Morgunblaðið - 07.02.1984, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 1984
14
GESTSSAGA
Kvlkmyndlr
Sæbjörn Valdimarsson
Framleiðandi FILM Reykjavík,
Viking Film AB og Sænska
kvikmyndastofnunin Stokkhólmi.
Handrit og leikstjórn:
Hrafn Gunnlaugsson.
Kvikmyndataka: Tony Forsberg.
Hljóðstjórn:
Gunnar Smári Helgason.
Leikmynd: Gunnar Baldursson.
Búningar: Karl Júlíusson.
Förðun: Gunilla Gransbo.
Klipping: Hrafn Gunnlaugsson.
Tónlist: Hans-Erik Philip.
Sýningartími: 109 mínútur.
Aðalhlutverk: Jakop Þór Einars-
son, Helgi Skúlason, Flosi
Ólafsson, Edda Björgvinsdóttir,
Sveinn M. Eiðsson, Gottskálk
Sigurðsson, Júlíus Hjörleifsson.
Skáld hafa löngum fengist við
það freistandi verkefni að draga
upp mynd af Söguöld, háttum
forfeðra okkar og umhverfi.
Oftast hefur útkoman verið
glansmyndarleg, fínkembd og
strokin.
í myndinni Hrafninn flýgur
kveður við annan tón. Garparnir
eru kolkrímóttir af skít, úfnir og
ósjálegir. Klæði fremur léleg, hí-
býlin hreysi. Það er þungt í
mönnum, þeim stekkur vart
bros. Fátt um hlýjar tilfinn-
ingar. Mannvíg jafn eðlilegur
þáttur í mannlífinu og víxilslátt-
ur nútímamannsins.
Söguþráður í Hrafninn flýgur
er ekki nýstárlegur en skorin-
orður, samtölin meitluð og
skynsamleg, engu orði ofaukið.
Æði og athafnir látnar tala.
Hrafninn flýgur segir af Gesti
er mátti sem ungur drengur á
írlandi horfa uppá norska vík-
inga, Þórð og Eirík, drepa föður
sinn, leggja eld í húsin og nema
systur sína á brott. Hefndar-
þorstinn er vakinn og að þessum
kafla slepptum er sögusviðið ís-
land á Landnámsöld. Gestur er
nýkominn að landi, vitandi að
féndurna er að finna á þessum
fjarlægu slóðum.
í stað þess að ganga beint að
verki, etur hann þeim fóstbræðr-
unum, Eiríki og Þórði, saman,
sáir eitruðum grunsemdum hjá
þeim í garð hvors annars og veg-
ur húskarla þeirra til skiftis.
Að endalokum liggja allir í
valnum utan Gestur, systir hans,
sem orðin er barnsmóðir Þórðar,
og sonur hennar, sem fylgst hef-
ur með vígum Gests og grefur
upp vopnin og hyggur á hefndir
er hataður móðurbróðir hans
leggur einn á braut.
Myndatökunni var valinn
staður austur undir Eyjafjöllum
og á söndunum við Dyrhólaey og
Vík. Þetta hrikalega landslag er
ægirammi utanum kalda frá-
sögn sem knúin er áfram af
hefndarþorsta Gests. Og ekki
skaðar að Hrafninn flýgur var
tekinn rigningarsumarið mikla,
1983, slabbið og drunginn gerir
myndina enn raunverulegri og
launar kvikmyndagerðarmönn-
unum erfiðið.
Hrafn Gunnlaugsson hefur
skapað hér nýja íslendingasögu
og tekist það vel. Hrafninn flýg-
ur er tvímælalaust jafnbesta
verk þessa ódeiga listamanns,
sem ótrauður framkvæmir það
sem hann ætlar sér. Grunar mig
að þeir sem helst vildu sjá hann
falla flatan á andlitið þurfi lengi
að bíða ...
Hin sterka framvinda mynd-
arinnar, trúverðugt, uppskáldað
sögualdarumhverfið og mannlíf-
ið, ásamt afburðaleik og kvik-
myndatöku að ógleymdri bestu
tæknivinnu, (einkanl. hljóðupp-
töku), í íslenskri kvikmynd til
þessa, gera Hrafninn flýgur að
einni athyglisverðustu kvik-
mynd, sem gerð hefur verið um
þessa tíma. Hún minnir mann
reyndar á vissar gerðir vestra og
samurai-myndirnar japönsku,
enda er efnið skylt. En fyrst og
fremst er hún heilsteypt lista-
verk sem sómir sér vel frá öllum
sjónhornum. Einkanlega eru þó
vígasenurnar eftirminnilegar.
Þær eru með eindæmum hraðar,
velútfærðar, sjokkerandi. Hafa
ekki sést betri í erlendum mynd-
um.
Leikurinn er stórkostlegur,
þar er hvergi veikan blett að
finna. Er hér, auk atvinnu-
manna, marga að finna úr leik-
hópi Hrafns.
Helgi er ógnvekjandi. Þessi
mikilúðlegi leikari hálf-drottnar
yfir myndinni, túlkun hans á
þessum kuldalega og einræna
harðjaxli er minnisstæð. Fram-
sögnin karlmannleg og með ein-
dæmum skýr og heillandi, að
venju.
Flosa minnist ég ekki að hafa
séð í aðra tíð betri. Hann gerir
refnum Eiríki afbragðsskil, læ-
vísin og ómennskan lekur af
honum. Þeir hafa áður gert góða
hluti saman, Flosi og Hrafn.
Mikið mæðir á Jakob Þór Ein-
arssyni í aðalhlutverkinu, Gesti.
Hann nær á því réttum tökum,
ekki víðsfjarri velkunnum víga-
mannsstíl Eastwood. Það mætti
helst finna að framsögninni hjá
þessum gjörvulega leikara.
Edda Björgvinsdóttir sviptir
af sér farsagervinu, sem allir
landsmenn þekkja, og nær sterk-
um, dramatískum tökum á frek-
ar litlu en erfiðu hlutverki.
Öll minni hlutverk eru ein-
staklega vel mönnuð, margir
leikaranna hafa áður unnið með
leikstjóranum, hann þekkir þá
og laðar það besta fram hjá
þeim. Egill Ólafsson og Júlíus
Hjörleifsson gera hlutverkum
sínum góð skil og Sveinn M. er
ómissandi, sér kapítuli.
Tónlist Hans-Erik Philip er,
þrátt fyrir uppruna hans, ramm-
íslensk. Notar m.a. talsvert til-
brigði við lagið Á Sprengisandi,
e. Kaldalóns. Þó má segja að hún
sé jafnvel djössuð á köflum.
Annar snjall erlendur lista-
maður kemur mikið við sögu í
myndinni Hrafninn flýgur,
kvikmyndatökumaðurinn Tony
Forsberg, sem m.a. hefur unnið
með meistara Bergman. Það er
unup hvernig hann beitir
myndavélinni og gefur köldu
myndefninu ljóðrænt yfirbragð.
Áður hefur verið vikið að
þætti förðunarmeistarans, Gun-
illu Gransbo, búningahönnuðar-
ins Karls Júlíussonar, leik-
myndagerðarmannsins Gunnars
Baldurssonar og hljóðstjórnar
Gunnars Smára Helgasonar. Öll
eiga þau stóran þátt í trúverð-
ugheitum myndarinnar og af-
hjúpun ósennilegs hetjuskapar
og glæsimennsku fornmanna.
Hrafn Gunnlaugsson og félag-
ar hafa gert tímamótamynd í is-
lenskri kvikmyndasögu og hef ég
þá trú að Hrafninn flýgur eigi
eftir að fljúga hærra og víðar en
myndir okkar hafa áður gert og
fyrsti viðkomustaðurinn er ekki
af lakari endanum — ein fræg-
asta kvikmyndahátíð Evrópu,
Berlin Film Festival.
Einhverjum þykir sjálfsagt
nóg um lofgjörðina en þá vil ég
hvetja þá, sem aðra landsmenn,
að sjá það magnþrungna lista-
verk, sem Hrafninn flýgur er
óumdeilanlega.
Örkin hans Nóa
Tónlist
Egill Friðleifsson
íslenska óperan frumsýndi
Örkina hans Nóa eftir Benjamin
Britten í Gamla bíói sl. sunnu-
dag. Raunar átti sýningin að fara
fram daginn áður, en veðurguð-
irnir komu í veg fyrir það með
fannfergi og tilheyrandi ófærð.
Eins og titillinn ber með sér er
efni verksins sótt í frásögn
Gamla testamentisins af synda-
flóðinu. Britten samdi óperuna
við texta eins af hinum svoköll-
uðu Chester-leikjum, Noye’s
Fludde, en þessum leikjum eru
gerð ítarleg skil í efnisskrá. Sag-
an er hverjum manni kunn. Við
fylgjumst með Nóa, konu hans,
sonum og tengdadætrum hlýða
kalli Drottins um að byggja örk-
ina áður en ósköpin dynja yfir.
Reyndar er sagan færð dálítið í
stílinn í þessu verki. Þannig
koma við sögu skrafskjóðurnar,
vinkonur frúarinnar, sem ég man
ekki eftir að hafa heyrt minnst á
í biblíusögunum i gamla daga.
Þar að auki er kona Nóa baldin
nokkuð. Hún hæðist að bónda
sínum fyrir bjástrið við örkina,
leggur lítinn trúnað á yfirvof-
andi hættu, þverneitar að stíga
um borð í örkina, en sest í þess
stað að sumbli með vinkonum
sínum. Er hér aftur hnikað til
heilagri ritningu, því hingað til
hefur Nói gamli verið talinn sá
ölkæri, en kannski hefur bara
þeim báðum þótt gott í staupinu,
hver veit? Sem fyrr segir er frúin
treg til að stíga um borð í örkina
þrátt fyrir ákafar fortölur eig-
inmannsins. Lýkur þeim við-
skiptum svo að synir þeirra þrír,
kapparnir Sem, Kam og Jafet,
þrífa kerlingu móður sína, hefja
hana á loft og henda henni um
borð, en þar var fyrir borð, en
þar var fyrir ótölulegur fjöldi
dýra, stórra og smárra. Eftir það
fylgir verkið hefðbundnum sögu-
þræði.
Hallór Vilhelmsson fer með
hlutverk Nóa. Mikill á velli, guð-
hræddur og virðulegur í fasi eins
og sönnum ættföður sæmir
stjórnar hann fjölskyldu sinni.
Og þótt hann þurfi að hasta á
kellu sína og hirta nokkur dýr-
anna „þá samt bar hann prís“
eins og segir í vísunni góðu.
Hann bar sig einnig vel, einkum
ef haft er í huga að hann var 600
ára gamall er atburðir þessir
gerðust samkvæmt 1. bók Móse
og átti þá eftir að tóra í hálfa
fjórðu öld til viðbótar. Halldór
gerir þessu hlutverki mjög góð
skil. Voldug rödd hans nýtur sín
vel í þessu verki og hann gætir
þess vel að yfirgnæfa hvergi
börnin er hann syngur með þeim.
Hrönn Hafliðadóttir fer með
hlutverk eiginkonunnar og gerir
það með prýði, en mætti e.t.v.
sýna enn meiri gribbugang er
hún gerir uppsteyt gegn bónda
sínum. Róbert Arnfinnsson flyt-
ur rödd Guðs af myndugleik.
Og þá er að minnast á öll þessi
elskulegu velsyngjandi, velleik-
andi og velspilandi börn, en um
120 börn koma fram á sýning-
unni, þar af er um helmingur í
hljómsveitinni, sem myndar
þennan dásamlega ísafoldar-
hljóm, sem er svo aðlaðandi þeg-
ar lágvaxnir fiðlungar og hljóð-
pípuleikarar feta sín fyrstu spor
í stórhljómsveit. En auk þeirra
koma nokkrir atvinnuhljóðfæra-
leikarar við sögu og spila erfið-
ustu raddirnar.
Sem kór bera börnin þess
nokkur merki að hafa ekki hlotið
langa markvissa þjálfun, heldur
er hóað saman úr ýmsum áttum.
En miðað við æfingatímann
verður árangur að teljast furðu
góður og hljómurinn var frísk-
legur. Jón Stefánsson hljóm-
sveitarstjóri kann tökin á ung-
viðinu og stjórnar öllum þessum
skara af mikilli lagni. Þá er einn-
ig ástæða til að geta þess að sex
börn, þau er leika syni og tengda-
dætur Nóa gamla, fóru með ein-
söngshlutverk í óperunni og
einnig fjórar unglingsstúlkur er
léku skrafskjóðurnar. Öll stóðu
þau vel fyrir sínu, voru frjálsleg í
fasi og virtust ekki haldin telj-
andi sviðsskrekk.
Það hlýtur að hafa verið meiri-
háttar púsluspil fyrir leikstjór-
ann, Sigríði Þorvaldsdóttur, að
koma öllum þessum fjölda fyrir á
þröngu sviðinu í Gamla bíói. En
hún reyndist vandanum vaxin.
Sýningin rann í gegn hratt og
furðu hnökralítið. Það er sérstök
ástæða til að óska þeim Jóni og
Sigríði til hamingju með vel unn-
ið verk.
Það skal skýrt tekið fram, að
sá sem hér ber blek að blaði er
ekki sérfróður um leikhús. En
augu leikmannsins gátu ekki bet-
ur greint en einföld leikmynd
Gunnars Bjarnasonar, litríkir
búningar Huldu Kristínar Magn-
úsdóttur, kostulegir dýrahausar
Brynhildar Þorgeirsdóttur og
látlaus lýsing Árna Baldvinsson-
ar hafi tekist mæta vel og mynd-
að líflegan ramma um þetta
skemmtilega verk. Sömuleiðis
setti dans hrafnsins og dúfunnar,
sem Ingibjörg Björnsdóttir
samdi, sinn blæ á sýninguna.
Benjamin Britten hefur lag á
því að skrifa einfalda og auð-
skilda tónlist, sem hvert barn
getur skilið og notið, án þess að
nokkurs staðar örli á því að hún
sé ódýr eða ómerkileg. Þvert á
móti felst í einfaldleikanum hinn
hreini tónn, sem gæðir verkið lífi
og lit. Þetta verk Brittens er gott
dæmi um það, þegar hið einfalda
og sjálfsagða lyftist á listrænt
plan.
Þýðing Jóns Hjörleifs Jónsson-
ar virðist lipur og fellur yfirleitt
ágætlega að tónlistinni.
Þetta framtak íslensku óper-
unnar er lofsvert og drjúgt fram-
lag til faguruppeldis. Færi betur
að ýmsir aðrir aðilar, t.d. ríkis-
fjölmiðlarnir, héldu eins vel vöku
sinni á þeim vettvangi. Ég vil að
lokum færa söngvurum, hljóð-
færaleikurum, stjórnendum og
öðrum viðkomandi bestu þakkir
fyrir góða skemmtun, og hvet
foreldra, kennara og aðra uppal-
endur til að leyfa ungviðinu að
ganga á vit ævintýrsins um Nóa-
flóð í velheppnaðri uppfærslu ís-
lensku óperunnar. Varla getur
hollari dægradvöl nú, þegar
þreyja skal þorrann og góuna.