Morgunblaðið - 20.12.1983, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1983
Ingólfur á Hellu
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Píll Líndal: INGÓLFUR Á HELLU.
II. 320 bls. Fjölnir. Reykjavík, 1983.
Fyrra bindi endurminninga Ing-
ólfs á Hellu, sem út kom fyrir ári,
vakti verðskuldaða athygli. Ingólf-
ur er í hópi þeirra sem lengst hafa
setið á Alþingi og lengst verið
ráðherra. Hann var jafnan í for-
ystuliði Sjálfstæðisflokksins; og
oft í forsvari fyrir flokkinn, t.d. í
fjölmiðlum. Hann var þingmaður
Rangæinga hátt í tvo áratugi áður
en Rangárvallasýsla gekk inn í
Suðurlandskjördæmi. Þingmenn
töldu sér þá skylt að vaka yfir vel-
ferð síns kjördæmis og hafa beint
og persónulegt samband við kjós-
endur. Enginn hefði enst til slíks
einungis til að halda utan um at-
kvæðin þó það hafi náttúrlega ver-
ið með í dæminu. Þingmaður varð
að hafa áhuga á lífsbaráttu síns
fólks. Og þann áhuga hafði Ingólf-
ur í ríkum mæli. Nú er kynslóð
Ingólfs á Hellu búin að draga sig í
hlé. Hún stóð í ströngu. Því er
margs að minnast þegar horft er
um öxl.
Ingólfur ræðir fyrst nokkuð al-
mennt um endurminningar og
segir þá meðal annars: »Mjög oft
verður þess vart, að lagður er
mælikvarði líðandi stundar á
gerðir fyrri tíðar manna. Þetta er
mjög óeðlilegt og raunar ósann-
gjarnt. ófyrirsjáanleg þróun mála
hefur oft valdið því, að skoðun eða
stefna, sem virðist hafa verið rétt
í sjálfu sér, þegar hún var mótuð
eða ákveðin, hefur ekki staðizt
tímans raun.«
Þetta seinna bindi hefst annars
á því herrans ári 1959 en þá var
síðast kosið eftir gömlu kjör-
dæmaskipuninni. Miklar deilur
urðu um kjördæmabreytinguna.
Framsóknarmenn börðust á móti,
enda sýnt að þeir mundu tapa á
breytingunni. I fámennum sýslum
voru fleiri uggandi. Til dæmis læt-
ur Ingólfur að því liggja að Skaft-
fellingar hafi horft fram á breyt-
inguna með nokkrum ugg. En
fram náði kjördæmabreytingin,
enda studd af þrem flokkum.
Síðan hófst viðreisnáráratugur-
inn. Viðskilnaður vinstri stjórnar-
innar 1956—58 var ömurlegur.
Ingólfur telur »að aðalmeinið hjá
vinstri stjórninni hafi verið það,
að hún hafi aldrei þorað að horf-
ast í augu við staðreyndir.«
En nú mynduðu sjálfstæðis-
menn viðreisnarstjórnina með
vinstri flokki — Alþýðuflokknum.
»Það gekk furðuvel,* segir Ingólf-
ur, »og hefði einhvern tíma þótt
fyrirsögn, að þessir flokkar gætu
sameinazt um svo víðtækar að-
gerðir í frjálsræðisátt sem raun
bar vitni.« Viðreisnarstjórnin sat
að völdum til 1971 en féll þá vegna
þess að Alþýðuflokkurinn stórtap-
aði í kosningum.
Ingólfur vann að mörgum mál-
um á Alþingi og í ríkisstjórn, en
mest þó að landbúnaðarmálum,
enda landbúnaðarráðherra. Hann
segir að margir hafi þá spurt sig
að því hvort ekki væri gaman að
vera ráðherra. Spurningunni hafi
hann svarað játandi að því leyti að
ráðherra sé í aðstöðu til að koma
fram málum sem honum séu hug-
fólgin. Hins vegar séu störfin svo
mikil og margvísleg að ráðherra
eigi næstum aldrei fri. Mikill tími
fari í viðtöl og fundi, auk þess sem
ráðherra þurfi oft að koma fram
við opinberar athafnir og krefjist
það síns undirbúnings.
Á eftir viðreisnaráratugnum
kom framsóknaráratugurinn. Þó
sitthvað hafi þá horft til framfara
einkenndist hann af upplausn og
ringulreið, meðal annars af sundr-
ungu innan sjálfra stjórnmála-
flokkanna. Fékk Sjálfstæðisflokk-
urinn að kenna á því ekki síður en
aðrir flokkar. Þegar Ingólfur
hætti þingmennsku sauð svo upp
úr í kjördæmi hans að sjálfstæð-
ismenn gátu ekki sameinast um
einn lista og buðu fram tvo. Ing-
ólfur rifjar það upp undir fyrir-
sögninni »Geigvænlegur þver-
brestur*.
Þetta seinna bindi endurminn-
inga Ingólfs Jónssonar er að lang-
mestu leyti stjórnmálasaga. Engu
að síður er sú saga persónuleg.
Þarna er samtvinnuð saga manns
og málefna. Sögumaður stendur
alltaf sjálfur i sviðsljósinu. Og
undir lokin tekur hann upp léttara
hjal eins og menn gera gjarnan að
loknum löngum starfsdegi. Meðal
annars rifjar hann þá upp nokkra
drauma undir fyrirsögninni »Ekki
er mark að draumum*. Þrátt fyrir
það má segja að stóri draumur
Ingólfs á Hellu hafi ræst — að
þjóna til farsældar ættjörð sinni
og átthögum.
Nokkuð virðist bók þessi hafa
verið hraðunnin, enda seint á ferð.
Um útlitið get ég því miður ekki
dæmt af eintaki því sem mér barst
í hendur. Tími til prófarkalestrar
virðist hafa verið í knappasta lagi.
Á myrkri stundu
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
J.C. Jersild: Eftir flóðið
Njörður P. Njarðvík íslenzkaöi
Útg. Mál og menning 1983.
Það er nöturleg saga sem Jers-
ild segir í þessari bók sinni. Hún
gerist nokkrum áratugum eftir
kjarnorkustríð, siðmenningin er
liðin undir lok, að ekki sé nú bara
minnst á þjóðfélögin. I staðinn I
ríkir villimennska, hatur, ótti og
glæpir. Aðalpersónan fæðist að
vísu um það bil er stríðinu lýkur j
og er á fertugsaldri í því „mannfé- j
lagi“ sem eftir stendur. Auðunn,
aðalpersóna, virðist lengst af hafa
verið hjásvæfill skipstjóra sem
hefur herjað á strandfólk. Hann
þekkir ekki annað líf en það sem
hann lifir nú, andstætt við félaga
sína, sem allir voru aðilar að því
sem hvarf í sprengingunni. Bókin
lýsir síðan för Auðuns um þennan
grimma heim karlmennskunnar,
þar sem engin siðaboð þrífast, þar
sem hver von er jafnharðan
slökkt, þar sem kærleikurinn skal
aldrei fá að þrífast á ný. Maðurinn
hefur spillt náttúrunni og fær að
gjalda þess, hann á sér ekki lengur
lífsvon í þessum umturnaða heimi.
J.C. Jersild hefur hér skrifað
bók sem er ógnvekjandi og hvetur
eða öllu heldur krefur lesandann
til umhugsunar. Sumir gætu sagt
þessa bók örgustu bölsýni sem eigi
ekki rétt á sér. En Jersild er að
segja lesanda sínum, að ef það
verði kjarnorkustríð, getum við
ekki snúið aftur til þeirra þjóðfé-
laga, laga, reglna, siðaboða, til-
finninga o.s.frv. o.s.frv. sem mað-
urinn hefur verið að þróa frá upp-
hafi vega.
Ég minntist á það í umsögn um
aðra bók fyrir nokkru, að höfund-
ar, einkum á Norðurlöndum, hafa
gert töluvert af því að skrifa bæk-
ur, sem margar hafa vakið athygli
um hvað gerist fyrstu dagana og
vikurnar eftir að kjarnorkustríð
hefst/lýkur. Ég man í fljótu
bragði ekki eftir neinni sem er á
þessu plani og efnistökin jafn
snilldarleg og hér.
Þýðing Njarðar Njarðvík er
snilldarlega gerð. Eiginlega ekki
meira um það að segja. Vonandi
að orðið haldi enn merkingu sinni.
Heilabrot
Bókmenntir
Siguröur Haukur Guöjónsson
HEILABROT fyrir fólk á öllum aldri
Carl-Otto Johensen tók saman.
Guðni Kolbeinsson þýddi og stað-
færði.
Arne Hansen myndskreytti.
Prentverk: Oddi hf.
Utgefandi: Vaka, bókaforlag.
Þetta er ein tómstundabókanna
frá Vöku. Þær fyrri hafa vakið
verðskuldaða athygli, orðið vinir
fjölda margra sem gaman hafa af
að spreyta sig á þrautum hugans.
Hér kemur ein til, þyngri að vísu
en hinar fyrri, en leiðir þá líka
lesandann til hærri þroska. Hún
er bráðskemmtilega úr garði gerð,
með skopmyndum á hverri síðu,
gerðar af snilli eins og dönskum er
einum lagið. Já, þrautirnar eru
margar þungar, það er rétt, en því
skemmtilegra er að fást við þær,
og gefist lesandinn upp, þá er ekki
annað en leita svarsins og læra
lausnina. Sá, sem kann svörin við
þrautunum öllum, 185, telst til
þeirra er fróðir eru, og hver vill
ekki að aðrir álíti sig slíkan.
Sjálfsagt væri ráðlegt fyrir fólk að
eiga þessa bók í laumi, fræðast af
henni, því að þess mun ekki langt
að bíða, að fólk taki að slá um sig
með þrautum af síðum hennar, og
ergilegt að standa þá algjörlega á
gati. Það er kostur þessarar bókar,
auk fróðleiksins, að þrautirnar eru
skemmtilega sagðar, svo það ætti
fyrir fáum að vefjast við hvað er
átt.
Þýðing Guðna er meistaraleg,
tungutak Danans svo þurrkað út,
að ætla mætti að þrautirnar væru
hugsmíðar norðan úr Þingeyjar-
sýslu. Til að sýna þér betur, hvað
ég er að reyna að tjá með orðum,
gríp ég til bókarinnar sjálfrar.
Þökk til Vöku fyrir frábæra bók,
fróðleiks og skemmtunar.
í fínu formi
Bókmenntir
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Illugi Jökulsson/ Stuðmenn:
Draumur okkar beggja
138 bls. Bjarmaland/ Iðunn
Þetta er Stuðmannabókin.
Hún er stór og litskrúðug. Hún
er svona um það bil í Tinna-
bóka-broti og varla nokkur
svart-hvít blaðsíða í henni. Að
fletta henni er eins og að skoða
hljómplöturekka þar sem hvert
ægismarta albúmið rekur annað.
Þeir sem bera mesta ábyrgð á
þeirri veigamiklu hlið mála eru
Kristján E. Karlsson, Guðjón
Ketilsson og Tómas Jónsson og
er þeirra framlag glæsilegt en á
stöku siað ber þó myndin text-
ann ofurliði þannig að örðugt
reynist að stauta sig fram úr
honum í litakófinu. En maður
lætur sig þó ekki muna um það,
því hann er stórskemmtilegur.
Ég las þessa bók í einni lotu og
hafði mikið gaman af. Ég geri að
vísu ráð fyrir að aldur og fyrri
störf lesanda skipti hér nokkru
máli og ekki er ég viss um að
fulltrúum eldri kynslóðarinnar
þyki hér mjög feitan gölt að flá.
Hér er sem sé komin ævisaga
Stuðmanna, nokkurra alþýðu-
tónlistarmanna um þrítugt, sem
getið hafa sér gott orð sem
múskíkantar og skemmtikraftar.
Menn þessir eru Ásgeir Óskars-
son, Egill Ólafsson, Jakob Magn-
ússon, Tómas M. Tómasson,
Yalgeir Guðjónsson og Þórður
Árnason. Auk þeirra koma svo
ótalmargir aðrir við sögu í mis-
miklum mæli og skal einn nefnd-
ur hér. Það er Sigurður Bjóla
Garðarsson.
í bókinni er því lýst hvernig
piltar þessir, allir frá góðum
heimilum, ánetjuðust rokki og
bítli á barnsaldri og lögðu út á
hálan ís skemmtanaiðnaðarins,
— settust við brennivínslækinn
—, eins og roskinn alþýðumúsík-
ant sagði einu sinni á óhemju
björtum og þurrum sunnudegi.
Slóð þessara pilta er rakin í
gegnum frumskóg þekktra og
óþekktra hljómsveita og koma
þar fyrir mörg nöfn sem koma
kunnuglega fyrir sjónir þótt
langt sé nú liðið síðan þau kom-
ust síðast á þrykk á skemmtana-
síðum blaðanna; Pops, Rifsberja,
Paradís, Spilverk Þjóðanna og
önnur sem hljóma ekki mjög
kunnuglega: Amor, Scream,
Sköp o.s.frv.
Skemmst er frá að segja að
piltunum hefur ekki orðið veru-
lega hált á svellinu og eru allir
vel á sig komnir eins og alþjóð
veit. Það þýðir þó ekki að þeir
hafi frá litlu að segja, síður en
svo. Þeir hafa svo sannarlega
lent í ýmsum ævintýrum og eru
margar lýsingar þeirra í bókinni
hin dýrðlegasta skemmtun.
Minnir þar sitthvað á bíómynd-
ina ágætu „Með allt á hreinu".
Auk ævisögunnar er í bókinni
að finna mörg Stuðmannalög á
nótum og tónfræðilega umfjöll-
un um þau eftir Ríkarð Örn
Pálsson. Enn er j)ó Draumurinn
ekki ráðinn til fulls. Því með
fyrsta upplagi bókarinnar fylgir
tíu þumlunga hljómplata, „Tórt
verður til trallsins", með sýnis-
horni af ballspilamennsku Stuð-
manna og tjáskiptum þeirra við
áheyrendur. Hvort tveggja er
skemmtilegt.
Þá er enn eitt ótalið, en það er
fjölskylduspilið „Slá í gegn“ sem
einnig fylgir fyrsta upplagi bók-
arinnar. Spilið er ríkulega
myndskreytt og virðist eiga sér á
í Matador og Lúdó. Allt er hér
miðað við popp og bítl, en að því
er varðar sjálfa framkvæmdina
er spilið hliðstætt fyrrnefndum
leikjum.
Stuðmenn eru vinsælir. Plötur
þeirra hafa selst vel og bíómynd-
in var lúbarin augum. Þegar
svonalagað gerist í Ameríku er
allt sett í gang, það eru búnar til
bækur, litabækur, dúkkur, bolir
o.s.frv. sem allt tengist hinu
vinsæla fyrirbæri. Nú hafa
Stuðmenn aukið umsvif sín í
vitunariðnaðinum á Islandi og
eru komnir á bók. Enn hefur
ekki heyrst um dúkkur. Ef til
þess kæmi og þær yrðu jafn-
skemmtilegar ásýndum og þessi
bók er aflestrar væri það hið
ágætasta mál, eins og sagt er.
Það er bara alltaf eitthvað pínu-
lítið neyðarlegt þegar a.m.k.
fyrrverandi yfirlýstir andkapít-
alistar fara á kaf í bissnes og
prómósjón. Þannig er það bara.
Það breytir engu um það, að
Draumur okkar beggja er stór-
skemmtileg lesning, a.m.k. fyrir
alla sem drukkið hafa í sig Stuð-
menninguna af plötunum góðu
og nú síðast úr bíómyndinni.
Draumur okkar beggja er líka
framreiddur í sérstaklega fínum
umbúðum. Hér eru því Stuð-
menn í fínu formi. í fleiri en ein-
um skilningi.
Neil „Presley“ Young
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Neil Young.
Everybody’s Rockin’
Steinar.
Ein af litríkari persónum
poppsins er án efa Neil Young.
Hann er fæddur í Toronto í
Kanada og stofnaði sína fyrstu
hljómsveit þar. Síðan hefur
hann reynt flest það sem tónlist-
arheimurinn býður uppá. Hann
gekk til liðs við Crosby, Still og
Nash og átti m.a. þátt í hinni
frábæru plötu þeirra „Deja Vu“.
Hin seinni ár hefur lítið farið
fyrir kappanum. Hann hefur
gefið út nokkrar plötur en fæst-
ar þeirra hafa aukið á vinsældir
hans. Hins vegar halda gamlir
aðdáendur hans tryggð við pilt-
inn líkt og stálpaði strákurinn
sem kom inn í plötubúðina og
bað um nýjustu plötu Neil
Young. Afgreiðslumaðurinn
spurði frekar vantrúaður hvort
hann hefði hlustað á plötuna.
„Mér er alveg sama hvernig plat-
an er, þetta er Neil Young. —
Þessi nýja plata, „Everybody’s
Rockin’", er hreint „rokkabilly"
eins og það gerðist best á árun-
um 1956—59. En þetta er ekki í
fyrsta sinn sem Young snar snýr
um stefnu. Sem dæmi þá var síð-
asta platan hans samsull af
poppi og tæknipoppi og þar á
undan kom út ein þungarokkuð.
En hvað sem öllu líður, nýjasta
platan er stórgóð. Öll lögin eru
góð en hæst rís „Payola Blues".
Eitt af lögunum á plötunni er
„Cry, Cry, Cry“, gamalt Elvis
Presley lag. Hér um árið fór
Presley vel með sönginn en ekki
gefur Young honum neitt eftir.
Hafi einhver gaman af gamla
rokkinu þá ætti þessi plata að
falla vel í kramið. Sem slíkri er
hægt að gefa henni hin bestu
meðmæli. Samt er ekki hægt að
skilja við plötuna án þess að
nefna einn galla hennar. Lögin á
plötunni eru 10 talsins en saman
taka þau einungis rúmlega tutt-
ugu mínútur í flutningi, sem er
of STUTT.