Morgunblaðið - 17.12.1983, Blaðsíða 26

74
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1983
Fjárveitingar til
Vísindasjóds
rýrna verulega
rannsóknaverkefna og kaupa á
sérhæfðum dýrum rannsókna-
tækjum eiga hins vegar að koma
úr öflugum rannsóknarsjóði eða
sjóðum sem hafa tryggðar tekjur.
Nauðsynlegt er að rannsókna-
styrkir verði lengdir verulega eins
og fyrr sagði þannig, að hægt
verði að fá t.d. fimm ára styrki til
langtímaverkefna. Úthlutun þarf
að vera í höndum stjórnar, sem er
í stakk búin til þess að leggja
fræðilegt mat á efni umsóknanna
og fylgjast þarf með framvindu
verkefna með árlegum skýrslum.
Ein hugmynd er sú að stórefla
Vísindasjóð frá því sem nú er.
Þá var bent á nauðsyn þess, að
tryggja ungum kennurum, sem
ráðast til háskólans, fullnægjandi
rannsóknarmöguleika þegar í upp-
hafi. Eins og ástandið er nú er
háskólinn beinlínis barnadrepur,
þ.e. ungir kennarar, sem hefja
störf við skólann eru þegar í upp-
hafi svo yfirhlaðnir af kennslu og
hvers kyns almennum stjórnunar-
og skrifstofustörfum, að þeir eiga
erfitt með að koma í gang nokkr-
um rannsóknum og bera þess
aldrei bætur.
Talsvert var rætt um ófullnægj-
andi aðstöðu til rannsókna og
hvað helst væri til úrbóta í því
efni. Rannsóknaraðstaða og hús-
næði ætti að tengjast þannig, að
þegar byggt er yfir rannsóknar-
starfsemi þá sé nauðsynlegt að sjá
jafnframt fyrir rausnarlegri fjár-
veitingu til kaupa á undirstöðu-
tækjum. Þetta á ekki síst við í
náttúruvísindum og tæknigrein-
um. Jafnframt þarf að tryggja
kennurum nægilegt aðstoðarfólk
og skrifstofuþjónustu.
Menn voru sammála um að at-
huga bæri gaumgæfilega hvort
ekki væri til bóta að efla verulega
tengsl háskólans við ýmsar rann-
sóknarstofnanir atvinnuveganna.
Var í því sambandi reifuð forsaga
þess máls.
Tengsl háskólans við rannsókn-
arstofnanir atvinnuveganna má
rekja til þingsályktunartillögu frá
árinu 1928 og laga nr. 17, líjúní,
1929, sem heimiluðu ríkisstjórn-
inni að setja á stofn rannsókna- og
tilraunastofu við þarfir atvinnu-
veganna. Undanfari rannsóknar-
stofnana atvinnuveganna var
Rannsóknastofnun Háskóla fs-
lands, sem skiptist í þrjár deildir,
fiskideild, iðnaðardeild og búnað-
ardeild. Hús stofnunarinnar var
reist fyrir einkaleyfisgjald af
Happdrætti háskólans og tekið í
notkun 1937. Stofnunin var í há-
skólalögum 1936 talin ein af deild-
um háskólans. í ársbyrjun 1939
var stofnuð Rannsóknarnefnd rík-
isins og henni falin yfirstjórn
Rannsóknarstofnunar háskólans.
Árið 1940 er nefndin skírð Rann-
sóknarráð ríkisins og stofnunin
Atvinnudeild háskólans. Eftir
heimsstyrjöldina fór rannsóknar-
starfsemi Atvinnudeildar ört vax-
andi og starfsliði fjölgandi.
Fljótlega fór að þrengjast um
starfsemi í Atvinnudeildarhúsinu
og ljóst þótti að nægilegt rými til
frambúðar væri ekki fyrir hendi á
háskólalóðinni eins og hún var þá.
Þess vegna varð Keidnaholt fyrir
valinu, þar sem Reykjavíkurbær
veitti Rannsóknarráði og Raf-
orkumálastjóra 48 hektara lands.
Ennfremur var byggt yfir starf-
semi Fiskifélagsins og Fiskideilar
Atvinnudeildar að Skúlagötu 4.
Skipulagsbreyting varð með setn-
ingu laga nr. 48,1965, um almenn-
ar náttúrurannsóknir og nr. 64,
1965, um rannsóknir í þágu at-
vinnuveganna. Komst þá á sú
skipan Rannsóknarráðs og rann-
sóknastofnana atvinnuveganna og
Náttúrufræðistofnunar sem enn
gildir og formleg tengsl við há-
skólann rofnuðu. Þetta er ef til vill
hörmulegasti einstaki atburður-
inn í sögu raunvísindarannsókna á
íslandi. Einkaleyfisgjald af tekj-
um af Happdrætti Háskóla ís-
lands rann áfram til rannsókna í
þágu atvinnuveganna og var lagt í
byggingasjóð þeirra.
A árunum 1968—70 hófst
kennsla til BS-prófs í raunvísind-
um og lokaprófs í verkfræði við
Háskóla Islands. Á fyrstu árum
verkfræði- og raunvísindadeildar
var höfuðáhersla lögð á að byggja
upp kennslugetu og aðstöðu til
kennslu. Þessu skeiði er nú að
mestu lokið og farið að gefa meiri
gaum að rannsóknarþættinum og
aðstöðu fyrir rannsóknir. Það er
því fyrst nú að aðstæður gefa til-
efni til virkrar samvinnu kennslu
og rannsókna í þágu atvinnuveg-
anna. Hins vegar er öll samvinna
nú orðin örðugri, þar sem formleg
tengsl eru rofin og margar stofn-
anir atvinnuveganna fluttar langt
frá háskólalóðinni.
Þátttakendur í starfshópi 1 voru
sammála um að auka bæri sam-
starf háskólans við rannsóknar-
stofnanir utan háskólans. Aukið
samstarf Háskóla íslands og
stofnana utan háskólans gæti ver-
ið mjög örvandi og árangursríkt
fyrir viðkomandi aðila. Nánara
samstarf mundi stuðla að betri
nýtingu aðstöðu og mannafla til
rannsókna og kennslu. Jafnframt
kæmi til greina að flytja einhverj-
ar af þessum stofnunum á há-
skólalóðina. Slíkt nábýli mundi
bæði efla starfsemi þeirra og
skyldrar starfsemi háskólans.
Samstarfið mætti einnig efla með
gagnkvæmum hlutstöðum þ.e.
samvinnu um kennsiu og rann-
sóknir. Vísir að slíku er þegar
fyrir hendi.
Mikið var rætt um tillögur að
frumvörpum til laga um Vísinda-
ráð og Rannsóknarráð. Ólafur
Bjarnason reifaði forsögu þess að
skipuð var nefnd til þess að endur-
skoða tillögur um vísindasjóð sbr.
greinargerð með tillögum að
frumvarpi til laga um Vísindaráð
ríkisins. Ólafur Bjarnason var for-
maður nefndarinnar en hún komst
upprunalega að þeirri niðurstöðu
að mæla bæri með að eitt rann-
sóknarráð yrði sett yfir rann-
sóknir í landinu (National Re-
search Counsil) og tæki yfir verk-
svið Vísindasjóð og Rannsókn-
arráðs (Vísindasjóðsnefnd, Tillaga
I.). Með þessu móti var talið að
mun meiri hagkvæmni næðist með
núverandi skipulagi og auk þess
samræmdari rannsóknarstefna.
Sveinbjörn Björnsson ræddi nokk-
uð um störf nefndar þeirrar er
endurskoðaði lög um rannsóknir
og þróunarstarfsemi í þágu at-
vinnuveganna, þ.e. rannsóknar-
ráðsnefndarinnar, en sú nefnd
gerði ekki ráð fyrir sameiginlegu
vísindaráði fyrir allar rannsóknir
í landinu, hagnýtar- og grundvall-
arrannsóknir. Eftir nokkra sam-
eiginlega fundi beggja nefndanna
komust þær að málamiðlun og
lögðu fram samræmdar tillögur
þar sem gert var ráð fyrir tveimur
ráðum, Rannsóknarráði ríkisins
með 7 manna stjórn og Rannsókn-
arsjóði annars vegar og svo Vís-
indaráði hins vegar. Þar að auki
var gert ráð fyrir deildarskiptingu
á Vísindaráði í 3 deildir, Náttúru-
vísindadeild, Líf- og læknisfræði-
deild og Hug- og félagsvísinda-
deild með 7 manna stjórn hver. Til
samræmingar, samstarfs og sam-
ráðs skyldi starfa samstarfsnefnd
Rannsóknarráðs og Vísindaráðs
(Vísindasjóðsnefnd, Tillaga II.).
í hópnum komu fram margar
raddir um það að þetta síðar-
nefnda fyrirkomulag væri óþarf-
lega flókið og þeirri skoðun var
haldið mjög á loft að fagleg yfir-
stjórn allra rannsókna í landinu
ætti að vera undir einum hatti. Þó
voru menn ekki á einu máli um
þetta. Á hitt er hins vegar að líta
að þessar tillögur liggja frammi
núna á þessu samræmda formi til
meðferðar hjá ráðherra. Því má
einnig bæta við að áratuga hefð er
fyrir núverandi og ráðgerðri að-
greiningu, og ýmsir óttast afleið-
ingar samruna af ýmsum og e.t.v.
ólíkum ástæðum. Þá er einnig rétt
að hafa í huga að ef þessi frum-
vörp verða að lögum er ekkert sem
mælir gegn því að ráðin tvö sam-
nýti húsnæði, útbúnað og starfs-
fólk. Með því móti yrði samvinnan
líklega mest og best og samvöxtur
gæti orðið á stuttum tíma og með
auðveldu móti, ef ástæða þætti til
í ljósi fenginnar reynslu. Líklega
gæti núverandi Rannsóknarráð
rúmað bæði fyrirhuguð ráð með
lítilli kostnaðaraukningu. Um hitt
voru menn algjörlega sammála, að
alltof litlar umræður hefðu farið
fram um þessar íillögur og ástæða
væri til þess að kanna þær mun
betur.
í umræðum á ráðstefnunni
komu fram efasemdir um að gáfu-
legt væri að auka yfirbyggingu
eða miðstýringu og þeirri spurn-
ingu var varpað fram hvort ekki
væri nóg að auka fjárveitingu til
Vísindasjóðs.
Ólafur Bjarnason gerði ýtarlega
grein fyrir því starfi sem lá á bak
við tillögur Vísindasjóðsnefndar
og kvað það ekki hafa verið ætlun-
ina að auka skrifstofubáknið,
þvert á móti að gera það einfald-
ara og koma á svipuðu fyrirkomu-
lagi um fjárveitingar til allra
rannsókna í landinu hvort sem
þær væru hagnýtar rannsóknir
eða grunnrannsóknir. Vísinda-
sjóður er einungis fjárveitandi að-
ili eins og málinu er háttað, en
ekki stefnumótandi. Rannsóknar-
ráð er hins vegar ráðgefandi aðili
og á vissan hátt stefnumótandi
auk þess sem það fylgist með
starfsemi rannsóknastofnana í
þágu atvinnuveganna. Rannsókn-
arráð hefur hins vegar engar fjár-
veitingar á sinni könnu. Með til-
lögunum væri stefnt að því að
gera þetta flókna kerfi einfaldara.
í máli Ólafs kom einnig fram að
fjárveitingar ríkisins til Vísinda-
sjóðs hafa rýrnað verulega. I upp-
hafi var sjóðnum tryggður tekju-
liður sem var fast framlag Seðla-
banka Islands og nam það framlag
þá um helmingi fjárveitingar til
sjóðsins af fjárlögum. Síðan hefur
verðbólgan eytt framlagi ríkisins
þannig að hlutur Seðlabanka er nú
52 sinnum stærri en hlutur ríkis-
ins. Vísindasjóður lifir því nær
eingöngu á framlagi Seðlabank-
ans. Með tillögunum er hins vegar
gert ráð fyrir að Vísindasjóður fái
fast framlag sem nemi 0,1% af
heildarupphæð fjárlaga á ári
hverju auk framlags Seðlabank-
ans. Þessar tillögur miða einnig að
því að gera allt samstarf við aðrar
þjóðir auðveldara og þá einkum
Norðurlandaþjóðirnar. Þær eru
raunar sniðnar eftir því fyrir-
komulagi á stjórnun rann-
sóknarmála sem viðhaft er á öðr-
um Norðurlöndunum. Rannsókn-
arráð er nú eini aðilinn sem er
fulltrúi fyrir íslenskar rannsóknir
út á við en eins og komið hefur
fram, skiptir rannsóknarráð sér
fyrst og fremst af hagnýtum rann-
sóknum í þágu atvinnuveganna.
Helgi Valdimarsson benti þá
einnig á að dýrar og umfangsmikl-
ar rannsóknir eins og t.d. líffræði-
legar rannsóknir væri ekki hægt
að stunda án faglegrar yfirstjórn-
unar þar sem takmarkaðar fjár-
veitingar gerðu það nauðsynlegt
að raða þeim í forgangsröð. En
rannsóknir sem stundaðar eru í
einrúmi með pappír og blýanti
eins og til dæmis stærðfræðilegar
eða heimspekilegar rannsóknir
þyrftu síður á að halda. Hann vildi
samt leggja á það áherslu að
stjórnun skyldi vera fagleg en ekki
í höndum stjórnmálamanna.
Höskuldur Þráinsson ræddi lít-
iilega um, hvernig staðið er að
fjárlagagerð hvað snertir háskóla-
rannsóknir. I stuttu máli fer það
þannig fram að rökstudd beiðni
um fjárveitingu er send frá við-
komandi deild eða rannsóknar-
stofnun til háskólaráðs. Sam-
starfsnefnd háskólans og mennta-
málaráðuneytisins semur svo til-
lögu sem síðan er send til fjár-
laga- og hagsýslunefndar. Þar eru
teknir upp hnífar og skorið, að því
er virðist blindandi. Þarna eru
líka framkvæmdar skipulags-
breytingar á tillögunum. Þannig
getur verið veitt fé í verkefni, sem
sótt er um í nafni ákveðinnar
stofnunar, en veitingin ekki færð
undir þá stofnun heldur einhverja
aðra.
Páll Skúlason benti á, að ekki
þyrfti endilega að kenna minna
heldur rannsaka meira og í heim-
spekilegum fræðum væri kennsla
samofin rannsóknum. Hann taldi
ennfremur að háskólamenn hefðu
gert of lítið af því að fræða al-
menning um störf sín. Raunvís-
indamenn mættu gjarnan kynna
almenningi fræði sín með alþýð-
legum fyrirlestrum. Til er félag
áhugamanna um heimspeki þar
sem leikmenn og sérfræðingar
geta skipst á skoðunum. Æskilegt
væri að slík samskipti ættu sér
stað á fleiri sviðum. Stjórnun
rannsókna ætti að vera sem allra
minnst vegna þess að rannsóknar-
frelsi væri aflvaki rannsókna.
Hans Kr. Guðmundsson taldi að
það þyrfti að koma til hugar-
farsbreyting sem þyrfti að byrja
hjá starfsmönnum háskólans. Þeir
væru í hugum almennings fyrst og
fremst kennarar og titluðu sig
þannig sjálfir. Minna bæri hins
vegar á því að starfsmenn háskól-
ans töluðu um sig sem vísinda-
menn.
Lokaorðin í pallborðsumræðun-
um átti Guðmundur Sigvaldason
sem sagði: „Ef íslenskir vísinda-
menn stunda góðar rannsóknir og
koma þeim á framfæri við al-
menning, munu hugumstórir og
gáfaðir stjórnmálamenn veita
þeim allt það fé sem þeir þurfa."
„Nú þarf
■Cl y' enginn að vera
loðinn um lófana“ til
þess að kaupa „gufu-
kokkinn frá GIRMI, en gufu-
kokkurinn frá GIRMI er pottur sem
sýður mat á skemmri tíma en venjulegur
pottur. Verðið á GIRMI gufukokk er___________________________
frá kr. 2A20.~ Um ágæti GIRMI gufukokks má margt segja en

látum staðreyndir í neðangreindri töflu nægja:
Suða í venjulegum potti Suða með GIRMI gufukokk
Kartöflur 15-20 mín. Kartöflur 2-3 mín.
Gulrætur 15 mín. Gulrætur 4 mín.
Fiskur 20mín. Fiskur 2-3 mín.
Kjöt (eftir teg.) 60mín. K jöt (eftirteg.) 14mín.
Nú geta allir reiknað út hve margar mínútur af rafmagni má spara á hverju
ári með GIRMI gufukokk.
GIRMl gufukokkur bíður eftir ykkur í verslun okkar og fæst í stærðunum
3 Itr., 5 Itr., 7 Itr. og 9 Itr. GIRMI gufukokkur er úr ryðfríu stáli og hefur tvö-
falt öryggiskerfi sem útilokar öll slys.
Við sendum í póstkröfu um allt land.
■ ■
KJOLUR SF.
HVERFISGÖTU 37 SÍMAR 21490-21846