Morgunblaðið - 09.07.1983, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JÚLÍ 1983
27
þessari athugun eru meðtaldar
greiðslur atvinnurekenda til
trygginga launþega. Á 7. áratugn-
um er hlutur launanna innan við
70% af hreinum þjóðartekjum
nema á árinu 1968 sem bendir til
þess að launþegum hafi að ein-
hverju leyti verið hlíft við skellin-
um þá. Frá og með 1971 er hlutur
launa alltaf meiri en 70% og há-
markið verður 75,7% á árinu 1972.
Kemur það heim og saman við
efnahagsstefnu þáverandi rikis-
stjórnar og viðskiptahalla sem var
2,6% af vergri þjóðarframleiðslu á
árinu 1972 þrátt fyrir að útflutn-
ingur hefði aukist um rúm 17% á
milli ára meðan innflutningur
jókst aðeins um tæp 7%.
Á mynd III er sýnd niðurstaðan
samkvæmt framleiðsluuppgjöri
þjóðhagsreikninga. Tölurnar eru
byggðar á Þjóðhagsreikninga-
skýrslu Þjóðhagsstofnunar frá
október 1982. Þessar tölur taka yf-
ir árin 1973—1978. Sé litið til ár-
anna 1973—1976 sést að hlutur
launa samkvæmt framleiðslu-
uppgjörinu liggur 2,1—2,8 pró-
sentustigum ofar en tölurnar í at-
hugun verðbólgunefndar. Hreyf-
ingarnar eru þó þær sömu og
benda til þess að launþegum hafi
aftur að einhverju leyti verið hlíft
við skellinum af efnahagsáfallinu
á árunum 1974—1975.
Á mynd IV er sýnd niðurstaða
athugunar á vegum Fram-
kvæmdastofnunar sem tekur til
áranna 1971—1981. Þar er miðað
við áætluð greidd laun samkvæmt
skattframtölum og hreinar þjóð-
artekjur byggðar á ráðstöfunar-
uppgjöri þjóðarframleiðslu. Inni í
laununum f þessari athugun eru
ekki ýmis launatengd gjöld sem
fylgja með í fyrri tölunum, eins og
t.d. lífeyrissjóðsframlög atvinnu-
rekenda. Þessar tölur liggja því
nokkru lægra en hinar, en þær
sýna líka meiri sveiflur. Sama
niðurstaða og samkvæmt hinum
heimildunum fæst varðandi efna-
hagsáfallið 1974—1975, að laun-
þegum hafi að einhverju leyti ver-
ið hlíft við samdrættinum. Tölur
Framkvæmdastofnunar sýna að á
árinu 1981 hafi hlutur launa í
hreinum þjóðartekjum vaxið úr
74,8% í 80,2%. Þetta kemur heim
og saman við efnahagsstefnuna á
því ári, en þá var skattheimta
aukin verulega og genginu haldið
föstu sem leiddi til 5% viðskipta-
halla miðað við þjóðarframleiðslu
þrátt fyrir metafla.
Á mynd V er sýndur framreikn-
ingur gerður af VSÍ byggður á
hugmyndum um þróun atvinnu-
tekna og þjóðartekna samkvæmt
framleiðsluuppgjöri. Tölurnar
eiga því að vera sambærilegar við
niðurstöðurnar sem sýndar voru á
mynd III. Árið 1977 er notað sem
stofn í framreikningunum sem út-
skýrir muninn á tölunum á árinu
1978, en þá er hlutur launa í hrein-
um þjóðartekjum 74,1% f VSf töl-
unum en 76,0% í þjóðhagsreikn-
ingatölunum. VSf framreikningn-
um ber saman við niðurstöðurnar
úr athugun Framkvæmdastofnun-
ar varðandi árið 1981. Hlutur
launa hækkar úr 73,9% á árinu
1980 upp í 78,9% á árinu 1981.
Á árinu 1982 hækkar hlutur
launa enn og verður 80,2%. Á ár-
inu 1983 er síðan reiknað með þvf
að hlutur launa lækki aftur og
verði svipaður og hann var á árinu
1980. Framreikningur sem þessi er
að sjálfsögðu háður töluverðri
óvissu en þó má fullyrða að meg-
inlinan sé nokkuð traust.
Uppstokkun naudsyn
Kaupmáttur rýrnar meira á
þessu ári en sem samsvarar lækk-
un þjóðartekna frá 1981. Slík
þróun er í samræmi við stað-
reyndir íslensks efnahagslffs. Áll-
ar upplýsingar um efnahags-
starfsemina á undanförnum árum
staðfesta að eytt hefur verið um
efni fram. Nú þegar illa árar verð-
um við að draga saman seglin
bæði sem samsvarar umfram-
eyðslunni og aflabrestinum. Það
er ekki svigrúm til þess að taka
skellinn af launþegum að neinu
leyti vegna þess að þjóðin er kom-
in að endamörkum skuldasöfnun-
arinnar erlendis.
Það voru engar efnahagslegar
forsendur fyrir því að auka stór-
lega hlut launa í hreinum þjóðar-
tekjum á árunum 1981 og 1982.
Hluturinn var þá þegar of hár.
Enda kom aukningin alfarið fram
í aukinni skuldasöfnun erlendis og
horfur voru á yfir 100% verðbólgu
með atvinnubresti í kjölfarið á
þessu ári. Hefði slík þróun fengið
að halda áfram óhindruð hefði
kaupmáttur launa kannski um
skeið mælst hærri en ella. En það
hefði eflaust i mörgum tilfellum
verið kaupmáttur launa í störfum
sem ekki hefðu verið til.
Enginn fagnar því að þjóðin
þurfi að draga svo saman seglin
sem raun ber vitni. Allir óska eftir
betri tíð. Þess mikilvægara er að í
þessum þrengingum sé lagður
grundvöllur að hagvexti í framtíð-
inni með uppstokkun á hlutverki
hins opinbera, minni skattheimtu
og fjárfestingum á arðsemis-
grundvelli. Það verður að taka
fyrir eyðslustefnu hins opinbera á
arðsemisgrundvelli. Það verður að
taka fyrir eyðslustefnu hins
opinbera á öllum sviðum um leið
og skrúfað er fyrir umframeyðslu
heimilanna.
Þá einungis er von til þess að í
framtíðinni megi komast hjá þvi
að efnahagsstefnan sjálf sé meiri
skaðvaldur fyrir þjóðarbúið en
aflabrestur og önnur náttúruleg
óáran.
Dr. Yilhjálmur Egilsson er bag-
frædingur Yinnureitendasambands
íslands.
Mynd V
HLUTUR LAUNÞEGA f HREINUM ÞJÓÐARTEKJUM
Hvers á forseti
íslands að gjalda?
eftir Hallgrím
Sveinsson bónda
Óhætt er að fullyrða nú að lok-
inni opinberri heimsókn Vigdísar
Finnbogadóttur, forseta íslands,
til Vestfjarða að hún hafi unnið
hug og hjarta Vestfirðinga, hafi
hún ekki verið búin að því áður,
með sinni alúðlegu og glæsilegu
framkomu. Undirritaður varð
þeirrar ánægju aðnjótandi að vera
einn af fylgdarsveinum hennar
um Vestur-ísafjarðarsýslu og varð
vitni af innilegum móttökum
fólksins hvarvetna í sýslunni. Það
kom greinilega í ljós, hve forset-
anum er lagið að ná til fólks á
öllum aldri og ekki síst það hve
Vigdís Finnbogadóttir er hæf í
sínu starfi. Dagskrá heimsóknar-
innar var mjög stíf. ótal ræður
þurfti forsetinn að halda, opinber-
ar móttökur, veislur og opin hús,
nánast á færibandi. Það er ekki
heiglum hent að komast algjör-
lega klakklaust frá slíkum hlut-
um, en það gerði forsetinn svo
sannarlega í þessari ferð.
Hin glæsilegu bókmenntaverð-
laun sem forsetinn tilkynnti um
við móttöku hér á Hrafnseyri,
hafa vakið þjóðarathygli. Það hef-
ur líka vakið mikla athygli hvern-
ig Morgunblaðið hefur brugðist
við áætlun forsetans um bók-
menntaverðlaunin og virðist ekki
einleikið, hve blaðið hefur hamast
í þessu máli. Mér, sem og fleirum
sem voru viðstaddir áðurnefnda
athöfn, fannst boðskapur forseta
skýr. Forsetinn tilkynnti um
væntanleg bókmenntaverðlaun í
minningu Jóns Sigurðssonar og
skyldi fyrsta verðlaunaveiting
fara fram 17. júní að ári. Það var
yfirlýst af forseta að hér væri ekki
um sjóðstofnun að ræða, þó slíkt
hafi reyndar verið margtuggið í
sumum fjölmiðlum. Forsetinn
kvað fjármálaráðherra samþykk-
an máli þessu. í stjórnarskrá
okkar, 25. grein, segir svo: „Forseti
lýðveldisins getur látið leggja
fyrir Alþingi frumvörp til laga og
annarra samþykkta." Svo mörg
voru þau orð. Nú liggur það í aug-
um uppi að hvorki forseti né fjár-
málaráðherra hafa fjárveitinga-
vald. Það er hjá Alþingi. Þessir
tveir aðilar hafa því tæpt ár til
stefnu að fá þetta frumvarp sitt
samþykkt á Alþingi, þvi nokkurs-
konar frumvarp er þetta og ekkert
annað. En nú má spyrja: Er það
ekki alvanalegt að þingmenn tjái
umbjóðendum sínum hvaða mál
þeir hyggist leggja fyrir Alþingi?
Hvað um gömlu leiðaþingin og
þing- og héraðsmálafundina hér
fyrir vestan? Ég veit ekki betur en
þar hafi mál verið rædd og undir-
búin til nánari sóknar á Alþingi.
Hverjir eru umbjóðendur for-
seta fslands? Er það ekki nánast
öll íslenska þjóðin? Hvers vegna
má þjóðin ekki vita það fyrirfram,
hvaða mál forsetinn og fjármála-
ráðherra hans ætla að leggja fyrir
Alþingi? Ekki er betur vitað en til
dæmis ríkisstjórnir séu myndaðar
með nokkurs konar samningi,
stjórnarsáttmála svokölluðum.
Hvað er stjórnarsáttmáli? Ekkert
annað en upptalning á frumvörp-
um sem ætlunin er að leggja fyrir
Alþingi, eða hvað? Frá bæjardyr-
um óreynds leikmanns er forset-
inn þarna í sínum fulla rétti að
tala til þjóðarinnar á þann hátt
sem hann gerði. Nú má það vel
vera að alþingismenn hafi ekki
sömu skoðun á þessu máli og for-
setinn og fjármálaráðherrann. Ef
upphafleg drög að stofnskrá bók-
menntaverðlaunanna breytist
eitthvað í meðförum þingsins er
ekkert við því að segja. Vilji Al-
þingis er lög þjóðarinnar. Það veit
áreiðanlega enginn betur en for-
seti vor. Óll framganga Vigdísar
Finnbogadóttur í embætti hefur
verið með eindæmum glæsileg og
þjóðin dáir forseta sinn. Minning
Jóns Sigurðssonar er nánast
heilög með þjóðinni. Það fór mjög
vel á því að forsetinn skyldi tjá sig
um bókmenntaverðlaun sín í Vest-
fjarðaferðinni. Ekki skal þvi trúað
að það hafi spillt fyrir að fæð-
ingarstaður Jóns Sigurðssonar var
valinn, sem vettvangur þessarar
tilkynningar, enda verðlaunin til-
einkuð honum.
Hrafnseyri 3. júlí 1983,
Hallgrímur Sreinsson er skóla-
stjóri og bóndi á Hrafnseyri.
Aths. ritstjóra.
Um Jón Sigurðsson og forseta
fslands ætlar Mbl. ekki að ræða.
Orð eins og „alúðlegur", „heilag-
ur“, „glæsilegur" og „dá“ eru til-
finningaleg hugtök, sem koma
þessu máli ekki við. Frú Vigdís
Finnbogadóttir hefur haldið orðs-
tír íslands vel á loft, t.a.m. í eftir-
minnilegum heimsóknum hennar
til útlanda, og biaðið hefur sizt af
öllu legið á því. Mbl. fylgdist nú
síðast rækilega með Vestfjarða-
ferðinni eins og vera bar.
Hitt er annað mál, að um hug-
myndina að bókmenntaverðlaun-
unum hafa orðið mikil skrif i blöð-
um og umtal manna á milli. Mest
af því sem birzt hefur um það mál,
var haft eftir ráðherrum og kom
þá í ljós, að sitt sýndist hverjum.
Ráðherra greindi mjög á um upp-
haf málsins og málsmeðferð. Mbl.
kom því öllu að sjálfsögðu til skila.
Auk þess varaði blaðið við þvi, að
nokkuð það kæmi frá forsetaemb-
ættinu, sem deilum gæti valdið.
Mbl. hefur ekki gert annað í
þessu sambandi en benda á, að allt
verði þetta að fara fram innan
marka stjórnskipunar landsins.
Hér er við venjur og lagaákvæði
að styðjast. Alþingi eitt hefur í
raun löggjafar- og fjárveitinga-
vald. Nú segir Hallgrímur Sveins-
son að forseti hafi skv. stjórn-
arskrá heimild til að leggja frum-
varp fyrir Alþingi og lætur að því
liggja að hún muni fara þá leið,
eða þá að leggja fram frumvarp
ásamt fjármálaráðherra. Slíkt
væri einsdæmi, auk þess sem ekki
er hægt að tala um hugmynd for-
seta sem „nokkurs konar frum-
varp“ eins og Hallgrímur Sveins-
son gerir. Ráðherrar bera ábyrgð
á öllum stjórnarathöfnum forseta,
sbr. 14. gr. stjórnarskrárinnar og
kemur það rækilega fram í máli
Ragnhildar Helgadóttur, mennt^-
málaráðherra, hér í blaðinu.
Forseti hefur að vísu rétt til að
láta leggja fram frumvarp til laga
á Alþingi, skv. 25. gr. stjórnar-
skrárinnar, en i reynd er það ráð-
herra sem fer með þennan frum-
kvæðisrétt forseta. Eins og fram
kom hjá menntamálaráðherra
væri eðlilegast, að hún hefði for-
ystu um mál það, sem hér um ræð-
ir, en Ragnhildur Helgadóttir hef-
ur, eins og fram hefur komið, sitt
hvað við málsmeðferðina að at-
huga. Forseti getur ekki látið ráð-
herra leggja fram lagafrv. sem
ráðherra er andvígur.
Hér verður að fara að öllu með
gát og í anda þeirrar stjórnskip-
unar sem við íslendingar búum
við. Forðast ber eins og heitan eld-
inn deilur og átök, sem rætur eiga
í hugmyndum eða stjórnarathöfn-
um sem rekja má til forsetaemb-
ættisins þótt umræður um slík
mál séu sjálfsagðar í lýðræðis-
þjóðfélagi. Varla getur nokkrum
verið það ljósara en forseta sjálf-
um. Mbl. hefur varað við slíkum
deilum. Löggjafinn hlýtur að
reyna að koma í veg fyrir að slíkt
geti gerzt. Og það er bókstaflega í
verkahring forsetaembættisins að
vera sameiningartákn og setja
niður deilur, ef hægt er. Vonandi
verður þetta mál leyst farsællega
á Alþingi, svo að löggjafar- og
framkvæmdavaldinu sé sómi að og
stjórnarskrá íslands í heiðri höfð.
En til þess þarf að ígrunda málið
vel og hrapa að engu. Einörð og
lögfræðileg afstaða menntamála-
ráðherra, Ragnhildar Helgadótt-
ur, eins og hún birtist hér í blað-
inu laugardaginn 2. júlí sl. getur
ieitt málið til lykta með þeim
hætti, sem hollast væri; þannig að
hugmynd forsetans verði til sam-
einingar og gleði, en ekki til að
magna deilur eða pólitíska flokka-
drætti. Slíkt væri í andstöðu við
þann jákvæða anda og ást á ís-
lenzkri ritlist, sem er forsenda
þeirrar hugmyndar, sem frú Vig-
dís Finnbogadóttir bar fram á
Hrafnseyri.
Hljómsveitin Tíbrá, sem leikur á Húnaversgleði.
Húnaversgleði
Húnaversgleði verður haldin í ýmsar uppákomur, en hljómsveit-
Húnaveri í Austur-Húnavatns- in Tíbrá frá Akranesi leikur fyrir
sýslu dagana 8.—10. júlí. Tveir dansi.
dansleikir verða á gleðinni og