Morgunblaðið - 29.12.1983, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1983
Sveiflur lóðsins
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Ríkisútvarpið:
MÖRÐUR VALGARÐSSON
eftir Jóhann Sigurjónsson.
Þýðing: Sigurður Guðmundsson.
Útvarpsleikgerð: Bríet Héðinsdóttir.
Leikstjóri: Bríet Héðinsdóttir.
{ inngangserindi sínu að Merði
Valgarðssyni í Ríkisútvarpinu gat
Jón Viðar Jónsson þess meðal
annars að Jóhanni Sigurjónssyni
tækist vel að byggja upp spennu í
verkinu. Þetta er hverju orði
sannara. Jafnvel íslenskur áheyr-
andi sem vel þekkir gang mála í
Njáls sögu sem Jóhann styðst við
fyllist eftirvæntingu eftir því sem
á verkið líður. Hin gamla saga er
rifjuð upp, en um leið séð í nýju
ljósi, því ljósi skáldskaparins sem
Jóhann Sigurjónsson kunni svo vel
að fara með.
Það má aftur á móti deila um
fullyrðingu Jóns Viðars að Jóhann
Sigurjónsson hafi í eðli sínu verið
raunsær. Rómantíkin var að mínu
viti ríkur þáttur í honum. En ef
við höfum að viðmiðun tilvistar-
kreppu sem viðfangsefni Jóhanns
eins og Jón Viðar gerði má eflaust
komast að álíka niðurstöðu og
hann. Verk Jóhanns eru mjög
dramatísk og ljóðræn, en eins og
allur góður skáldskapur búa þau
yfir margræði og freista sem slík
til ýmiskonar túlkunar.
Utvarpsleikgerð Bríetar Héð-
insdóttur unnin upp úr þýðingu
Sigurðar Guðmundssonar er að
mínu viti vel heppnað verk. Verkið
er hlaðið spennu frá upphafi til
enda. í leikstjórn Bríetar var það
mjög áheyrilegt og líkt og yngdist
upp. Að minnsta kosti átti undir-
ritaður hlustandi mjög ánægju-
lega endurfundi við verkið.
í Merði Valgarðssyni teflir Jó-
hann Sigurjónsson fram andstæð-
um trúar og lífsviðhorfa: heiðni
gegn kristni, hefndarhug gegn
umburðarlyndi. Mörður Valgarðs-
son er fulltrúi hins illa, en á sér
réttlætingu í því að hann hefur
orðið að lúta í lægra haldi fyrir í
senn afli og vitsmunum og metn-
aður hans gerður að engu. Val-
garður grái faðir hans er rödd
heiðninnar. Jafnvel Njáll á Berg-
þórshvoli bíður ósigur fyrir
kænsku Marðar og syni hans hef-
ur Mörður að ginningarfíflum.
Ásamt Merði eru það fyrst og
fremst konurnar í verkinu sem
hvetja til óhæfuverka.
Þegar Mörður hefur komið því
til leiðar að Njálssynir vega Hös-
kuld Hvítanesgoða er hafinn sá
leikur sem endar í sögufrægustu
brennu á Islandi. Njáli tekst ekki
að bera smyrsl á sárin og stilla til
friðar. Heiðnin ríkir yfir rústum
Bergþórshvols.
í Merði Valgarðssyni er það vit-
anlega sæmdin sem ofarlega er á
baugi. En ekki veigaminni þáttur
er samband karls og konu, hjóna-
bandsumræða er áberandi í
verkinu. Njáll og Bergþóra eru
ekki alltaf sammála, sérstaklega
ekki í viðhorfum til Skarphéðins.
Höskuldur og Hildigunnur eru
stundum á öndverðum meiði þrátt
fyrir hina miklu ást sem þau bera
hvort til annars. Það er líka gefið
í skyn að Mörður eigi bágt með að
þola hrifningu Þórkötlu á Skarp-
héðni. í því hvernig Jóhann Sigur-
jónsson lætur karl og konu togast
á er hann barn síns tíma, ekki
fjarri Ibsen og Strindberg svo að
tveir samtímahöfundar hans séu
nefndir.
Mörður Valgarðsson er ekki ein-
göngu sögulegt verk, bautasteinn
um fornöld íslendinga, heldur um-
ræða um mikilvæg tilvistarleg
efni. Fornöldin er samtíma
skáldsins spegill.
Njáll segir við Skarphéðin:
„Móðir þín er mér ráðgáta.
Hvað eftir annað eggjaði hún ykk-
ur til hefnda, en í hvert skipti, sem
ég stillti til friðar, unni hún mér
heitar en áður.“
„Hefnd móður minnar var
ávallt réttlát,“ svarar Skarphéð-
inn. Njáll segir:
„Hefndin — hefndin er eins og
lóð, sem tveir menn sveifla milli
sín. Það smáþyngir á sér við
hverja sveiflu. Það mátti ég sjálf-
ur reyna. Ég latti þig ekki að
ganga til vígs við Þráin, föður
Höskulds, er hann hafði gert
bræðrum þínum háðung. Ef til vill
átti ég aðalorsökina á þeirri för.
Fordild mín hefur orðið upphaf
þessara vandræða. Síðan tók ég
Höskuld í fóstur, því að ég fann,
að ég hafði gert honum rangt til.
Ég var að leitast við að stöðva
sveiflur lóðsins."
Það sem einkenndi flutning
Marðar Valgarðssonar í útvarpi
var sannfærandi leikur. Það væri
ofurmannlegt ef ekki mætti finna
að leik, en allir lögðu leikararnir
sig fram eftir bestu getu. Ég vil
sérstaklega nefna nokkra leikara
sem mest mæddi á, en stóðu sig
með prýði og reyndar afburðavel
sumir.
Helgi Skúlason lék Mörð Val-
garðsson. Helgi var einstaklega
mannlegur í þessu hlutverki, lét
okkur allan tímann skynja vanda
persónunnar.
Njáll á Bergþórshvoli var í
höndum Þorsteins Ö. Stephensen.
Tregafull rödd Þorsteins snart
djúpt, túlkaði vel örlög hins vitra
manns sem sér ríki sitt hrynja til
grunna.
Helga Bachmann var festuleg i
hlutverki Bergþóru.
Hildigunni lék Guðbjörg Thor-
oddsen, ung leikkona með silfur-
hljóm í röddinni, blíð og gustmikil
í senn.
Erlingur Gíslason var dæmi-
gerður Skarphéðinn, sjaldan hef
ég heyrt hann gera betur.
Höskuldur Hvítanesgoði Jó-
Jóhann Sigurjónsson
Bríet Héðinsdóttir
hanns Sigurðssonar var ekki at-
kvæðamikil túlkun, en á einhvern
hátt trúverðug.
Það kvað að Margréti Helgu Jó-
hannsdóttur í hlutverki Þorgerðar
Glúmsdóttur. Margrét Helga hef-
ur alltaf lag á því að beina athygl-
inni að þeim persónum sem hún
lýsir án þess að gera það á kostnað
annarra.
Ég hef ekki heyrt Hallmari Sig-
urðssyni takast betur en í hlut-
verki Skáldsins. Ljóðið marg-
brotna, en einfalda, um dagana,
gleði og sorgir flutti hann eftir-
minnilega og sem betur fer án til-
gerðar.
Þorsteinn Gunnarsson var
kannski of ljúfmannlegur í hlut-
verki Flosa á Svínafelli, en vann á
og náði æskilegri reisn í lokin.
Tæknimenn útvarps áttu sinn
þátt í að skila andrúmi Marðar
Valgarðssonar.
Napurlegar kveöjur
til efnilegs skákmanns
- eftir Pál
Vilhjálmsson
Ungur skákmaður fer utan um
jólin til að tefla fyrir íslands
hönd. Kvöldið áður en hann leggur
upp fær hann í hendur helgarút-
gáfu Morgunblaðsins. Og strax á
annarri síðu finnast kveðjur
Morgunblaðsins: „Gengið framhjá
efnilegustu skákmönnunum“ heitir
aðalfyrirsögnin. Skákmaður sem á
að halda uppi heiðri Islands á Evr-
ópumeistaramóti unglinga í skák
NYR SKEMMTI-
STAÐUR í KEFLAVÍK

Veitingasalir KK, Keflavík
Föstudagur 30. desember kl. 22—03.
Diskótek — rúllugjald
Fögnum nýju ári
Nýársfagnaður
1. janúar
Hefst med bordhaldi. — Verö 1.150.-
Matseðill:
Fordrykkur.
Blandaðir sjávarréttir.
Hreindýrasteik með waldorff-
salati, graenmeti, kartöflum og
sósu a la KK.
Súkkutaöibolli með ferskum
ávöxtum og Grand Marnier-
líkjör.
Borðvín:
Paul Masson Burgundy.
Dagskrá:
Dinnermúsík:
Gróa Hreinsdóttir.
Einsöngur: Steinn Erlingsson.
llndirleikari:
Ragnheiöur Skúladóttir,
Litla leikfélagið, Garði,
Bergþóra Árnadóttir.
Pónik og Einar leika fyrir
dansi.
Veislustjóri: Ólafur Thordersen.
Gleöileg jól.
Seljum snittur og brauö-
tertur.
Pantanir í símum 3717 og
2853.
Miða- og borðapantanir fyrir nýársfagnað í dag og
á morgun í sfmum 3717 og 2853.

fær sumsé það veganesti að hann
sé ekki með efnilegustu skák-
mönnum landsins og eigi því ekk-
ert erindi á þetta mót. Eða svo
hljóðar dómur Morgunblaðsins
þann 18. des. sl.
Að vera efnilegur
„Frétt" Mbl. telur einar sex
málsgreinar og hljóðar önnur
þeirra svo: „Skáksambandið gekk
framhjá efnilegustu skákmönnum
íslands þegar þátttakandi íslands
var valinn, skákmönnum eins og
Karli Þorsteins og Elvari Guð-
mundssyni sem væru líklegir til að
skipa sér í fremstu röð á mótinu."
Ekkert hik á þessum bæ. Morg-
unblaðið tekur sér ákvörðunarvald
og fullyrðir án nokkurs frekari
rökstuðnings hverjir teljast — eða
öllu heldur — hverjir teljast ekki
efnilegustu skákmenn íslands.
Morgunblaðið er þekkt fyrir allt
annað en lítillæti en er hér ekki
fulllangt gengið?
Sá sem þetta ritar hefur ekki
við höndina hinn opinbera stiga-
útreikning skákmanna en hann
leyfir sér þó að staðhæfa að
Björgvin Jónsson sé meðal hinna
fremstu — og því efnilegustu —
skákmanna landsins i sínum ald-
ursflokki.
Vera kann að hann sé ekki sá
allra hæsti í stigum en þá má
minna á að stigaútreikningurinn
einn sér hefur aidrei þótt einhlítur
mælikvarði á getu skákmanna.
Eru þess mörg dæmi að ekki hafi
stigafjöldi ráðið úrslitum þegar
skipað hefur verið í mót og sveitir.
Um þetta mætti hafa langt mál og
strangt en verður ekki gert hér.
Vorið 1983 ávann Björgvin sér
sæti í landsliðsflokki í skák. í
haust varð hann yfirburðasigur-
vegari í B-flokki á haustmóti TR.
Af þessu má ráða að ekki þarf
Björgvin á byggðarsjónarmiðum
að halda til að réttlæta þátttöku
sína á Evrópumeistaramótinu.
Hann hefur þegar sannað getu
sína. Sjái Mbl. ástæðu til að
rengja mál undirritaðs æ'.ti það að
snúa sér til hinna fjölmörgu sem
fylgjast með skáklífinu í landinu.
I því sambandi má geta þess að
Margeir Pétursson, hinn sami og
Mbl. segir hafa mótmælt ákvörð-
un Skáksambandsins, sá ástæðu
til að skrifa lofgrein um Björgvin
ekki a'.ls fyrir löngu.
Áður en lengra er haldið er rétt
að taka fram að þessu andófi er
alls ekki beint gegn þeim Karli
Þorsteins og Elvari Guðmunds-
syni. Þeir eiga allt gott skilið og
ekki skal efast um bjarta framtíð
þeirra á vettvangi skáklistarinn-
ar.
Tveir ýmsir
Þriðja málsgrein „fréttarinnar“
er svofelld: „Njarðvíkurbær greið-
ir fargjöld fyrir Björgvin, þannig
að Skáksambandið ber ekki kostn-
að af för hans og þykir ýmsum
(leturbr. PV) sem landsliðssæti í
skák hafi verið selt.“ Og segir síð-
an að Margeir Pétursson og ólaf-
ur H. Ólafsson, stjórnarmenn í
Skáksambandinu, hafi mótmælt
því að Björgvin var sendur á mót-
ið. Málið er þá þannig vaxið: Skák-
samband Islands ákveður að
Björgvin Jónsson skuli tefla fyrir
ísland á nefndu móti. Þeir Mar-
geir (sem er fastur dálkahöfundur
á Mbl.) og Ólafur mótmæla og
Morgunblaðið segir að ýmsum þyki
ákvörðun Skáksambandsins vafa-
söm. Tveir verða þannig að ýms-
um og þykir þá sjálfsagt einhverj-
um sem Matthías mætti að ósekju
bæta íslenskukunnáttu blaða-
manns.
Morgunblaðinu þykir ekki taka
því að segja frá öllum þeim styrkj-
um og fyrirgreiðslum sem flestir
ef ekki allir þeir sem tefla fyrir
íslands hönd erlendis njóta í
meira eða minna mæli. Jafnframt
er Mbl. ekki að hafa fyrir því að
taka fram að Björgvin hefur þegar
unnið sér landsliðssæti, sem áður
segir.
Að sinni er ekki ætlunin að fjöl-
yrða um þetta mál en að endingu
lætur undirritaður þá von sína í
ljós að Morgunblaðið hafi mann-
dóm í sér til að biðja Björgvin
Jónsson afsökunar á títtnefndri
„frétt“.
Með ósk um gleðileg jól og far-
sælt komandi ár.
Keflavík á Þorláksmessu
Pill Vilhjálmsson er formaður
Skákíélags Keflaríkur.