Morgunblaðið - 20.12.1983, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1983
Kvótaskipting fiskafla
6.— eftir Björn
Dagbjartsson
Það er óhætt að segja, að um
fátt er meira rætt í þjóðfélaginu
þessa dagana en samþykktir
Fiskiþings og stjórnar LÍÚ um að
tekin skuli upp kvótaskipting á
fiskafla allra fiskiskipa stærri en
12 tonn. Umræðan hefur magnast
við það að sjávarútvegsráðherra
hefur lagt fram frumvarp til að
afla lagaheimilda til að fram-
kvæma þennan vilja hagsmunaað-
ilanna. Mörgum hefur orðið það
þyrnir í augum að ráðherra fái
með þessum lagabreytingum
óeðlilega mikið vald til að deila og
drottna yfir þessum þýðingar-
mesta atvinnuvegi okkar. Ekki
skal lagt á það mat hér hvað er
eðlilegt og hvað er óeðlilegt vald í
þessum efnum, en aðeins bent á
það að ráðherrann hefur haft
geysivíðtækt vald til að stjórna
fiskveiðum. Viðbótin sem felst í
frumvarpinu er ekki mikil, ef
menn vildu bera það saman við
gömlu lögin, og þó sérstaklega þær
reglugerðir sem verið hafa í gildi.
Auðvitað er æskilegast að
atvinnuvegirnir séu látnir
afskiptalausir af ríkisvaldinu. Það
bara gengur ekki alltaf og sjávar-
útvegurinn hefur beðið um flestar
stjórnunaraðgerðir ráðherrans og
biður nú um þessa lagasetningu.
Það má ekki týnast í þessari um-
ræðu að nú er veiðum á ioðnu, síld,
humri, rækju og skelfiski kvóta-
skipt, eða úthlutað með sérstökum
leyfum, og það er næsta ólíklegt
að menn vilji hverfa frá því aftur.
Það má heldur ekki gleymast að
nágrannar okkar, Norðmenn,
Færeyingar og Kanadamenn, hafa
mjög víðtæk kvótakerfi í gangi í
sínum fiskveiðum. Þessar þjóðir
hafa heldur ekki fundið neitt heppi-
legra kerfi til að halda afla innan
þeirra marka, sem flskstofnar hafa
verið taldir þola.
Ókostir kvótakerfis
Það er öllum ljóst, að kvótakerf-
ið hefur sína stóru galla. Það er
sama hvort menn hugsa sér skipt-
ingu afla á skip eftir frammistöðu
(t.d. 3ja ára meðalafla), eftir
stærð skipa og búnaði, eða jafnt á
hvert skip; hvort afla er skipt eftir
mönnum (skipstjórum), fyrirtækj-
um eða landshlutum, eða veiði-
réttindi seld eftir einhverjum öðr-
um reglum. Þetta eru neyðarúrræði,
sem gripið er til þegar flskstofnar
þola greinilega ekki ásóknina og
frjálsar veiðar mundu fyrirsjáanlega
tortíma stofnunum.
„Fyrir utan það að vera
skásta aðferðin til að
halda afla innan fyrir-
fram ákveðinna marka,
og eitt allra besta varn-
arkerfið gegn stækkun
fiskveiðiflota, hefur
kvótakerfið ýmsa kosti
umfram það sem við
höfum búið við hingað
til.
Tilkostnaður hlýtur að
minnka hjá útgerð, ef
menn ráða því hvenær
og með hvaða hætti þeir
taka þann afla sem
þeim er ætlaður.“
Það er sjaldnast gripið til
kvótaskiptingar fyrr en menn
hafa gefist upp á öðrum stjórnun-
araðgerðum.
Alvarlegasti gallinn á kvóta-
kerfi er kannski sá að erfitt er að
finna réttlátar reglur til að út-
hluta eftir. Feikileg óánægja verð-
ur óhjákvæmilegur fylgifiskur út-
hlutunar. Eftirlit og útreikningar
eru mannfrekir og tímafrekir. Þá
er það fundið kvótakerfinu til for-
áttu, að það dæmi menn í tap-
rekstur, menn séu sviptir voninni
og lönguninni til að bjarga sér og
vinna bug á erfiðleikunum með
dugnaði og harðfylgi. Sjómennsk-
an verður áfram erfið og hættuleg,
en minna eftirsótt, þar sem hagn-
aðarvonin og eftirvæntingin er úr
sögunni. Þá hefur verið bent á það
að verðmætamat muni raskast;
bæði að t.d. skip með kvóta muni
verðlögð eftir kvótanum, en ekki
raunverulegum verðmætum,
braskað verði með kvóta og að ein-
göngu fjársterkir aðilar geti þrif-
ist. Þá verði t.d. smáfiski og dauð-
um netafiski hent enn frekar en
nú, þar sem menn eyði ekki kvót-
anum nema á verðmesta fisk af
skömmtuðum tegundum.
Allir þessir gallar og jafnvel
fleiri hafa við einhver rök að
styðjast.
Kostirnir
Fyrir utan það að vera skásta
aðferðin til að halda afla innan
fyrirfram ákveðinna marka, og
eitt allra besta varnarkerfið gegn
stækkun fiskveidiflota, hefur
kvótakerfið ýmsa kosti umfram
Björn Dagbjartsson
það sem við höfum búið við hingað
til.
Tilkostnaður hlýtur að minnka hjá
útgerð, ef menn ráða því hvenær og
með hvaða hætti þeir taka þann afla
sem þeim er ætlaður. Útgerðarfé-
lög, sem eiga mörg skip, geta hag-
rætt því hvaða tegundir eru veidd-
ar af hverju skipi, og jafnvel lagt
eldri og lélegri skipum. Það sem
sumir telja ókost, að skip verði
seld eingöngu vegna kvótans, mun
væntanlega leiða til minnkunar
flotans, og varla getur neinn haft
á móti því.
Þá mun takmarkað aflamagn
stuðla að betri aflameðferð þar
sem tekjurnar ráðast nú enn
meira af gæðum og svo aukaafla
og aukaafurðum (hrognum, lifur)
sem ekki tilheyra kvóta.
Þetta skipulag ætti að geta leitt
til betri samræmingar veiða og
vinnslu, þar sem kappið við að
missa af „hrotunni" minnkar.
Fiskvinnslan fær betri tíma til að
vinna t.d. þorskinn í verðmætustu
afurðir og seljendur geta byggt
sína starfsemi á þekktum forsend-
um um afla.
Flestir telja, að þó að kvótakerfi
krefjist e.t.v. einhvers aukins
vinnuálags hjá stjórnvöldum,
muni útgerðarmenn og skipstjórar
skipuleggja sín vinnubrögð af
miklu meiri yfirvegun og hagsýni.
Og síðast en ekki síst er að telja
það, að þegar í óefni er komið, eins
og hjá okkur, þá er þetta leiðin
sem flestir í greininni geta sætt
sig við nú, þó að aldrei verði sam-
staðan algjör.
Hér hefur verið miðað við
kvótakerfi (eða aflamark) eins og
lagt var til á Fiskiþingi. Það kerfi
ber það í sér að ákvörðun verður
að taka nokkuð skyndilega. Ann-
ars byrjar kapphlaupið um að
bæta sína frammistöðu, hækka
sitt meðaltal með allri þeirri
eyðslu, sóun og illri meðferð afla
sem því kappi getur fylgt. Þegar
ákvörðun hefur verið tekin er mik-
ið verk eftir við að finna úthlutun-
arreglur og meta undanþágur. Eft-
ir að þær ákvarðanir hafa verið gefn-
ar út má ekki sýna neina undan-
látssemi.
Björn Dagbjartsson er forstjóri
Kannsóknarstofnunar fiskidnaöar-
ins.
„Reyklaus
sýning“ á Kjar-
valsstöðum
SÝNING á hluta innsendra mynda í sam-
keppni Reykingavarnarnefndar, sem efnt
var til á síðastliðnu ári, var haldin á
Kjarvalsstöðum nú fyrir skemmstu.
Sýningin var aðeins opin í fimm daga,
en síðan var skólabörnum boðið að koma á
sýninguna í tvo daga. Þegar Friðþjófur
Helgason tók þessa mynd, var þriðji bekk-
ur SJ úr Langholtsskóla staddur á Kjar-
valsstöðum, ásamt teiknikennara sínum,
Önnu Leplar.
Þorvarður Örnólfsson, framkvæmda-
stjóri Krabbameinsfélagsins, sagði að á
þriðja þúsund myndir og myndasögur
hefðu borist í samkeppnina og hefði hin
mikla vitneskja barnanna um skaðsemi
reykinga komið sér mikið á óvart, svo og
hin mikla fjölbreytni, sem gætti í myndun-
um. Þorvarður gat þess að lokum, að eftir
áramót færi hluti sýningarinnar til Akur-
eyrar og myndi Æskulýðsráð Akureyrar
setja upp sýningu á nýja árinu.
TVÆR ATHYGLISVERÐAR RÆKUR FRÁ SKÁLHOLTI
Af hverju, afi?
eftir dr. Sigurbjörn Einarsson
Hvað er þetta meinvill í myrkr-
unum lá, afi?
Af hverju fæddist Jesú í jötu?
Af hverju, afi?
í þessari bók talar afinn, Sigur-
björn Einarsson biskup, við
börn í jólahug og svarar spurn-
ingum þeirra með slíkri hlýju,
glettni og visku að allir geta
notið þess, á hvaða aldri sem er.
Elisabet Kiibler-Ross
Er dauðinn
kveður dyra
í þýöingu Björns Jónssonar.
Nauösynleg öllum er fræöast vilja
um líf og dauöa. Viötöl og samtöl viö
lækna, presta, deyjandi fólk og aö-
standendur.
Bókin hefur hlotiö frægð um allan
heim vegna þess aö höfundur braut
„samsæri þagnarinnar er áöur um-
lukti deildir dauövona sjúklinga.“
Útgáfan
SKÁLHOLT