Morgunblaðið - 20.12.1983, Blaðsíða 14

62
^únix
HÁTÚNI 6A • SÍMI 24420
Síðasta sending
fyrir jól er komin
í verzlunina.
sssam
\ Viö bjóðum þér
sérstakt jólatilboö
V/> í þessar einstaklega
hentugu samstæður,
sem eru allt í senn klæða-
skápar, hillur og svefnsófi
með þremur bakpúðum.
Litur fura.
Verð 14.960,-
Útborgun 3.000.
Afborgun 1.500
á mánuði.
Hagsýnn velur það besta.
HDSCAGNAHÖLLIN
Bíldshóföa 20 — 110 Reykjavík
91-81199 og 81410.
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1983
Undirstöðurit
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Lúðvík Kristjánsson: íslenzkir
sjávarhættir. III. 498 bls. Bókaútg.
Menningarsjóðs. Reykjavík, 1983.
fslenzkir sjávarhættir er mikið
rit í öllum skilningi. Að baki ligg-
ur ævistarf höfundar. Þarna má
lesa um hvaðeina sem tengt var
íslenskum sjávarútvegi fyrr á tíð.
Höfundur fræddist meðal annars
af mönnum, sem nú eru látnir, en
kunnu að segja frá gömlu vinnu-
brögðunum. Það er auðvitað dýr-
mætt því nú er enginn til frásagn-
ar lengur um ýmsa þá hluti sem
greint er frá í ritinu. Þetta bindi
hefst t.d. á kaflanum Skinnklæði
og fatnaður. Sjálfsþurftarbúskap-
urinn forðum var erfiður, en þó
fyrst og fremst vinnufrekur. Það
var ekki aðeins að skinnklæði sjó-
manna væru heimaunnin, verk-
færin voru það oft líka. Margar
myndir fylgja, bæði af verkfærun-
um og skinnklæðunum sjálfum.
Stássflíkur hafa það ekki verið,
ekki heldur að öllu leyti hentugur
klæðnaður miðað við það sem nú
er völ á. En menn urðu að bjargast
við það sem til var.
Þjóðtrúin kom hér nærri eins og
annars staðar: »Talið var láns-
merki að skinnklæði færu vel, sér-
staklega undir höndum, en það
átti að boða erfiðleika ef ólag var
á þeim og eins ef mönnum varð
það á að fara í þau úthverf.« Hér,
eins og víða annars staðar, höfðu
ævafornar og nauðsynlegar lífs-
reglur orðið að trú. Reynslan hafði
kennt að sá, sem þekkti ekki mun-
inn á réttunni og röngunni á föt-
unum sínum kynni víðar að fara
skakkt að.
Uppsátur heitir næsti kafli. Þar
er minnt á orð eins og: lending,
höfn, vör og stöð. Lendingin var
oft það erfiðasta í hverjum róðri.
Menn vildu róa þaðan sem stutt
Höfóar til
.fólks í öllum
starfsgreinum!
var á góð fiskimið. En ekki fór
alltaf saman að hafnir væru þar
góðar og öruggar. Þá var oft val-
inn skásti kosturinn, notast við
smávík eða vog eða rennu, sem
brimið náði ekki til. Margar
myndir fylgja kaflanum. Þar sést
að menn hafa forðum reynt að
lagfæra sumar lendingar með þvt
t.d. að hlaða skjólgarða. Hafa það
sums staðar verið ærin mannvirki
miðað við að allt varð að vinna
með handaflinu einu saman.
Uppsátursgjöld og Skyldur og
kvaöir heita kaflar, þar sem fyrir-
sagnirnar skýra sig sjálfar. 1 hin-
um síðari er meðal annars tekin
upp húsagaskipun frá 1746. Þar
segir að »til þess að koma í veg
fyrir ýmiss konar óreglu, rifrildi,
bölv og aðra ósiðsemi, sem tíðkast
hjá sjómönnum,* væri formönn-
um skylt að líta eftir þeim og
kæra þá fyrir presti ef út af brygði
en sýslumanni ef þeir létu ekki
skipast við áminningar prests.
Einnig var þeim bannað að rista
rúnir. Ef sjómaður gerði sig sekan
um slíkan ósóma »setji prestur
ofan í við hann og sýni honum með
tilstyrk guðs orðs fram á and-
styggð þessarar syndar.«
Meðal kvaða, sem lagðar voru á
sjómenn, voru ýmsar sem nú
mundu heita launatengd gjöld, t.d.
svokallaður »hospítalshlutur«.
Veörátta í verstöðvum heitir
næsti kafli. Sérhver formaður
Lúðvík Kristjánsson.
varð að vera sinn eigin veðurspá-
maður. Lífsnauðsyn var að geta
spáð eftir horfum og útliti. Alþýð-
leg veðurfræði gekk í arf frá
manni til manns, og var eins og
fleira staðbundið. »Ur Grindavík
sjást Vestmannaeyjar hilla uppi,
ef hann er vel austan hreinn.
Vanalega boðuðu Eyjahillingar
langvarandi rigningu á sunnan-
verðu Reykjanesi.* Frá Vatnsnesi
norður horfði öðru vísi við: »Ef
hann kúfaði sig á Spákonufells-
borg og úr kúfnum lagði ský inn á
Skagastrandarfjöll, einkum
Hörfjall og Dýnufjall, og kembdi
þoku inn dalina, var þurrkur í
vændum og landnyrðingur.«
Guðmundur Hreinn
með gull í nögl
Bókmenntir
Siguröur Haukur Guöjónsson
Höfundur: Vésteinn Lúðvíksson.
Myndir: Róbert Guilemette.
Filmuvinna: Repró.
Setning og prentun: Formprent.
Bókband: Bókfell hf.
Útgefandi: Mál og menning.
Það er vel að til skuli menn, í
holskeflu hversdagstízkunnar,
sem þora að segja börnum ævintýr
upp á gamla og góða vísu. Enn
betra þegar það er gert svo bráð-
vel sem Vésteini tekst í þessari
bók. Já, það þarf hugrekki til þess
að rísa gegn tízkunni. Fyrir
nokkrum árum þurfti alpahúfu,
lopapeysu og snjáðar buxur af
verkamanni til þess að teljast boð-
legur rithöfundur; síðan kom tízk-
an með forskriftina: Ibúðin sé
blokk, pabbinn eitt af þrennu:
skilinn, dauður eða þá með svuntu
heima; mamman vinni úti og haldi
á flokksfundi á kvöldin; barnið á
dagheimili. Fleiri og fleiri brjótast
undan þessum klafa og reyna að
lýsa tilverunni frá víðara sjónar-
horni, átta sig meira að segja á
því, að draumurinn, ævintýrið, er
stig á þroskaferli barns.
Saga Vésteins hefst á sjávar-
kambi undir Dlmmubjörgum.
Hamingjusöm hjón, sjómaður og
kona hans, fagna yfir frumburði,
drengnum Hreini. Sorgin ræðst að
hamingju þeirra, ágirndin gengur
í lið með henni, og um stund virð-
ist myrkrið eitt ráða undir
Dimmuborgum. En Dimmuborgir
eru í Ljósalandi, og kærleikurinn
brýtur hamingjunni leið til heim-
ilisins á ný.
Vésteinn segir ævintýrið lista-
Þá er kaflinn Fiskimið. Þegar
talað er um fiskimið nú á dögum
hafa sennilega fæstir tilfinningu
fyrir að orðið dregur merkingu af
sögninni að miða: menn vissu því
aðeins hvar þeir voru staddir á
sjónum að þeir gætu miðað við
einhver augljós kennileiti á landi.
Þar sem landslagi var þannig
háttað að fátt var til að miða við
hlóðu menn vörður. Standa marg-
ar þeirra enn, t.d. á Reykjanes-
skaganum.
Sérstakan kafla ritar Lúðvík um
hákarl og hákarlaveiðar, og raun-
ar annan um lúðuna. Hákarlaveið-
in hafði á sér ævintýrablæ í með-
vitund þjóðarinnar. Hún var talin
hæfa harðjöxlum einum. Skepnan
var stór og skipin urðu líka að
vera stór. Og veiðarfærin voru
ekkert barnameðfæri. Hákarlasjó-
maðurinn var hetja á sjó og landi.
Þrenns konar veiðarfæri heitir
síðasti kafli bókarinnar, en þar
ræðir um handfæri, lóð og þorska-
net. Um veiðarfærin gegndi sama
máli og skinnklæðin, við gerð
þeirra og frágang varð hver að
bjarga sér sem best hann gat.
Eins og fyrr segir hefur Lúðvík
Kristjánsson unnið að þessu mikla
verki áratugum saman. Skrár af
ýmsu tagi fylgja textanum og auð-
velda notkun. Og útgefandi hefur
að sínu leyti lagt sitt af mörkum
með því að gera bokina glæsilega
úr garði. Svona rit hefur ekki ver-
ið samið áður og verður ekki fram-
ar saman tekið. Þekking þá, sem
það er reist á, verður ekki annars
staðar að finna.
Vésteinn Lúðvíksson
vel og fáum mun leiðast í fylgd
hans.
Myndir Róberts meistaralega
gerðar, skáldlegar, fagrar. Prent-
verk allt vel unnið, vart tiltölumál
þó n víki einu sinni fyrir m. Letur-
gerð mjög við hæfi barna. Hafi
útgáfan þökk fyrir prýðisbók.
Léttir og
kátir fimm-
menningar
JoBoxers
Boxerbeat
RCA/Skífan
JoBoxers er flokkur fimm
ungra sveina, sem að því er ég
best veit eru hér á ferð með sína
fyrstu plötu. Ekki verður annað
sagt en þeir fari bærilega af stað
því þótt platan sé ekkert meist-
araverk eru á henni margir
skemmtilegir punktar, sem gefa
góð fyrirheit.
Það eru þeir Dig Wayne/söng-
ur, Sean McLusky/trommur,
Chris Bostock/bassi, Robert
Marche/gítar og Dave Coll-
árd/hljómborð, sem mynda
þennan kvintett. Allir eru þeir
upp til hópa góðir hljóðfæraleik-
arar og Bostock sennilega þeirra
bestur. Marche er með 25 ára
gamalt „sánd“ á gítarnum og
þegar sérstakt trommu-„sánd“
McLusky bætist við gefur það
tónlistinni léttan blæ. Annars er
dálítið skemmtilegt að velta þvi
fyrir sér hversu líkt trommu-
„sándið“ er því sem gerðist á
dögum þeirra eðlu sveitar Babe
Ruth. Hvort Alan Shacklock,
sem eitt sinn gisti þá sveit og
stjórnar nú upptöku hjá JoBox-
ers“ á þar einhvern þátt að máli
skal ósagt látið.
Þegar ég spilaði þessa plötu
endanna á milli datt mér ein-
hverra hluta vegna Madness oft í
hug. Kannski var það bara vegna
saxófónleiksins, en ég held samt
að yfirbragð tónlistarinnar ráði
þar mestu um. JoBoxers eru
ákaflega „jolly", eða kát
hljómsveit eins og það myndi
vera orðað á íslensku. Þótt Mad-
ness-keimurinn sé t.d. sterkur í
laginu „Hide Nor Hair“ er e.t.v.
ósanngjarnt að vera nokkuð að
líka JoBoxers við þá sjömenn-
inga því ekki aðeins er söngur-
inn gerólíkur heldur er og miklu
meiri sveifla í tónlistinni.
Hvergi kemur hún betur fram en
í laginu „Not My Night".
Boxerbeat er ákaflega jöfn
plata. Ekki neitt meistaraverk,
eins og fyrr var sagt, en vel þess
virði að menn veiti henni at-
hygli. Bestu lögin eru Just Got
Lucky, Not My Night, Johnny
Friendly og Fully Booked.
Talsvert
fyrir aurinn
Ýmsir rokkarar
Hardrock ’83
Vertigo/Fálkinn
Þungarokkið, bárujárnsrokkið
skulum við heldur nefna það,
hefur ítrekað verið notað sem
efniviður á safnplötur og með
ærið misjöfnum árangri. Ágæt
dæmi eru Axe Attack I og II, en
hörmulegast held ég sé Metal for
Mutahs.
Hardrock ’83 heitir enn eitt
samansafnið í þessum dúr en
það má altént segja því til hróss,
að hér er ekki reynt að sigla und-
ir fölsku flaggi eins og svo oft.
„Hardrokk" er gott orð og rétt-
mætt yfir það meðaltal, sem
þessi plata skilar af sér. Hér er
nefnilega ekki nema dálítið af
bárujárni, hitt er að mestum
hluta til léttari málmur.
Á þessari plötu fá menn í ein-
um pakka eftirtaldar hljóm-
sveitir og einstaklinga: Kiss,
Thin Lizzy, Lita Ford, Dio, Rush,
Black Sabbath, Coney Hatch,
Golden Earring, Picture og Naz-
areth. Vissulega misjafn sauður
Hljóm
nrtTTTTa
Sigurður Sverrisson
í mörgu fé, en sumt af þessu er
býsna gott þótt í mörgum tilvik-
um hefði mátt tefla fram
sterkari lögum ákveðinna sveita.
Nefni ég í því dæmi bara Dio og
Sabbath.
Lagið með Kiss, Gimme More,
er í góðu lagi, og Thin Lizzy er
með gott lag af tónleikum. Lita
Ford slampast í gegnum meðal-
mennskumúrinn, aðallega sakir
keyrslunnar. Lagið hans Dio er
rólegt (Don’t Talk to Strangers)
og Rush lokar fyrri hliðinni með
lagi, sem er varla samboðið því
nafni. Sabbath opnar síðari hlið-
ina með Trashed, slöku framlagi,
og síðan fer nú botninn að detta
úr þessu. Coney Hatch, Golden
Earring, Picture og Nazareth
eiga nú varla erindi á safnplötu
með hlutaðeigandi lög.
Á heildina litið er þessi
safnplata rétt sæmileg. Verðið,
kr. 299, og sú staðreynd að með
henni fylgir plakat, gerir það
hins vegar að verkum að menn
fá hér talsvert fyrir aurinn.