Morgunblaðið - 13.08.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. ÁGÚST 1983
Lýðræðið í hinum
ýmsu myndum
— eftir Jóhönnu E.
Sveinsdóttur
íslenska þjórtin hefur frá örófi
alda horfst í augu við stór vandamál
þegar náttúruöflin hafa leikið landið
grátt, og veður og vindar valdið erf-
iðleikum á þvf að draga björg í bú.
Lífsþróttur þjóðarinnar hefur verið
og er, mikill, og hefur þjóðinni tekist
að yfirvinna vandamálin með einurð
og hörku. Við íslendingar verðum að
horfast í augu við þá staðreynd að
landið okkar er tiltölulega fátækt,
og auðlindar okkar litlar. Gæta þarf
einnig varúöar í að treysta um of
þeirri auðlind sem landið hefur
byggt afkomu sína á. Ljóst er að
þjóðin hefur lifað um efni fram á
undanförnum árum og hefur lítt
gætt varúöar í að byggja undir efna-
hagslegt sjálfstæði þjóðarinnar. Nú
er komið að skuldadögunum.
Sá efnahagsvandi sem við horf-
umst í augu við nú er án efa risa-
vaxnari en nokkru sinni fyrr. Rík-
isstjórnin, sem tók við völdum nú í
vor, er svo sannarlega ekki öf-
undsverð af hlutverki sínu og er
nú nauðsynlegra en nokkru sinni
fyrr að aðgerðir þær, sem ákveðn-
ar hafa verið, séu markvissar og
skili árangri. Skilningur ríkir hjá
almenningi á nauðsyn þeirra sam-
dráttarráðstafana sem gerðar
hafa verið og er fólk greinilega
reiðubúið að axla þá ábyrgð sem
nauðsynleg er, i þeirri von að
efnahagur þjóðarinnar nái að
rétta við. Til þess að sá skilningur.
sem ekki virðist þurfa að draga í
efa að sé fyrir hendi hjá almenn-
ingi, breytist ekki í vantrú og efa,
ber brýna nauðsyn til þess að rík-
isstjórnin láti fólk fylgjast með
aðstæðum og ákvörðunum sem
teknar eru í kjölfar þeirra úttekta
sem fram hafa farið. Þjóðin öll á
heimtingu á að komið sé fram við
hana sem fullþroska fólk með
ábyrgðartilfinningu, en ekki sem
óvita, sem ekkert skilur og er
stjórnað án þess að reynt sé að
upplýsa hann um ástandið eins og
það raunverulega er. Einmitt nú
þurfum við öll að standa saman,
og því má ríkisstjórnin ekki ein-
angrast frá fólkinu.
Því miður gerðist það hinsvegar
við setningu bráðabirgðalaganna
á fyrstu dögum ríkisstjórnarinnar
að gripið var til aðgerða, sem
mjög snertu launþega landsins, án
þess að gerð væri tilraun til að
hafa nokkurt samband við leið-
toga launþegasamtakanna í land-
inu. Að vísu má segja að svo oft
hafi verið gripið til skerðingar á
laununum í landinu, að fólk hafi
verið viðbúið að slíkt yrði gert
eina ferðina enn. Það var hinsveg-
ar áfall fyrir lýðræðiselskandi
fólk að horfast í augu við þá stað-
reynd að ríkisstjórnin skyldi hafa
séð sig tilneydda til að afnema
samningsrétt fólksins — eitt af
því sem einkenmr lýðræðið. Skyldi
þessi ákvörðun hafa verið tekin,
án þess að upplýsa leiðtoga laun-
þegasamtakanna um hana, fyrir
þá sök að ríkisstjórnin hafi ekki
borið traust til þeirra og talið full-
víst að viðbrögð þeirra við sam-
dráttaraðgerðunum yrðu slík, að
nauðsyn bæri til að afnema samn-
ingsréttinn? Ef sú hefur verið
raunin, þá er þetta harkalegur
dómur. Þessir aðilar eru einmitt
þeir sem launþegar landsins
treysta til að fara með umboð sitt,
og hafa til að bera skynsemi til að
draga jafnan raunhæfar ályktanir
af því ástandi sem ríkir á hverjum
tíma. Það er því mjög miður að
ekki skyldu hafa verið hafnar við-
ræður við þessa aðila áður en
bráðabirgðalögin voru birt. Við-
brögð launþegasamtakanna í
landinu, við þeim aðgerðum sem
ákveðnar voru, hafa öll verið á
einn veg. Harkaleg mótmæli, sem
undirstrika hversu alvarlegum
augum er litið á afnám samn-
ingsréttarins. Yfirgnæfandi
meirihluti verkalýðsfélaga lands-
ins hefur sagt samningum sínum
lausum frá og með 1. sept. nk.
1 framhaldi af þessu hefur því
verið haldið á lofti af mörgum að
nú stefni allt í verkföll hér á landi.
Vekur þetta kvíða hvers skynsams
manns og þjóðholls. Skyldu laun-
þegasamtökin enn einu sinni ætla
að grípa til niðurrifsaðgerða og
verkfalla, án nokkurs tillits til að-
stæðna í þjóðfélaginu og þjóðar-
heilla, í þeim tilgangi einum að
renna styrkari stoðum undir veldi
sitt?
Það er sannfæring mín að slíkt
sé ekki uppi á teningnum nú, þrátt
fyrir uppsögn samninga. Allir, og
þá ætla ég einnig forystumenn
launþegasamtakanna, gera sér
grein fyrir að verkföll gætu riðið
atvinnuvegunum og efnahag þjóð-
arinnar að fullu á þessum erfið-
leikatímum. Hlutverk launþega-
samtaka er að sjá til þess að með-
limir þeirra fái hlutdeild i þeirri
verðmætaaukningu sem er fyrir
hendi í þjóðfélaginu á hverjum
tíma. Slík verðmætaaukning
fyrirfinnst ekki í þjóðfélaginu í
dag, nema síður sé — því miður —
og því ekkert sem getur réttlætt
verkfallsaðgerðir til að knýja
fram launahækkanir sem þjóðar-
búið getur engan veginn staðið
undir nú.
f þessu sambandi má eflaust
segja að launþegasamtökin hafi
oft gengið jafnvel í berhögg við
vilja hins almenna félagsmanns,
þar sem hægt sé að boða verkföll
með samþykki aðeins örlítils brots
félagsmanna. Það er hryggilegt að
játa að þetta sé ekki fjarri sanni
og um leið að viðurkenna að hér á
landi sé löggjöf sem beinlínis bjóði
þessu heim. Vinnulöggjöfin sem
við búum við var sett árið 1938.
Síðan hefur mikið vatn runnið til
sjávar og miklar breytingar átt
sér stað. Þó hafa þessi lög staðið
óbreytt allt fram á þennan dag.
Okkar hæstvirtu alþingismönnum
ætti að bera skylda til að koma
fram breytingum á þessari mein-
gölluðu löggjöf, til að uppfylla lág-
markskröfur lýðræðisins. Það er
fáránlegt, og lyktar óþyrmilega af
einræði, að nokkur launþegasam-
tök telji sig hafa siðferðilegan rétt
til að hefja verkfall með aðeins
um 1% atkvæða félagsmanna
Jóhanna E. Sveinsdóttir.
„ÞaÖ er stadreynd að
aðstæður launþega hafa
breyst svo gífurlega á
síðustu árum að verkföll
geta nú riðið fjárhag
launþega að fullu, miklu
frekar en áður.“
sinna á bak við sig. Þetta er þó
staðreynd og löggjöfin sjálf heim-
ilar þessa grófu misnotkun á lýð-
ræðinu og misbýður þannig rétti
meðlimanna herfilega.
Með lögum nr. 29 frá 1976 var
sett inn heimildarákvæði um
verkfallsrétt til handa opinberum
starfsmönnum, en slík heimild
bundin skilyrði um skriflega og
leynilega atkvæðagreiðslu í
minnst 2 daga meðal allra opin-
berra starfsmanna. Sýnist mér
þessi aðferð öllu lýðræðislegri en
sú sem öll önnur launþegasamtök í
landinu búa við.
í huga mínum brennur sú
spurning, hvort launþegar lands-
ins geri sér grein fyrir hversu
mjög sé í raun troðið á lýðræðis-
V otvidri
— vothey
— eftir Jón Á.
Gissurarson
íslenskt gras er næstbesta fóður
í heimi, aðeins írskt gras því
fremra að sögn dr. Halldórs Páls-
sonar. Fóðurgildi þess sem heys
nýtist þó þvi aðeins að hvorki
hrekist það né fjúki.
Fyrr á öldum gat grasbrestur
valdið bændum búsifjum. Þrátt
fyrir kólnandi veðurfar hefur enn
reynst unnt að fá sæmilega
grassprettu með nægum áburði.
Fyrir svo sem einni öld lærðist
framtaksömum bændum að verka
súrhey. Móðurfaðir minn varð ein-
na fyrstur til þess í Rangárþingi.
Faðir minn var tregur til að taka
þá nýbreytni upp og var þó bú-
fræðingur. Fyrir brýningu móður
minnar hófst hann þó handa eitt
rosasumar og gróf gryfju. Svo vel
reyndist þessi nýbreytni að súr-
heysgerð varð árviss æ síðan
hvemig sem viðraði. Bændahöfð-
inginn Ólafur Pálsson hóf búskap
á Þorvaldseyri upp úr aldamótum.
Hann verkaði mikinn hluta heyja
sinna sem vothey. Sonur hans,
Eggert, svo og synir hans tveir
sem búa á Þorvaldseyri, halda
uppteknum hætti. Aldrei hefur
heyrst að þeir á Eyri þyrftu að
ganga á bústofn sinn vegna
slæmrar heyskapartíðar. Þrátt
fyrir augljósa reynslu þessara
tveggja látnu bænda varð þessi
heyskaparaðferð allt of fágæt þar
i sveit og hefur jafnvel dregist
saman hin síðari ár.
Nú er svo komið að talið er að
um 10% til 12% heyfangs Islend-
inga fari í vothey. Mjög ér það
misjafnt eftir hérðuðum, mest á
Vesturlandi en sums staðar með
öllu óþekkt.
Gömlu súrheysgrafirnar hafa
sungið sitt síðasta og nýjar að-
ferðir rutt sér rúm, talið jafnvel
að nýta megi hlöðurými sem til-
tækt er, tækni sé fyrir hendi að
rífa með tætara vothey úr stáli og
færa með færibandi það frá
geymslu í fjós eða fjárhús svo að
mannshönd komi hvergi nærri uns
dreift er í stall eða á garða. Væri
örlítið geymslupláss í gripahúsum,
gætu bændur flutt dagsskammt
þegar rafmagnsskammtur þeirra
nýtist ekki að fullu. Orkukostnað-
ur yrði þá í lágmarki, jafnvel alls
enginn. í neyðartilfelli, svo sem
nú, mætti í skyndi koma upp flat-
gryfjum svokölluðum og skýla
heyi með plasti.
Gunnar Guðmundsson er for*
stöðumaður tilraunabúsins á
Laugardælum og er að byggja upp
á Stóra-Ármóti. Þegar hann enn
Jón Á. Gissurarson
„Til að gera samanburð
á fóðurgildi þurr- og
votheys eru margar töfl-
ur frá rannsóknum í
Noregi, Svíþjóð og
Danmörku. Allar leggj-
ast þær á eina sveif,
votheyi í hag.“
var nemandi í búvfsindum í Nor-
egi ritaði hann merka grein í blað
bænda, Frey: Votheysverkun —
valkostur í fóðurverkun eða neyðar-
lausn í óþurrkatíð. Höfundi blöskr-
aði tómlæti íslenskra bænda um
votheysverkun, enda sjálfur Vest-
firðingur. Meðal annars stendur í
greina hans: „ ... h a f a bændur
verið hvattir að auka votheysverk-
un,... en því miður með afar litl-
um árangri... Hefur leiðbeinend-
um fullkomlega mistekist starf-
inn, eða eru íslenskir bændur orð-
nir ónæmir fyrir leiðbeiningum
búvísindamanna? — Er það út-
breidd skoðun meðal bænda, að
vothey sé lakara fóður en þurr-
hey?“
Guðmundur ber saman véla-
notkun við þurrhey og vothey og
þátt vélainnflytjenda. Hann segir:
„Ef borin er saman möguleikar til
vélanotkunar við þurrheys- og
votheysverkun kemur í ljós að þeir
eru afar ólíkir, og frá sjónarhóli
vélainnflytjanda ósambærilegir,
hvað varðar söluhagnað, því að
langstærsti hluti heyvinnuvéla,
sem eru á markaði í dag, miðast
við þurrheysverkun." (Hér má
skilja áður en skellur í tönnum.)
Höfundur setur upp skýrt dæmi
um notkun véla við þurr- og vot-
heysgerð. Sumar vélar til nota við
votheysgerð yrðu snöggtum ódýr-
ari, aðrar með öllu óþarfar, svo
sem snúnings-, rakstrar- og múga-
vél. (Hér mætti bæta við bindivél
sem ekki mun hafa verið á mark-
aði þegar greinin var rituð.) Guð-
mundi telst til að verðmunur hafi
verið sem næst fimmtungi þurr-
heyi í óhag.
Til að gera samanburð á fóður-
gildi þurr- og votheys eru margar
töflur frá rannsóknum í Noregi,
Svíþjóð og Danmörku. Allar leggj-
ast þær á eina sveif, votheyi í hag.
Gildir þar einu hvort um er að
ræða mjólkurframleiðslu eða eldi
kálfa.
Fyrsta tafla í grein Guðmundar
er gæðamat á þurrhevi frá
óþurrkasvæðunum 1976. Á Vest-
urlandi eru 12% talin afleitt fóður
en 53% ágætt. Samtímis voru töl-
ur fyrir Vesturland liðlega þriðj-
ungur afleitt fóður og örlítið meir
ágætt. Ekki verður þessi mikli
mismunur rakinn til mismunandi
veðurfars á þessum tveimur svæð-
um að sögn Veðurstofa íslands.
Hins vegar verkuðu Vestfirðingar
sem næst þriðjung heyfangs síns
þá í súrhey, en Vestlendingar
sjálfsagt miklu minni hluta, þótt
ekki sé getið í grein Guðmundar.
(Árið 1976 breytti til betri tíðar
um höfuðdag um vestanvert land-
ið.)
Hvað ynnist með almennri
votheysgerð?
1. Allt slegið gras nýttist sem
fyrsta flokks fóður, hvorki
hrekktist né fyki.
2. Fjárfesting í heyvinnutækjum
minnkaði um vel fimmtung.
3. Akstur þungra tækja um við-
kvæm slægjulönd minnkaði.
4. Sveiflur í bústærð hyrfu.
5. Heymæði bænda hyrfi, en er nú
einn skæðasti atvinnusjúkdóm-
ur á íslandi.
6. Vinnuálag bænda yrði skap-
legra í rosasumrum.
En þetta er engu að síður neyt-
endamál en bænda. Lögum sam-
kvæmt hafa bændur einkarétt a
hafa búvörur á boðstólum og þær
skal Iýðurinn á mölinni gjalda,
hvort sem hann neytir þeirra eða
þær eru seldar fyrir spottprís úr
landi.
Innan tíðar verður Guðmundur
Gunnarsson hæstráðandi á
Stóra-Ármóti, föðurleifð ömmu
minnar. Það gleddi hana ef vot-
heysgerð yrði leidd til verðugrar
virðingar. Sjálf bjó hún að henni,
vegnaði vel, átti átta börn og jafn-
margar jarðir er um lauk.
Jón Á. Gissurarson er fyrrrerandi
skólastjóri Gagnfræðaskóla Aust-
urbæjar.