Morgunblaðið - 13.08.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. ÁGÚST 1983
Blaðamenn
rita skáldverk
Björn Bjarnason
Stundum hvarflar að þeim sem
hafa þann starfa að lýsa stað-
reyndum á prenti og leitast við að
gera hin flóknustu mál sem ein-
földust fyrir stóran hóp blaðales-
enda, að líklega væri miklu auð-
veldara að koma því til skila sem
um er rætt með því að færa það í
búning skáldsögunnar. Raunar
hefur það margoft verið haft á
orði að raunverulegir atburðir séu
stundum svo ótrúlegir að jafnvel
skáldsagnahöfundi hefði aldrei
dottið í hug að segja frá þeim. Hér
verður drepið á tvö skáldverk eftir
þekkta, breska blaðamenn sem
náð hafa til milijóna lesenda með
því að hverfa frá þeim starfa að
segja fréttir frá degi til dags.
Frederick Forsyth er líklega
frægastur fyrir fyrstu bók sína,
Dag sjakalans (The Day of the
Jackal) sem út kom 1971 og sagt er
að hann hafi skrifað á aðeins 35
dögum. f bókinni, sem hefur verið
kvikmynduð, er því lýst þegar
leynisamtök Frakka í Alsír (OAS)
leigðu launmorðingja til að ráða
Charles de Gaulle, Frakklandsfor-

Frederick Forsyth
seta, af dögum. Bókin þótti sann-
færandi vegna þess að hún var
skrifuð eins og frásögn frétta-
manns og sótti höfundurinn efnið
í eigin reynslu sem blaðamaður.
Forsyth starfaði hjá Reuter-
fréttastofunni og síðar hjá breska
útvarpinu BBC, en gerðist síðan
sjálfs sín herra og skrifaði sem
slíkur meðal annars um Biafra-
stríðið í lok sjöunda áratugarins.
Allar frægustu bækur Frederick
Forsyth snúast með einum eða
öðrum hætti um samtímaatburði:
The Odessa File (1972) er um átök
araba og ísraelsmanna, The Dogs
of War (1974) er um málaliða í
Afríku og byggð á reynslu höfund-
arins í Biafra og The Devil’s Al-
ternative (1979) er um samskipti
austurs og vesturs þar sem örlög
heimsins alls hanga á bláþræði.
Nú er frægð Forsyth orðin svo
mögnuð að öruggt er talið að hver
bók sem hann skrifi, komist á lista
yfir metsölubækur og kvikmynda-
gerðarmenn hafa áhuga á þeim
öllum. Af frásögnum í blöðum og
tímaritum má ráða að útgefendur
líti á Frederick Forsyth sem
hverja aðra gullnámu og keppist
Fróóleikur og
skemmtun
fyrirháa sem lága!
við að gera honum tilboð, bara ef
hann fáist til að festa eitthvað á
blað.
Með hiiðsjón af því að þessar
frægu bækur hafa allar byggst
með einum eða öðrum hætti á
reynslu Forsyths sem blaða-
manns, kom það skemmtilega á
óvart að lesa smásagnasafn hans
No Comebacks, sem gefið var út á
síðasta ári og nú i ár sem papp-
írskilja, en hún hefur verið til í
bókaverslunum hér. í mínum huga
er þetta sú bók Forsyths sem er
skemmtilegust aflestrar. Smásög-
urnar sverja sig í ætt við sögur
Roald Dahl, sem þekktastur er hér
á landi vegna sjónvarpsþáttanna
Óvæntra endaloka. Þessar sögur
hafa ekki síst gildi vegna þeirrar
spennu sem höfundi þeirra tekst
að skapa, oft með því að leiða les-
andann á villigötur með persónum
sínum. Því er engum greiði gerður
með því að segja frekar frá efni
bókarinnar, en óhætt er að mæla
með öllum sögunum tíu.
■A
Bók Robert Moss Death Beam
er allt annars eðlis en smásagna-
safnið eftir Frederick Forsyth.
Robert Moss er blaðamaður í
Bretlandi og ritstjóri Foreign
Report sem gefið er út af vikurit-
inu Economist. Hann skrifar fast-
an dálk í The Daily Telegraph og
fjallar þar um utanrikis- og ör-
yggismál. Moss hefur sérhæft sig í
fréttamiðlun um starfsemi njósna-
stofnana og í Foreign Report eru
einmitt birtar frásagnir af bak-
hlið hinna almennu frétta, ef svo
má að orði komast. Ásamt banda-
ríska blaðamanninum Arnaud de
Borchgrave ritaði Robert Moss
metsölubókina The Spike (1980)
sem Bókaklúbbur Almenna bóka-
félagsins gaf út á íslensku sumar-
ið 1982 undir heitinu Óhæft til
birtingar. Þetta varð metsölubók
um umdeilt efni meðal blaða-
manna, það er að segja lygaupp-
lýsingamiðlun Sovétmanna og þau
tök sem þeir ná á blaðamönnum í
lýðræðislöndunum. Er ekki að efa,
að bókin hefur opnað augu
margra, bæði fjölmiðlamanna og
annarra, fyrir þeirri hættu sem
hér er á ferðum. Sumir telja raun-
ar að The Spike fjalli í stórum
dráttum um sannsögulega atburði.
Death Beam, eða Dauðageislinn,
kom fyrst út 1981 og hefur verið
til sölu í bókaverslunum hér í
pappírskilju um nokkurn tíma.
Þar segir Robert Moss frá kapp-
hlaupi Bandaríkjamanna og
Sovétmanna um laser-geislann.
Eins og mann muna, flutti Ronald
Reagan, Bandaríkjaforseti, fræga
ræðu nú í vetur um þennan geisla
og gildi hans i framtíðinni, hann
myndi í raun gera kjarnorkuvopn
úrelt og að því ætluðu Bandaríkja-
menn að stefna. „Stjörnustríðs-
ræðan“ vakti auðvitað athygli, en
flestir hristu höfuðið og töldu of
langt gengið. Flest annað væri
nærtækara en velta vöngum yfir
„dauðageislanum".
Með blaðamennsku Moss í huga
og þau efni sem hann hefur lagt
sig fram um að segja frá og skýra
í dálkum sínum, las ég bók hans
um „Dauðageislann" með meiri at-
hygli en ella. Er ekki að efa að
hann styðst við staðreyndir þegar
því er lýst hve langt Sovétmenn
eru komnir í tilraunum með hvers
kyns geislavopn. Frásögnin er
færð í hefðbundinn búning
spennusagna: njósnarar, ástkonur,
valdatafl í Kreml, vandræði í
Washington og þar fram eftir göt-
unum. Þótti mér bókin stundum
næsta langdregin, enda er hún yf-
ir 400 blaðsíður. Hins vegar er hún
skemmtilegt dæmi um það þegar
þekktur blaðamaður tekur sér
fyrir hendur að lýsa ógnvekjandi
hlið samtímasögu sem hann getur
ekki með góðu móti sagt frá í
fréttadálki og kýs því skáldsöguna
í staðinn.
AF ERLENDUM VETTVANGI
vissu leyti rekja þessa aukningu
til stórum meiri útflutnings en
áður.
Breytingin varð því mikil á til-
tölulega skömmum tíma í Tyrk-
landi. Eftir að hafa ekki getað
sinnt niðurgreiðslu erlendra lána
að nokkru marki tókst Tyrkjum
að borga lánardrottnum sínum
2,1 milljarð dollara á síðasta ári.
I Ijósi framangreindra áætlana
um 15% aukningu útflutnings
ætluðu Tyrkir sér að bæta um
betur og greiða 2,4 milljarða doll-
ara af skuldum sínum. Óljóst er
nú hvað verður með þessar fyrir-
hugðu afborganir.
Fylgismenn aðhaldsaðgerð-
anna eru þeirrar skoðunar að
þeim beri að halda áfram
óbreyttum þótt svo fjárfesting
hafi verið dræm það sem af er
árinu og atvinnuleysi fari vax-
andi. Þeir vara við hættunum
verði slakað á og benda máli
stínu til stuðnings á, að án nægi-
legs innlends og erlends fjár-
magns muni verðbólgan rjúka
upp úr öllu valdi á ný.
eftir EMEL ANIL
Nárauslys hafa verið tfð í Tyrklandi. Myndin sýnir fjölmenna útför %
námuverkamanna sem létust f tveimur sprengingum í versta námaslysi í
sögu landsins.
Stoðum kippt undan
efnahagsspám Tyrkja
ÞESSA DAGANA láta viðvörunarbjöllurnar ófriðlega í Tyrklandi. Tyrkir
standa nú frammi fyrir alvarlegum vanda í þeirri viðleitni sinni að koma
fótunum undir efnahagslíf sitt að nýju eftir mikla efnahagskreppu á
síðasta áratug.
Skýrslur, sem byggðar á tölum
frá fyrri hluta þessa árs,
gefa til kynna, að vöxtur efna-
hagslífsins og fyrirhuguð aukn-
ing í útflutningi séu langt undir
því marki, sem vonast var til að
ná. Þá er verðbólga jafnframt
yfir því 20% marki, sem stefnt
var að.
Skýringuna á þessum vanda
má finna í þeirri staðreynd, að
Tyrkir hafa reynt að auka út-
flutning sinn stórlega á sama
tíma og nær allar aðrar þjóðir
heims hafa verið að draga saman
seglin. Jafnframt hefur það gerst
æ algengara, að þjóðir hafi lagt
tolla á innfluttar vörur til þess að
vernda eigin framleiðslu.
Sérstaklega hafa Tyrkir orðið
fyrir barðinu á minnkandi inn-
flutningi olíuríkjanna við Persa-
flóann. Margar af þeim voru á
meðal stærstu viðskiptavina
Tyrkja. Lækkandi olíuverð hefur
hins vegar neytt þessar þjóðir til
mjög aukins aðhalds í innflutn-
ingi. Þá naut Tyrkland góðs af
þeim mikla fjölda tyrkneskra
verkamanna, sem hafði atvinnu í
V-Þýskalandi og sendi hluta
tekna sinna heim í erlendum
gjaldeyri.
Hægari bati
Nú, þegar ekki verður séð fram
á annað en að efnahagsbatinn
verði hægari en ráð var fyrir
gert, hafa vaknað upp ýmsar
spurningar um þær ströngu að-
haldsaðgerðir stjórnvalda, sem
leitt höfðu til aukins hagvaxtar
og hjálpað til við að rétta efna-
hag landsins af og styrkja láns-
traustið.
Gert hafði verið ráð fyrir 4,8%
aukningu hagvaxtar i landinu á
þessu ári til þess að koma í veg
fyrir enn frekara atvinnuleysi,
sem þegar er um 20%. Tölur yfir
fyrsta fjórðung þessa árs, sem
dreift var af hagstofu tyrkneska
ríkisins, benda hins vegar til
þess, að útkoman geti jafnvel
ekki orðið betri en 2,9% þegar
heildartölur ársins liggja fyrir.
Því var spáð, að landbúnaðar-
framleiðsla drægist saman um
2,6% á árinu og hagfræðingar
kenna því um þá stöðnun sem
virðist ætla að verða á hagvexti
landsins.
Takmark tyrknesku stjórnar-
innar var að flytja út vörur fyrir
6,6 milljarða Bandaríkjadala. Það
er 15% umfram útflutning síð-
asta árs. Á miðju þessu ári voru á
hinn bóginn lagðar fram tölur,
sem sýndu aðeins fram á 6,9%
aukningu. Halli var á vöruskipta-
jöfnuði landsins á tímabilinu
janúar-maí og nam hann 1,47
milljarði dollara. Hafði hann
aukist lítillega í samanburði við
sama tímabil á síðasta ári þegar
hann var 1,36 milljarðar dollara.
Ofan á allt þetta stefnir verð-
bólgan í 30% á þessu ári ef engin
breyting verður á núverandi
þróun. Hækkaði vöruverð í heild-
sölu um 17% á fyrri helmingi árs-
ins.
ÖIl áætlanagerð landsins hafði
verið miðuð við 15% aukningu í
útflutningi. Hagfræðingar lands-
ins telja, að ekki tjói að færa
aukna aðstoð frá alþjóða gjald-
eyrissjóðnum í mál fyrr en því
marki hefur verið náð.
Aðhald
Hálft fjórða ár er nú liðið frá
því aðhaldsaðgerðum stjórnvalda
var hleypt af stokkunum. Ætlun-
in með þeim var einföld og ákveð-
in: að bjarga Tyrklandi frá gjald-
þroti. Aðgerðirnar voru byggðar
upp á hugmyndum hreinrækt-
aðra peningjahyggjumanna og
fólu m.a. í sér verulega takmark-
aða hækkun á launum og stór-
felldan niðurskurð á ríkisútgjöld-
um, aukning útflutnings og
hækkun á bankavöxtum til þess
að hvetja til aukinnar sparifjár-
söfnunar almennings og draga úr
innlendri eftirspurn eftir fjár-
magni.
Þetta tókst býsna vel framan
af. Útflutningur jókst um 62%
árið 1981 og 22% í fyrra. Þá gekk
haráttan við verðbólguna framar
öllum vonum. Tókst að minnka
hana úr 130% árið 1980 og niður í
29% í fyrra. Neikvæðum hagvexti
var með markvissum aðgerðum
breytt yfir í 4,4% aukningu þjóð-
arframleiðslu í fyrra. Mátti að
Andstæðingar þessarar stefnu
eru hins vegar á því, að sultarólin
hafi verið hert nægilega lengi.
Þeir segja rauntekjur hafa lækk-
að um 34% á undanförnum ára-
tug og á hverju ári bætist 800.000
manns á atvinnumarkaðinn. Ein-
hvern veginn verði að finna þessu
fólki störf. Þeir benda jafnframt
á, að með áframhaldi þessara að-
gerða aukist hættan á þjóðfé-
lagslegum og pólitískum spreng-
ingum á næstu árum að mun.
Hækkandi lántökukostnaður
og takmarkað fjármagn í umferð
hefur smám saman hrakið fjölda-
mörg fyrirtæki fram að brún
gjaldþrotshengiflugsins. Á meðal
þessara fyrirtækja eru nokkur
þeirra stærstu í landinu og þau
hafa krafist þess, að hið opinbera
leysi úr vanda þeirra.
Lítið fjármagn er fyrir hendi
til þess að veita í innri uppbygg-
ingu. Að sögn Adnan Baser Kafa-
oglu, fjármálaráðherra landsins,
hefur stjórnin í hyggju að gefa út
skuldabréf til þess að fjármagna
milljarða dollara verkefni eins og
t.d. Atatturk-stífluna og aðra brú
yfir Bosporus-sund.
Ein afleiðing aðhaldsstefnunn-
ar er m.a. sú, að lánstraust
Tyrkja hefur farið stórlega batn-
andi.
Greiðsluhalli
Tyrkjum tókst að komast yfir
greiðslur afborgana af skamm-
tímalánum árið 1980. Þetta er í
raun það sama og bæði Mexíkan-
ar og Brasilíumenn eru að berjast
við þessa stundina. En þessar
skuldir eru ekki horfnar. Það
kemur að nýjum gjalddögum inn-
an nokkurra ára. Afborganirnar
ná hámarki 1985 og 1986. Þá
þurfa Tyrkir að greiða 4 millj-
arða dollara hvort árið.
f ljósi þessa gera stjórnvöld sér
grein fyrir því að erlendum lán-
tökum verður að stilla mjög í hóf
á næstu misserum. Tekjur af
vinnu tyrkneskra verkamanna
erlendis hafa jafnframt minnkað
um 47% frá í fyrra það sem af er
árinu.
„Eina vonin er aukinn útflutn-
ingur," segir Kenan Evren, for-
seti landsins. „Við verðum að
leita nýrra markaða, jafnvel úti
við endimörk heims."
(Emel Anil er fréttaritari hjá
Associated Press. Þýð. — SSv.)