Morgunblaðið - 09.07.1983, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JÚLÍ 1983
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
AFINNLENDUM
VETTVANGI
Verður Blönduorku breytt í út-
flutningsverðmæti — nyrðra?
Vant er 3000 til 4000 nýrra starfa á Norðurlandi 1980—1990
Fjórðungsþing Norðlendinga 1982, sem fjallaði einkum
um atvinnu- og búsetuþróun í landsfjórðungnum, taldi
þörf á 4000 nýjum ársstörfum á Norðurlandi á þessum
áratug: 3000 störf þurfa að koma til vegna eðlilegrar aukn-
ingar á vinnumarkaði, 1000 störf til viðbótar þurfa að
verða til í úrvinnslu- og þjónustugreinum vegna fyrir-
sjáanlegrar fækkunar í frumvinnslu (landbúnaði og fisk-
veiðum).
Efst á meðfylgjandi skýringarmynd er sýnd spá FSN um þróun heildar-
ársverka á Norðurlandi fram til 1990. Síðan er sýnd þróun, samkvsmt
sömu spá, í frumvinnslu-, úrvinnslu- og þjónustugreinum. Loks er sýnt
hlutfall einstakra atvinnugreina í heildarársverkum (mannafla) á Norður-
landi, annarsvegar 1980 og hinsvegar samkvsmt spá 1990.
Skýringarmynd þessi er byggð á tölulegum upplýsingum í „Fréttabréfi
Fjórðungssambands Norðlendinga“ (3. tbl. 1983). Spáin fram til 1985 er
byggð á þeirri þróun sem orðið hefur 1970—1975 og 1975—1980 og
síðara tímabilið látið vega helmingi þyngra en hið fyrra. Á sama hátt er
spáð fyrir um þróunina frá 1985 til 1990, þ.e. tímabilið 1980—1985 er
látið vega helmingi þyngra en 1975—1980.
Það sem vekur einkum athygli er að spáð er fskkun í frumvinnslu-
greinum sem svarar 1023 ársstörfum á líðandi áratug, þ.e. fskkun um
rúmlega 100 störf að meðaltali á ári; sem og að þörf er fyrir 4000 ný
ársstörf á Norðurlandi 1980—1990.
Bakslag í búsetu-
þróun Norðurlands
Enginn vafi leikur á því að
samhengi er á milli atvinnu-
framboðs og búsetuþróunar í
einstökum landshlutum. Árið
1981 kom bakslag í búsetuþróun
Norðurlands. Það ár var íbúa-
fjölgun Norðurlands helmingi
minni en meðaltalsfjölgun í
landinu.
Viðbrögð Fjórðungssam-
bands Norðlendinga vóru
tvenns konar: ^
• Það ákvað að Fjórðungs-
þing 1982 fjallaði að meginefni
um atvinnuþróun á Norður-
landi; hvern veg snúa mætti
vörn í sókn þann veg að fjórð-
ungurinn héldi í við aðra lands-
hluta um vinnuframboð, at-
vinnutekjur og íbúafjölgun.
• Sett var á fót sérstök
nefnd, skipuð stjórn FSN og
fulltrúum vinnumarkaðar, til
úttektar og tillögugerðar.
Athugun leiddi í ljós, sem
raunar var fyrir vitað, að fram-
boð atvinnu í fjórðugnum er
einhæft. Þar reyndist, svo af-
gerandi dæmi sé tekið, aðeins
eitt og hálft starf í þjónustu á
móti hverju einu í frumvinnslu,
en sambærilegt hlutfall á höf-
uðborgarsvæðinu er tuttugu og
þrjú störf í þjónustu á móti
hverju einu í frumvinnslu.
Tækniþróun hafði, þar sem
annarsstaðar, leitt til vaxandi
framleiðni í búvöru og fisk-
iðnaði með minnkandi mann-
afla. Samdráttur í fiskveiðum
og mettaður búvörumarkaður
þrengdu enn svigrúmið.
•Þessi nefnd sveitarstjórn-
armanna og fulltrúa úr
atvinnugreinum nyrðra lagði
stefnumótandi ályktun fyrir
fjórðungsþingið, sem samþykkt
var, og nánar verður vikið að
síðar í þessari grein.
Staðreyndir sem taka
verður tillit til
1 úttekt FSN, sem að mestu
leyti var unnin af Halldóri
Helgasyni og byggð á margvís-
legum fyrirliggjandi gögnum og
framreikningi, koma m.a. fram
eftirtalin efnisatriði:
A) Mannfjölgun á Norður-
landi frá desemberbyrjun 1980
til jafnlengdar 1981 var aðeins
0,77%, en 1,21% á landinu í
heild og 1,54% á höfuðborgar-
svæðinu.
B) Gert er ráð fyrir að
mannfjölgun á Norðurlandi
1980—1990 verði hlutfallslega
undir meðaltali. Spáð er fjölgun
úr 36.330 manns 1980 í 39.440
1990. Hinsvegar virðist fjölgun
fólks á starfsaldri ætla að verða
hlutfallslega meiri en á höfuð-
borgarsvæðinu.
C) Fyrirsjáanlegur er sam-
dráttur í frumvinnslugreinum,
landbúnaði og fiskveiðum, sem
eru komnar að mörkum fram-
leiðslugetunnar; auk þess sem
framleiðniaukning vegna
tækniþróunar mun skila sér í
færra starfsfólki. Spá, sem taka
verður með varúð, nefnir fækk-
un um rúmlega þúsund ársstörf.
D) f úrvinnslugreinum (fisk-
iðnaður, úrvinnsla búvöru, al-
mennur iðnaður og byggingar-
starfsemi) er gert ráð fyrir 1320
nýjum ársstörfum á tímabilinu.
E) Spáð er hækkuðu hlutfalli
þjónustustarfa (úr 36,8% í
45,1%), þar af 1100 nýjum
störfum í verzlun og viðskiptum
en 1400 í annarri þjónustu, en
þar er opinber þjónusta fyrir-
ferðarmest. (Hlutdeild þjónustu
í heildarstörfum á höfuðborg-
arsvæðinu var 66,5% 1980.)
F) Á heildina litið er þörf
fyrir rúmlega 4000 ný störf
norðanlands 1980—1990, rúm-
lega 1300 í úrvinnslu og tæplega
2700 í þjónustu. Norðurland
eystra mun þurfa að mæta 75%
þessarar aukningar, Norður-
land vestra 25%.
Hafa verður í huga að störf í
þjónustu koma í kjölfar annarr-
ar atvinnustarfsemi og ráðast
af henni, sem og að verðmæta-
sköpun framleiðslugreina ber
uppi lífskjör í landinu, hvort
heldur er á vettvangi einka-
neyzlu eða samneyzlu; hvort
heldur sem lífskjörin eru greidd
af ráðstöfunarfé fólks og fyrir-
tækja eða skattgreiðslum sömu
aðila.
Ályktun Fjórð-
ungssambands
Norðlendinga
Ályktun þings FSN, sem fyrr
er vikið að, vitnar til þess „að
röskun hefur orðið í búsetu- og
atvinnuþróun... og leggur
áherzlu á eftirfarandi atriði:
1) Atvinnurekstrinum verði
tryggður starfsgrundvöllur til
arðbærs rekstrar og til að
tryggja viðunandi launakjör.
2) Þingið leggur áherzlu á, að
orkuiðnaður og annar stærri
iðnaður verði einn af undir-
stöðuatvinnuvegum og þeir
möguleikar sem fyrir hendi eru
verði nýttir eftir því sem kostur
er.
3) í ljósi þess að framleiðslu-
og þjónustuiðnaður verður að
taka við meira vinnuafli nú á
næstu árum en gerst hefur und-
anfarin ár, bendir þingið á
nauðsyn þess að iðnaði verði
sköpuð sambærileg starfsskil-
yrði við aðra atvinnuvegi, svo
sem landbúnað og sjávarútveg.
4) Þjónustustarfsemi á Norð-
urlandi verði efld sérstaklega
þannig að þau margfeldniáhrif,
sem undirstöðuatvinnuvegirnir
hafa, komi fram í fjórðungnum.
5) Sérstök áherzla verði lögð
á að efla byggingarstarfsemi og
verktakastarfsemi með það
fyrir augum að norðlenzkir
verktakar verði færir um að
sinna stórum verkefnum og
fyrir hendi verði nægilegt fram-
boð húsnæðis.
6) Staðið sé á verði um upp-
byggingu og eflingu fram-
leiðslugreina í sjávarútvegi og
landbúnaði og gerðar ráðstaf-
anir til að bregðast við sam-
drætti vegna aflaröskunar og
takmarkana í búvörufram-
leiðslu."
Byggðajafnvægi —
atvinnuöryggi —
lífskjör
Það kemur ekki á óvart, enda
rökrétt mat á viðblasandi stað-
reyndum, hver vóru meginatriði
í stefnumótandi ályktun norð-
lenzkra sveitarstjórnarmanna
(þings FSN), þegar þeir horfa
til framtíðar: 1) „að tryggja
starfsgrundvöll til arðbærs
rekstrar", 2) að „orkuiðnaður og
annar stærri iðnaður verði einn
af undirstöðuatvinnuvegum".
Þetta eru kjarnaatriði þess að
tryggja framtíðaratvinnuör-
yggi, viðunandi lífskjör og efna-
hagslegt sjálfstæði þjóðarinnar.
Engu að síður er rangt að
loka augum fyrir þeim hættum,
sem verða á vegi í orkuiðnaði.
Framsýni og fyrirhyggja eiga
að vera vegvísar okkar á þeirri
braut. Við þurfum á þessum
vettvangi sem öðrum að lifa í
sátt við land okkar og umhverfiv
Við megum ekki stuðla að
meiriháttar byggðaröskun. Við
eigum jafnframt að treysta
hefðbundna atvinnuvegi. Og við
skulum huga að öðrum glæstum
möguleikum, sem fyrir hendi
eru, s.s. í fiskeldi. En við eigum
hvorki að hræðast nýjungar né
framvindu í þjóðlífi okkar.
Á morgni þessarar aldar
bjuggu 80% þjóðarinnar í sveit-
um, 20% í þéttbýli. Nú búa 85%
landsmanna í kaupstöðum og
þorpum. Þetta er gífurleg
breyting, sem kom í kjölfar
byltingar í atvinnuháttum. ís-
lenzk arfleifð, tunga, menning
og þjóðarvitund stóðu þessa
breytingu af sér. Standa jafnvel
sterkari eftir en áður. Fullveldi,
lýðveldi og landhelgi vóru hlut-
ar af þessari framvindu. Og
ekki þarf að eyða orðum að
bættum aðbúnaði: menntun-
arskilyrðum, vinnuaðstöðu,
húsakosti, fæði, heilsugæzlu
o.s.frv., sem allt byggir kostnað-
arlega á verðmætasköpun er
breytingarnar og tæknin færðu
með sér.
Gunnar Ragnars, forstjóri og
bæjarfulltrúi á Akureyri, flutti
erindi á fjórðungsþingi um
orkuiðnað. Hann lagði áherzlu á
nokkur atriði, efnislega á þessa
leið:
• Tæknin hefur leitt til meiri
framleiðni með minni mannafla
í hefðbundnum atvinnuvegum
okkar. Við erum þegar komin að
nýtingarmörkum þeirra.
• Þjóðin þarf að stórauka ið-
naðarframleiðslu sína til að
mæta atvinnuþörfum og lífs-
kjarakröfum vaxandi þjóðar.
• Við eigum hiklaust að nýta
vatns- og hitaorku í verulega
ríkari mæli en nú er gert og
breyta henni í iðnaðar- og út-
flutningsvöru. Álitlegast er að
flytja orkuna út í formi áls.
„Mín skoðun er sú, að við eig-
um fyrst og fremst að einbeita
okkur að því að byggja upp
orkuverin og eiga þau að öllu
leyti." Gunnar lagði minna upp
úr eignar- og áhættuaðild að
orkuiðnaðarfyrirtækjum, sem
meta yrði í hverju tilfelli.
• Við skulum heldur ekki
hika við að leita samvinnu við
erlenda aðila, sem ráða fjár-
magni, þekkingu, tækni og
mörkuðum. Minnumst þess að
íslenzkur nútíma sjávarútvegur
var í upphafi byggður upp með
erlendu lánsfé.
óþarfi er að tína til fleiri efn-
ispunkta úr máli Gunnars
Ragnars, bæjarfulltrúa á Akur-
eyri. Boðskapur hans var rétt-
vísandi. Ályktun FSN, sem fyrr
er vitnað til, sýnir og, að norð-
lenzkir sveitarstjórnarmenn
hafa ekki tapað áttum þegar
horft er til framtíðar. Þeir gera
sér ljóst, að Blönduvirkjun hef-
ur ekki aðeins þýðingu fyrir
landshlutann meðan reist er,
heldur einnig til frambúðar, ef
Norðlendingar bera gæfu til að
breyta orku frá henni í útflutn-
ingsvöru — á heimavettvangi.