar um dagsstund og
löngum setum fram í nóttina
rauða hjá þeim Völu á Haðar-
stígnum. Hvert sem leið lá, út á
víðáttu ljóðlistarinnar, um marg-
slungna vegferð sögunnar eða að
skákborði stjórnmálanna, var
Vimmi skemmtilegur leiðsögu-
maður. Sjaldnast voru farnar
troðnar slóðir. Hann opnaði
manni nýja sýn og vakti til um-
hugsunar.
Leiðir okkar lágu saman á
vettvangi stjórnmálanna. Þar
nutu sín vel margir hans bestu
kostir. Maður, sem í senn bjó yfir
hugmyndaflugi listamannsins,
rökhyggju skákmannsins og víðri
þekkingu sagnfræðingsins, hlaut
að vera mikilhæfur stjórnmála-
maður. Slíkur maður var Vil-
mundur Gylfason. Hann kom eins
og vorþeyr inn í íslensk stjórnmál,
maður nýrra tíma. Gerði atlögu að
ýmsum meinsemdum samfélags-
ins. Menn vissu ekki hvaðan á sig
stóð veðrið. Glæsilegur fulltrúi
nýrrar kynslóðar, nýrra lífsgilda,
stóð nú á miðju sviðinu. f stjórn-
málum var Vilmundur maður
hinna breiðu lína, athygli hans og
barátta snéri að grundvallaratrið-
um, því sem skipti mestu máli
þegar allt kom til alls. í þessum
efnum átti hann engan sinn líka.
Á meðan flestir voru fastir í vana-
hugsun hversdagsbaráttunnar
hrærðist með Vilmundi stærri
hugsun, til framtíðar, til fyllra og
betra lífs. Hann var jafnaðarmað-
ur nýrrar gerðar, barn síns tíma.
Fjöldasamfélag nútímans þarfn-
aðist endurskoðunar, byggðrar á
hinum gamla grunni, þótt mikið
hefði áunnist var þörf meira frels-
is, ábyrgðar og valddreifingar.
Það var létt að hrífast með.
Málstaðurinn góður, forystumað-
urinn trúr leikreglum, maður sem
þorði. Vilmundur skildi flestum
betur hverjir voru hreyfivakar
sögunnar og skynjaði vægi
ákvarðana. Hann talaði oft um
dóm sögunnar. Nú heyrir hann
sögunni til. Á þessari stundu verð-
ur engu slegið föstu um hvaða
dóm sagan kveður upp um verk og
baráttu Vilmundar Gylfasonar.