Morgunblaðið - 17.12.1983, Page 16

64 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1983
UGANDA
perla Afríku
— eftir Inga
Þorsteinsson
Uganda kom eftir langt hlé aft-
ur í heimsfréttirnar sl. helgi, þeg-
ar sú frétt barst að David Oyite-
Ojok hershöfðingi og forseti her-
ráðs Uganda hefði farist ásamt
átta öðrum mönnum í þyrluslysi,
sem átti sér stað skömmu eftir
flugtak á Entebbe-flugvelli þann
2. desember sl.
Þjóðhetjan
Maðurinn, sem Idi Amin í
stjórnartíð sinni óttaðist mest og
hét tugum milljóna shillinga í
verðlaun fyrir lífs eða liðinn er nú
látinn.
Þjóðhetjan, sem frelsað hafði
Uganda úr greipum ógnarstjórnar
Idi Amins í aprílmánuði 1979 var
skyndilega horfinn af sjónarsvið-
inu.
Röddin, sem fyrst tilkynnti al-
heimi á öldum ljósvakans að Ug-
anda hefði verið frelsað undan oki
Idi Amins og skósveina hans, er
nú slokknuð.
Þegar frelsisherir Uganda og
Tanzaníumanna sóttu gegn vel
vopnum búnum her stjórnar Idi
Amins, þá gekk David Oyite-Ojok
ávallt fremstur í víglínu á undan
mönnum sínum og stappaði þann-
ig stáli og kjark í þá. Hann varð
þjóðsagnakennd persóna meðal
hermanna sinna og andstæðinga,
sem töldu hann ódauðlegan því að
byssukúlurnar sem stemmt var að
honum, flugu ávallt framhjá og
hittu aldrei í mark.
David Oyite-Ojok útskrifaðist á
sínum tíma úr Sandhurst, helsta
herskóla Bretlands, og var orðinn
háttsettur herforingi í her Ug-
anda, þegar Idi Amin hrifsaði
völdin í sínar hendur frá dr. Obote
í janúarmánuði 1971. Hann fylgdi
dr. Obote í útlegðina ásamt nokkr-
um öðrum traustum stuðnings-
mönnum forsetans.
Af ýmsum öryggisástæðum,
gekk David undir dulnefninu
Omari og var aðeins þekktur undir
þessu nafni þau 7 ár sem hann
dvaldi í útlegðinni í Tanzaníu. Þar
sá hann fyrir sér og öðru flótta-
fólki frá Uganda með því að reka
kjúklinga- og eggjabú ásamt
rekstri á smávöruverslun og um-
boði erlends útflutningsaðila, sem
seldi til Tanzaníu. A þessum tíma
var ástandið frekar erfitt hjá
Uganda-fólki í flóttamannabúðun-
um í Tanzaníu vegna skorts á
ýmsum föngum og aðbúnaði. Sér í
lagi var ástandið erfitt í sambandi
við mikinn fjölda ekkna og barna,
sem misst höfðu föður sinn eða
fyrirvinnu í hinni fyrstu mis-
heppnuðu innrásartilraun sem
gerð var 1971 til að reka Idi Amin
frá völdum.
Eftir frelsun Uganda var David
skipaður forseti herráðsins og
jafnframt hækkaður í herfor-
ingjatign og gerður að hershöfð-
ingja. En hann átti sér öfundar-
menn, sem sáu að þar fór fyrir
þrándur í götu og skyldi nú losa
sig við hann. Binaisa, forseti núm-
er tvö eftir frelsun Uganda, til-
kynnti snemma á árinu 1980 að
engin ástæða væri til að leyfa
starfsemi allra stjórnmálaflokka í
landinu og skyldi aðeins Þjóðfrels-
ishreyfing Uganda UNLF bjóða
fram. Binaisa forseti ákvað síðan
að setja David Oyite-Ojok af sem
forseta herráðsins og skipaði hann
sendiherra í Alsír.
Það liðu ekki margar klukku-
stundir frá tilkynningu forsetans
að David Oyite-Ojok gekk á fund
hans og hafnaði skipun sinni í
sendiherraembættið. Jafnframt
því að hann tilkynnti forsetanum
að hann væri sjálfur settur í
stofufangelsi. Skömmu síðar var
tilkynnt að öllum stjórnmála-
flokkum skyldi leyft að hefja
starfsemi sína, en með valdatöku
Idi Amins var öll slík frjáls starf-
semi að sjálfsögðu bönnuð. Skyldu
þingkosningar fara fram í landinu
í desembermánuði 1980.
Má því með sanni segja, að Dav-
id Oyite-Ojok hershöfðingi hafi
ásamt dr. Obote verið einn af
traustustu kyndilberum lýðræðis
og tjáningafrelsis í Uganda. Að-
eins tvö önnur ríki innan einingar-
samtaka Afríkjuríkja ásamt Ug-
anda hafa margra flokka kerfi og
þar með stjórnarandstöðu, en það
eru Nígería og Mauritíus.
Þegar frelsisher Uganda og her-
menn frá Tanzaníu ráku Idi Amin
og stjórn hans frá völdum, þá
hafði átta ára harðstjórn ótta,
morða og ýmissa skelfinga ekki
aðeins skilið eftir í valinum áætl-
aðan fjölda látinna manna um
250.000 til 500.000, heldur var
efnahagur landsins einnig í al-
gjörum molum og í kalda koli. Því
miður hélt óstjórn efnahagsmála
landsins áfram næstu tvö árin eða
til ársloka 1980 vegna veikra ríkis-
stjórna tveggja „erfðar“forseta,
sem tóku við völdum eftir Idi Am-
in, þ.e.a.s. þeirra Joseph Lule og
Geofrey Binaisa. Stafaði þetta
vegna þess að ríkisstjórnir þess-
ara tveggja forseta eyddu meiri
tíma og meiru af eigin orku i að ná
pólitískum tökum í landinu í stað
þess að gera áætlanir sem stefnt
yrði að endurbyggingu efnahags
landsins.
Gósenlandið Uganda
Uganda var í sinni tíð
(1950—1970) eitt af auðugustu og
efnahagslega traustustu löndum í
allri Afríku og var það ekki út í
hött að Winston Churchill gamli
lýsti einu sinni Uganda í ræðu
sem „perlu Afríku". Landið hefur
frjósaman og góðan jarðveg og
hafði upp á að bjóða margbreyti-
legan landbúnað, sem framleiddi
nægjanlega fæðu fyrir landsmenn
alla (9,5 milljón manns 1960, nú
tæplega 14 milljónir) ásamt fram-
leiðslu á útflutningsafurðum svo
sem kaffi, bómull, te og tóbaki.
Auk þessa var mikið magn af ýms-
um þýðingarmiklum málmum og
jarðefnum, svo sem kopar, kópalt,
límsteinn og ýmsar tegundir járn-
efnislausra málma unnið úr jörðu.
Iðnaður landsins stóð 1970 að baki
8% GDP þjóðarinnar og var þar
með orðinn veigamikill efnahags-
legur þáttur í framleiðslu á vör-
um, sem áður höfðu verið fluttar
inn til landsins, auk þess sem
þessi sömu iðnfyrirtæki fram-
leiddu nú afurðir til útflutnings.
Aðal umsvif iðnaðarins voru í
matvælaiðnaði, gosdrykkjafram-
leiðslu, tóbaksframleiðslu, vefnað-
ariðnaðarframleiðslu, leðri, skó-
framleiðslu, trjá- og viðarfram-
leiðsiu, pappírsiðnaði, efnaiðnaði
ásamt stál- og málmiðnaði. Hinn
blómlegi sykuriðnaður landsins
hrundi frá 144.000 tonnum af árs-
framleiðslu 1970 niður í 5.300
tonna ársframleiðslu 1979. Allur
iðnaður og verslun hrundi saman
við brottrekstur Idi Amins á fólki,
sem var af indversku bergi borið.
Framleiðsla á aðalútflutnings-
afurðum Uganda féll sem áður er
sagt saman á valdaárum Idi Am-
ins. Kaffið, sem var aðalgjaldeyr-
isforðaframleiðandinn féll frá
201.000 tonna ársframleiðslu 1970
/
Ingi Þorsteinsson
í 6.000 tonn. Teframleiðsla féll frá
18.200 tonna ársframleiðslu niður
í 1.800 tonn. Aðal orsök þessarar
öfugu þróunar var hið lága af-
urðaverð, sem bændum var greitt
fyrir afurðir sínar. Sömuleiðis
brotnaði dreifingakerfi landsins
allt niður vegna skorts á varahlut-
um og flutningatækjum. Bændur
fengu heldur ekki greiðslu fyrir
afurðir sínar nema með höppum
og glöppum og fór svo að lokurn að
þeir gáfust hreinlega upp við
ræktun útflutningsafurða og
sneru sér í stað þess að ræktun og
framleiðslu á matvöru, ávöxtum,
grænmeti og kartöflum til þess að
geta dregið fram líf sitt og fjöl-
skyldu sinnar.
Útganga úr efna-
hagsvandræðum
Það er ekki fyrr en eftir þing-
kosningar í desember 1980 að
jafnaðarmannaflokkur (UPC) dr.
Miltons Appolo Obote nær tæp-
lega 70% kjörinna þingmanna, að
ábyrg tilraun hefst við að endur-
hæfa efnahag Uganda. Ríkis-
stjórnin gerði áætlun, sem kynnt
var í júnímánuði 1981 um þriggja
mánaða jafnvægisáætlun, sem
síðan var fylgt eftir með tveggja
ára endurhæfingaráætlun
1982—1984, sem lagði höfuð-
áherslu á að verja öllu aflögufæru
fjármagni til þeirra þátta efna-
hagslífsins, þar sem talið var að
með góðu móti mætti treysta á
skjótan árangur. Tíu ára skamm-
tíma, meðaltíma og langtíma
endurhæfingaráætlun og áætlun
um auknar framkvæmdir ákvarð-
aði fjármagnsþörf Uganda til
þessara mála um 25 milljarða
Bandaríkjadala.
Vegna margvíslegs skorts á
ýmsum tækjum, vélum, varahlut-
um og síðast en ekki síst skorts á
hæfum stjórnendum og tækni-
menntuðu fólki hjá fyrirtækjun-
um svo og tilfinnanlegs skorts á
gjaldeyrisforða, varð Uganda að
Milton Obote, forseti Uganda.
leita út á við eftir aðstoð til útveg-
unar fjármagns til að standa
straum af kostnaðinum við endur-
hæfingaráætlunina. Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn (IMF) veitti árið
1981 um 130 milljónir Bandaríkja-
dala lán ásamt 30 milljóna dala
láni með vissum skilyrðum fyrir
ákveðnum efnahagsaðgerðum sem
Uganda framfylgdi til að leiðrétta
ýmislegt ójafnvægi, sem fengið
hafði að þróast í stjórnartíð Idi
Amins og herforingjastjórnar
UNLF.
Ein af þeim mest áríðandi efna-
hagsaðgerðum, sem framkvæmdar
voru, var að taka ákvörðun um að
fleyta gjaldmiðli landsmanna
gagnvart erlendum gjaldeyri.
Fram til júnímánaðar 1981 hafði
hið opinbera gengi Uganda-shill-
ingsins verið 8 fyrir hvern einn
Bandaríkjadal. Þar sem þessi
gengisskráning var hvergi nærri
raunvirði Bandaríkjadalsins, var í
reyndinni að mestum hluta er-
iends gjaldeyris sem inn í landið
kom var skipt á ólöglegan hátt á
svörtum markaði. Skipulagt smygl
í stórum stíl átti sér stað yfir
landamæri nágrannaríkjanna,
sem var jafnframt önnur orsök og
afleiðing rangrar gengisskrán-
ingar. Skráð gengi Bandaríkjadals
í dag jafngildir um U.Sh. 280.-
Til að víkja undan hvers kyns
mögulegum neikvæðum áhrifum á
fjárfestingu í sérhverri mynd inn-
leiddi ríkisstjórn Uganda tvenns-
konar gengisskráningu. Til að
standa straum af öllum forgangs-
greiðslum ríkissjóðs svo sem
endurgreiðslum opinberra lána og
vaxta ásamt innflutningi á nauð-
synlegum varahlutum og hráefni,
þá geta hin ýmsu ráðuneyti keypt
gjaldeyri í gegnum „Glugga núm-
er eitt“, þar sem einn Bandaríkja-
dalur er skráður á U.Sh. 100.- All-
ir aðrir aðilar og einnig útflytj-
endur á óhefðbundnum útflutn-
ingsafurðum geta skipt gjaldeyr-
istekjum sínum og keypt gjaldeyri
úr „Glugga númer tvö“, þar sem
einn Bandaríkjadalur jafngildir
TVÆR ATHYGUSVERÐAR RÆKUR FRÁ SKÁLH0LTI
Af hverju, afi?
eftir dr. Sigurbjörn Einarsson
Hvað er þetta meinvill í myrkr-
unum lá, afi?
Af hverju fæddist Jesú í jötu?
Af hverju, afi?
í þessari bók talar afinn, Sigur-
björn Einarsson biskup, við
börn í jólahug og svarar spurn-
ingum þeirra með slíkri hlýju,
glettni og visku að allir geta
notið þess, á hvaða aldri sem er.
Er dauðinn
kveður dyra
í þýöingu Björns Jónssonar.
Nauösynleg öllum er fræöast vilja
um líf og dauða. Viötöl og samtöl viö
lækna, presta, deyjandi fólk og aö-
standendur.
Bókin hefur hlotiö frægö um allan
heim vegna þess aö höfundur braut
„samsæri þagnarinnar er áður um-
lukti deildir dauövona sjúklinga."
Útgáfan
SKÁLHOLT