Morgunblaðið - 20.12.1983, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1983
Klaufaleg kvedjuorð
Angantýs Hjálmarssonar

ÉLl 1983 19
Angaotýr H. Hjálmarsson
heilbrigt almenningsálit, sem átt
hefur sinn þátt í því að halda
áfengisvandanum í skefjum hjá
okkur, því það hefur löngum þótt
til vansa að vera áfengissjúkling-
ur.“
Þarna kemur dr. Gunnlaugur að
kjarna málsins. Heilbrigt almenn-
ingsálit er það eina sem komið
getur í veg fyrir áfengisvandann.
En mér er spurn: Er Gunnlaugur
að skapa þetta heilbrigða almenn-
ingsálit með grein sinni? Það held
ég að sé langt í frá. Þessi lofsöng-
ur hans um áfengið örvar örugg-
lega ýmsa til áfengisneyslu, og þar
með er hann orðinn einn af skað-
legustu menininarvöldum þessa
lands, samanber ereinar mínar
„Mengun í mannlífinu“, sem birt-
ust í Tímanum dagana 31. maí til
2. júní sl.
Það má vel vera að ýmsir þeir,
mbmm rhhn kn'% —,
— eftir dr. Gunnlaug
Þórðarson
Heldur þykja mér kveðjuorð
Angantýs H. Hjálmarssonar
kennara til mín hér í blaðinu 14.
des. sl. klaufaleg og það svo ekki
verður hjá því komist að gera
nokkrar athugasemdir.
Kennarinn kvartar undan því
hve stóryrt skrif mín eru á köfl-
um. Það skal fúslega játað að
skaphöfn mín er slík að mér hætt-
ir stundum til að taka fullmikið
upp í mig og eins hitt að tala hratt
og aka greitt.
Þannig eru t.d. skrif mín í aug-
um sumra varðandi „um-daginn-
og-veginn-erindi Guðsteins Þeng-
ilssonar yfirlæknis án efa full
hvassyrt, svo að með misgóðu hug-
arfari má fá annað úr textanum
en mér var í huga, en auðvitað er
ekkert við því að gera. Ástæðan til
þessara viðbragða minna er tví-
þætt. Annars vegar, að mér lækn-
issyninum gramdist að Guðsteinn
Þengilsson yfirlæknir skyldi fara
að nota ríkisfjölmiðla svo sem
ríkisútvarpið, til þess að vega að
skrifum mínum, vitandi að mér
væri ekki auðgert að svara á sama
vettvangi. Hin ástæðan er miklu
alvarlegri, sem sé sú að yfirlækn-
irinn leyfði sér gegn betri vitund
að bera fyrir alþjóð, að „vísinda-
legar niðurstöður um heillavænleg
áhrif hóflegrar áfengisneyslu"
hefðu verið „affluttar" eða með
öðrum orðum rangt þýddar eða
rangfærðar áfenginu í vil. Yfir-
læknirinn vissi að auðvitað datt
mér ekki í hug að gera neinar slík-
ar breytingar á frumtexta hinnar
vísindalegu niðurstöðu. Upphaf
frumtextans var birt með grein
minni og yfirlækninum í lófa lagið
að fá hann, ef hann óskaði þess.
Var kennarinn allsgáður
þegar hann rauf
þögnina?
Skrif Angantýs H. Hjálmars-
sonar kennara bera nú miklu
meiri blæ þess en fyrr að vera ætl-
uð til lesturs börnum innan níu
ára aldurs. Þannig er sem kennar-
inn hafi ekki verið allsgáður er
hann eftir ábendingu manna rauf
þögnina. Hann ber mér á brýn að
ljúga eða „skrökva pínulítið“ með
því að hafa hermt upp á hann að
hafa „stimplað mig sem skaðlegasta
mengunarvald þjóðarinnar" og seg-
ir kennarinn þessi orð hugarburð
minn. Mér er bara spurn: var kenn-
arinn allsgáður, þegar hann ritaði
þetta og neitar að hann kannist við
skrif sín hér í blaði 14. júlí sl. og birt
er hér með mynd af klausunni og
kennaranum saman eins glæsilegt
og þetta tók sig út á prenti?
Önnur skrif hans bera þessu
sama merki t.d. er hann segir
þetta: „aftur á móti gerir dr. Gunn-
laugur enga tilraun til að hrekja það
sem ég tók upp úr skýrslu landlækn-
is, né afsanna ástæðuna fyrir því að
ökumönnum er lögbannað að aka
bifreið ef áfengismagn í blóði þeirra
fer yfir 0,5%o. Mér er óskiljanlegur
svona þankagangur.
Við þrír, sjálfur kennarinn og
landlæknir og líka undirritaður,
erum nefnilega allir sammála því,
sem vitnað var til úr heilbrigð-
isskýrslu landlæknis og kennarinn
vitnaði til í grein sinni 24. ágúst sl.
og hefst með þessum orðum: Of
mikil áfengisneysla er talin veiga-
mikil orsök ýmissa sjúkdóma o.s.frv.
Mér hefur aldrei komið til hugar
að verja of mikla áfengisneyslu,
slíkt er andstætt háttum siðaðra
manna og fjarstæða að reyna að
lesa eitthvað þess háttar úr þeim
skrifum mínum að ekki sé meira
sagt. Heilbrigðisskýrsla land-
læknis fjallar einfaldlega um of
mikla áfengisneyslu. Skyldi kenn-
arinn vera nógu læs? Hins vegar
vill kennarinn ekki minnast þess,
sem segir í skýrslu þessari og vik-
ið var að í skrifum mínum: „að
áfengisneysla íslendinga er minni
en með öðrum vestrænum þjóðum
og áfengisvandamálið ekki nærri
eins alvarlegt.“
Væri rétt að færa lög-
leyft áfengismagn í
blóði upp í 0,8%o
Hugleiðingar kennarans um að
mig skorti gagnrök varðandi
löggjöf um ölvunarakstur eru
álíka skarplegar og áður getur.
Mér hefur ekki komið til hugar
fremur neinum öðrum heilvita
manni að mæla gegn ákvæðum í
löggjöf okkar varðandi bann við
því að menn aki bifreið með meira
en tiltekið magn áfengis í blóði.
Hins vegar er mér ljúft að upp-
lýsa kennarann um, að Danir hafa
athugað ökuhæfnj manna, sem
dreypt hafa á áfengi og hefur það
sýnt sig að menn aka betur með
lítils háttar áfengismagn í blóði.
Má vera að þessar athuganir
Dana hafi leitt til þess að þeir
hafa fyrir nokkru fært lögleyfð
mörk áfengis í blóði upp í 0,8%o.
Spurningin er hvort við ættum
ekki að fara að fordæmi Dana að
fenginni reynslu þeirra. Hitt er
svo annað mál, að bílstjórar undir
áfengisáhrifum valda miklu
Um kreditkort
— eftir Halldór
Jónsson
Fátt hefur fyllt mig meira stolti
um dagana en þegar bankinn
leyfði mér að spranga um með
tékkhefti. Nú var maður orðinn
númer í viðskiptalífinu og gat
skrifað peninga hvenær sem var.
Að vísu var bankinn stundum að
hringja í mann ef maður skrifaði
of mikið, bölvuð ekkisens smá-
munasemin. Ekki var maður
hringjandi í þá, þó maður ætti
inni. Svo kom að því, að menn
vildu ekki taka ávísanir gildar,
nema stundum. Sögðu að það væri
svo mikið um innstæðulausar
ávísanir, að þeir vildu bara pen-
inga. Til dæmis í ríkinu, þar er
bara verzlað fyrir bánkuseðla.
Upp komu hugmyndir um að gefa
út fleiri sortir af ávísanaeyðublöð-
um, til dæmis sérstaka liti fyrir þá
sem bankinn ábyrgðist að væru í
lagi. Þetta var fellt af því að þetta
væri svo óalþýðlegt. Með þessu
væri verið að segja, að það væri
einhver munur á Jóni og séra Jóni.
Það er sko ekki á íslandi.
Kreditkort
Næst var ég upp með mér þegar
ég komst í tæri við lítið plast-
spjald frá American Express, al-
þjóðlegt kreditkort, sem ég fékk
eftir vandlega gegnumlýsingu og
bankaábyrgð. Þá var maður sko
orðinn alvörugreifi, enda þeir
menn sem vilja borga í grænum
„Hvers á sá aö gjalda,
sem er enn að labba um
með aurana sína og
kaupa sér lítilræði fyrir
jólin. Af hverju fær
hann engan afslátt um-
fram plastikkmenn?
Eða er Kínverjinn bara
svona vitlaus?“
dollurum litnir hálfgerðu horn-
auga í Bandaríkjunum og taldir
vera jafnvel úr Mafíunni eða
eitthvað svoleiðis. Þar er enginn
maður með mönnum nema hann
hafi svona plastikk upp á vasann.
Svo kom Eurocard og Visa. Mér
þótti ennþá merkilegra að labba
um með þrjú kort fremur en eitt,
enda eru sumir svo sérvitrir að
þeir vilja heldur þetta plastikk en
hitt og maður er það greiðvikinn
að eðlisfari að manni finnst sjálf-
sagt að láta það eftir þeim og get-
ur líka verslað víðar en áður. Þessi
kort fékk ég gersamlega fyrir-
hafnarlaust og án allra trygginga.
Útí Hong Kong tók ég fyrst eftir
því að Kínverjinn, sem er mesti
bísnessmaður í heimi, lagði 3%
ofan á reikninginn, ef maður bauð
honum plastikk í stað peninga.
Svona gera þeir líka víða í öðrum
löndum. Eftir þetta fór mig að
gruna að þeir plastikkútgefendur
tækju eitthvað fyrir sinn snúð,
meira en að rukka burðarmann
fyrir kortafnot. Enda er American
Express með gróðavænlegri fyrir-
tækjum í Bandaríkjunum.
Nú getur sem sagt hver íslensk-
ur meðalskussi, sem hvergi fékk
skrifað áður,- labbað um með
plastikk og bankaábyrgð og tekið
út hjá kaupmönnum að vild sinni í
jólamánuðinum og fengið vaxta-
lausa kredítt hjá þeim í einn og
hálfan mánuð. Þessum líka vesal-
ingum, sem sjaldnast hafa verið
til viðtals um að gefa staðgreiðslu-
afslátt af því að þeir hafi svo lága
álagningu hjá verðlagsstjóra. En
nú geta þeir allir, já hver í kapp
Halldór Jónsson
við annan, lánað vöruna í 1%
mánuð og borgað meira að segja
ca. 3% með því til plastikkútgef-
andans.
Hvers á sá að gjalda, sem er enn
að labba um með aurana sína og
kaupa sér lítilræði fyrir jólin. Af
hverju fær hann engan afslátt
umfram plastikkmenn? Eða er
Kínverjinn bara svona vitlaus?
Dellukallar
íslendingar eru makalausir
dellukallar. Ef fréttist að það sé
hægt að græða á minkabúi, þá eru
sprottin upp 2 slík í hverjum
hreppi. Sama gildir um laxarækt,
kanínur, steinullarfabríkkur,
skyndibitastaði, bankaútibú, líf-
eyrissjóði, togara, tölvuskóla og
poppverzlanir. Núna gráta kaup-
menn vegna þess að enginn aur
kemur í kassann fyrir jólin, það er
allt komið í plastikkið. Hverjir
gráta í febrúar eigum við eftir að
sjá. Kannske verður þá hægt að
plasthúða steinull þannig að ein-
hver fáist til að snerta á henni sér
að skaðlausu. Koma tímar, koma
ráð. Enda er Mathiesen búinn að
láta steinullina fá erlent kredit-
kort með margra ára greiðslu-
fresti meðan einkafyrirtækin eru
bundin af 6 og 12 mánaða erlend-
um greiðslufresti. Er ekki hægt að
leysa vanda útgerðarinnar með
því að láta þá fá kreditkort?
15.12.1983
Halldór Jónsson er íorstjóri
Steypustöðyarinnar hf.
Tónlist
á hveriu heimili
umjólin
Veggir haturs
og lyga
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
George Orwell:
Nitján hundruð áttatíu og fjögur.
Skáldsaga.
Þýðing: Hersteinn Pálsson og
Thorolf Smith — á bundnu máli
Gunnar Dal.
Leikmann 1983.
1984 kom fyrst út 1949,
ógnvænleg framtíðarspá sem
tók mið af sínum eigin tíma.
Nú þegar árið 1984 er skammt
undan er lesanda efst í huga
að velta fyrir sér hvort George
Orwell hafi haft lög að mæla.
En annað hlýtur líka að knýja
á: Stenst 1984 sem fullgild
skáldsaga nú á tímum?
Þar sem 1984 verður gerð ít-
arlegri skil innan skamms er
þessum línum aðeins ætlað að
vekja athygli á endurútgáfu
bókarinnar, en hun var fyrst
gefin út á íslensku 1951.
Margt í 1984 er eins og lýs-
ing á samtíma okkar, en sem
betur fer er andrúmsloft sög-
unnar ekki allsráðandi.
George Orwell var einn hinna
róttæku höfunda sem sáu
snemma veilur kommúnism-
ans, hrifust með í upphafi, en
urðu síðan hörðustu gagnrýn-
endur stefnunnar. Orwell er
ein hin máttugasta rödd
frjálsrar hugsunar á þessari
öld og einn af fáum rithöfund-
um sem borið hafa skynbragð
á stjórnmál. Heimur Stóra
bróður er í sögunni London, en
engum getur blandast hugur
um að það er fyrst og fremst
Moskva sem er lýst. Lögreglu-
ríki Orwells líkist mest Sovét-
ríkjunum. Að vísu hvarflar
hugurinn oft til fasistastjórna
Suður-Ameríku, en þær
stjórnir eiga naumast jafn
pottþétta kúgunarhugmynda-
fræði og arftakar Stalíns. Þeir
veggir haturs og lyga sem
Orwell lýsir minna óneitan-
lega á orð íslensks skálds sem
orti um múra Kreml eftir
heimsókn til Sovétríkjanna:
„Dimmir, kaldir og óræðir/
umlykja þeir/ eld hatursins,/
upphaf lyginnar,/ ímynd
glæpsins".
Það ber aftur á móti að hafa
í huga að George Orwell var
enginn pólitískur einfeldning-
ur og eflaust hefðu ýmsar
kenningar hægrimanna eins
og þær birtast okkur nú valdið
honum hryllingi og fengið
hann til að andmæla. Ein-
strengingslegar skoðanir sem
oft leiða til takmarkalauss
valds hins sterka fengu hann
ekki síst til að semja 1984. Von
hans er fólgin í því að múgur-
inn vakni til vitundar um það
hvernig fulltrúar valdsins
leika á hann með því að
sundra honum og láta hann
standa í tilgangslausum styrj-
öldum. Múgsefjunin nær há-
marki í lok 1984 þegar hinn
niðurlægða söguhetja Winston