Morgunblaðið - 14.03.1984, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. MARZ 1984
65
María litla tekur örlögum sínum
með ró. List hennar, línudansinn,
lifir og þróast með henni. I draumi
og vöku kemur líf foreldra hennar
til hennar. Ástfangin ung stúlka
sem er hrifin af línudansara og
strýkur með honum.
Þeim fæðist lítil telpa og María
veit að það er hún sjálf.
Tilfinningakuldi ömmunnar er
yfirþyrmandi — um leið og ver-
aldleg gæði lifsgræðginnar hellast
yfir Maríu litlu.
Hámarki sínu nær ómennskan í
minningu telpunnar þegar hún
fékk í afmælisgjöf frá ömmu sinni
svertingjakonu úr fátækrahverf-
inu. Sú gat sagt Maríu sögur. En
þær urðu aldrei nema þrjár — um
alla mennina hennar Maríu Sess-
elju. Þá dó svertingjakonan úr
ofáti í húsi allsnægtanna. „Af-
mælisgjöfin mín er dáin.“ María
litla býr sér veröld sem gerir
henni kleift að afbera veruleikann.
Yndislegar stundir í þrúgandi
lífi eru símtölin við Loga og
Skeggju — og bréfið.
Dagdraumar vinna úr þrá lítill-
ar telpu og opna henni möguleika
til vonar og gleði.
Saga þessi er stórbrotin í eðli
sínu. Hún greinir frá lífi sem við
hér vitum að er til, en getum
sennilega aldrei skilið af því að
það er svo ókunnugt okkur. Að
baki svona sagna býr ógnvekjandi
sannleikur.
Án efa er sagan áhrifaríkari
fyrir það að hún er þýdd beint úr
frummálinu. Málfar þýðanda er
fallegt og stílhreint.
Myndirnar gefa sögunni blæ
dulúðar.
Frágangur á bókinni er með
ágætum.
Narkomaners livslöb
Erlendar
bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Narkomaners livslöb: En und-
ersögelse af narkomaniens ársag-
er, udviklingsforlöb og pávirkn-
ingsmuligheder.
Samantekt: Ib Andersen
og Preben West Hansen.
Útg. Gyldendal: 1984
Þessi bók byggir á meiriháttar
könnun sem höfundar hennar
gerðu á sextíu og fimm eiturlyfja-
neytendum, meðal annars eða
fyrst og fremst með samtölum við
þá. Sumir þeirra voru þá undir
læknishendi vegna ofneyzlu, höfðu
farið í meðferð og höfðu fengið
bata eða voru enn í neyzlunni.
Höfundar velta fyrir sér ýmsum
spurningum í þessari bók: hverjir
ánetjast eiturlyfjum, hvers vegna
og hvers vegna þeir og ekki aðrir.
Hvernig eiturlyfjanotkun hefst og
hver framvindan verður síðan.
Þeir Andersen og West Hansen
tengja síðan saman og fjalla ítar-
lega um niðurstöður rannsóknar-
innar með hliðsjón af öðrum at-
hugunum sem hafa verið gerðar á
þessum málum í Danmörku og
ýmsum öðrum löndum og ýmsar
kenningar eru settar fram um hið
vandmeðfarna atriði orsök/afleið-
ing. Sumar fullhæpnar að mínum
dómi.
Bókin er aðgengileg aflestrar og
laus við fræðingamálið sem er svo
sérstaklega hvimleitt og á stund-
um óskiljanlegt með öllu. Þess
vegna er það vel þess virði að
kynna sér bókina, ekki sízt vegna
þess hvernig þessum málum er
komið hér á landi. Könnun þessi
sem er birt í bókinni er ekki ný af
nálinni, munu vera uppundir
fimm sex ár síðan hún var gerð og
er gefið í skyn að það hafi tekið
allan þennan langa tima að vinna
úr henni. Þetta hefur plúsa fyrir
íslenzka lesendur; þótt eiturlyfja-
neyzla í Danmörku hafi breytzt
það mikið þessi ár, að býsna
margt í bókinni sé orðið harla
úrelt, kemur það ótrúlega vel heim
og saman við margt sem menn
ættu að kannast við hér.
ingu.
„Það er mikill misskilningur að
álíta að heiminum sé stjórnað af
stjórnmálamönnum. Að baki þeim
stendur tyranninn, stóriðjan. Að-
alástæðan fyrir því að vopna-
framleiðslan eykst stórkostlega,
þrátt fyrir allar afvopnunarvið-
ræður og friðarráðstefnur ... er
gróði stóriðjunnar." Tilvera
mannkynsins sem „manna" bygg-
ist á „opnum samfélögum" (Popp-
er). Það er hugsanlegt að fjöl-
þjóðahringar geti runnið saman í
eina heild og hrifsað til sin öll völd
í heiminum, hinum vestræna
heimi. Bak við járntjaldið er þegar
fyrir hendi samfélagsform, þar
sem stóriðja, her og ríkisvald er
sameinað á einni hendi og hags-
munir valdaklikunnar eru sam-
ofnir vopnaframleiðslunni, og hún
réttlætt með stöðugt yfirvofandi
árásarhættu. Sömu réttlætingu er
beitt vestantjalds, en þar eru enn-
þá „opin samfélög" við lýði, svo
andstæðar skoðanir hafa þar til-
verurétt.
Lorenz telur að hemja verði
hringamyndanir og dreifa stjórn-
sýsluvaldinu sem mest, stöðva
hagvöxtinn og hætta að hlusta á
„sérfræðinga ríkisstjórnarinnar í
efnahagsmálum". Sömuleiðis
mætti að skaðlausu sleppa talna-
leikjum og „prósentusannleika".
Meginatriðið er að skilja að eins
og nú er komið leiða frekari
tækniframfarir og stöðlun til
samfélagsgerða, sem hingað til
hafa verið taldar óæskilegar á
Vesturlöndum og síðan þá beinu
braut í brunann mikla eða eyðingu
umhverfisins.
Höfundurinn skopast að hinni
einfeldnislegu trú á kjarnorkuna
sem aflgjafa framtíðarinnar,
hann segir að meðalaldur kjarn-
orkuvera sé milli 20 og 30 ár og
eftir það verði staðurinn og um-
hverfið geislavirkt og orkan mjög
dýr að auki.
Trúin á þá kenningu að allir
menn séu bornir jafnir, eða séu
nokkurs konar „tabula rasa“ við
fæðingu, hentar vel hinu tækni-
vædda kerfi og einnig atferlis-
sálfræðin, með rottum Skinners í
fararbroddi. Með þessari kenningu
er allri ábyrgð velt yfir á „samfé-
lagið“, maðurinn glatar um leið
frelsi sínu og ábyrgðinni.
Lorenz fjallar nokkuð um upp-
eldi og þá skoðun að það sem gildi
á barnaheimilum og sjúkrahúsum
sé þrifnaður, næg fæða og víta-
míngjöf, einhver hreyfing og
ferskt loft, annað þurfi ekki, vél-
ræn og persónulaus umhirða sé
við hæfi. Lorenz hefur miklar
áhyggjur af þessum stofnunum og
því tilfinningasvelti sem þar við-
gengst. En hér er ekki auðvelt að
breyta um, þegar þær „sem
hrærðu vögguna og réðu heimin-
um“ starfa nú að framleiðslu eða
einhverskonar almannaheill í hinu
háþróaða tæknivædda nútima
samfélagi.
Það eru fjölmörg atriði sem vert
væri nð benda á í þessu riti Lor-
enz. Von hans um að mannkynið
losni úr álögum græðginnar, smá-
skítlegrar sérhæfingar og undan
mengun og kjarnorkuregni er að
þeir sem enn séu ekki heilaþvegn-
ir, þ.e. yngra fólk, átti sig. Hann
telur að ef mannkynið farist ekki (
kjarnorkuregni og jörðin með, þá
verði hún gerð óbyggileg með
mengun og eitrun, nema algjör
hugarfarsbreyting komi til.
Einn, með góðum árangri
Hljóm-
plotur
Árni Johnsen
Jóhann Helgason er löngu orð-
inn fágaður og sérstæður lista-
maður á vettvangi íslensks tón-
listarlífs og nýjasta verk hans á
hljómplötu ber nafnið Einn. öll
lögin á plötunni eru eftir Jó-
hann, en flestir textarnir eftir
John Lang. Einn er vel unnin
plata og skemmtilega útsett. Það
er samræmdur heildarsvipur yf-
ir plötunni en þó spretta sér-
kenni fram í hverju lagi fyrir sig
með fjölbreytni í útsetningum og
túlkun. Fyrsta lag plötunnar,
Talk of the Town er gott lag og
ekki eru þau síðri tvö næstu,
Turns Around og Slow Train to
Cairo sem er mjög gott lag. Þá er
ekki langt í She’s All Right, sem
er létt og fjörugt með blússandi
tilþrifum í útsetningu.
Take Your Time er gott lag,
Hold Tight sérlega fallegt og
mildilega útsett, en segja má að
flest lög plötunnar vinni á við
nánari kynningu.
Það er mikill galli á plötuum-
slagi að ekki er getið höfunda
laga og texta, en slíkt á að vera
eitt af grundvallaratriðum á
hverju plötuumslagi. Einnig
mættu vera meiri upplýsingar
um höfunda laga og ljóða, þá Jó-
hann og John Lang, en að öðru
leyti er plötuumslagið skemmti-
lega unnið, stílhreint og vel úr
garði gert.
Jóhann Helgason hefur haldið
sínum persónulega stíl í gegn um
þykkt og þunnt og er það virð-
ingarvert, listamaður sem hefur
tekið fag sitt alvarlega og náð
eftirtektarverðum árangri. Það
má þannig segja að nafnið Einn
gefi að hluta mynd af ferli hans,
því það er vandasamt í grimmri
samkeppni tónlistarinnar á sviði
dægurlaganna, að halda velli
sem sjálfstæður einstaklingur,
einn með sínar vonir og þrá.
í samspili Jóhanns með lag og
ljóð fer hann mildum höndum
um efnið, en er laginn að draga
fram sérkennin hægt og sígandi
svo þau verða eftirminnileg þeg-
ar viðkynning hefur átt sér stað.
Torkennilegur, en áhuga-
verður samsetningur
Hljóm-
plotur
Siguröur Sverrisson
Residents
The Tunes of Two Cities
Ralph Reeords/Gramm
The Residents er hljómsveit,
sem ég veit ekki mikil deili á.
Fæstir virðast reyndar vita ein-
hver deili á þessari sveit, sem ég
veit þó að er bandarísk. Hvað
sem því líður er víst, að meðlimir
Residents eru ekkert að hika við
að fara eigin leiðir. Eru enda
ekki að keppa við flesta hina um
hylli hins almenna plötukaup-
anda. Geta því með góðri sam-
visku leyft sér að vera öðruvísi.
Og hvort þetta er öðruvísi tón-
list.
Ég held að tónlistin hjá The
Residents sé án efa einhver
kyndugasta samsetning hljóða,
sem ég hefi eyrum barið á lífs-
leiðinni. Með orðunum „sam-
setning hljóða" er ekki verið að
gefa neikvæða merkingu í skyn.
Tónlist Psychic TV var t.d. í
minum eyrum ákaflega kyndug
„samsetning hljóða" og þá um
leið drepleiðinleg, a.m.k. á sviði.
í tónlist Residents er alltaf eitt-
hvað, sem heldur manni hug-
föngnum.
Samt má segja, að tónlistin sé
ákaflega blátt áfram, þ.e. hvern-
ig hún er flutt. Engin „overdub",
„rernix" eða aðrar tæknibrellur,
en „effectum" hins vegar beitt
nokkuð, t.d. í gítarleik og þá
einnig er söngur kemur við sögu.
Þá gjarnan sungið i gegnum
„vocoder" eða eitthvert ámóta
apparat.
Uppbygging plötunnar er
þannig, að nánast annað hvert
lag er til þess að gera frekar létt
áheymar, ekki síst ef tekið er
mið af hinum lögunum, sem eru
mörg hver svakalega drungaleg
og þá jafnframt seiðandi. í létt-
ari lögunum, sem ég kann nú
betur að meta, nota Residents
alls kyns hljóðfæri: xylofón,
hljóðgervla, saxófóna, ýmis
ásláttarhljóðfæri og guð má vita
hvað. I sumum þeirra er svei
mér eins og jözzuðum áhrifum
bregði fyrir. I öðrum eru hlutar,
sem minna á kvikmyndatónlist.
Þeir, sem gefnir eru fyrir hið
óhefðbundna í tónlistinni, ættu
að gefa The Residents gaum.
Hér er á ferðinni flokkur manna
(fólks?), sem vílar ekki fyrir sér
að fara slóðir, sem aðrir hafa
hikað við að þræða.
Á slóðum skringileikans
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Ólafur Ormsson:
SKRINGILEGT MANNLÍF
Smásögur.
Útgefandi: Skákprent 1983.
Eins og heitið á smásagnasafni
ólafs Ormssonar gefur til kynna
er það mannlíf skringileikans sem
hann vill lýsa og lýsir. Furðufugl-
ar eru honum áleitið viðfangsefni
og hann hefur gaman af ýkjustíl,
en yfirbragð sagnanna er þó oftast
raunsæilegt.
Við getum tekið sem dæmi
fyrstu söguna í bókinni, Konu með
barðastóran hatt, en kona þessi
kemur þeirra erinda.í Landsbank-
ann að opna ávísanareikning. Hún
leggst fram á afgreiðsluborðið og
hvíslar í eyra afgreiðslustúlku:
„Trúirðu á Guð?“ Slik kveðja er
vitanlega óvenjuleg i banka. En
málið skýrist þegar í Ijós kemur
að konan hefur skroppið i apótek
og náð sér í lyf, sem réttlæta kyn-
lega hegðun hennar.
Sviðsmynd borgarinnar með
styttunni af Tómasi, óla blaða-
sala, kunnum bankamanni,
mönnum með stresstöskur og rón-
um getur varla raunsæilegri verið.
Hún gæti alveg eins verið upphaf
blaðagreinar um daglegt lif i borg-
inni.
Sama er að segja um söguna
Maðurinn á bekknum sem bregður
Ólafur Ormsson
upp mynd úr lífi fyrrverandi síld-
arkóngs sem orðinn er einn af
mönnunum á bekkjunum við
Austurvöll, má muna sinn fífil
fegri.
Fyrrnefnd saga ásamt sögunni
Strákarnir í risherberginu fjallar
um ósigur, mannlega niðurlæg-
ingu. En i Strákunum í risher-
berginu er glæta, von um að geta
aftur komið til manna, tileinkað
sér eðlilegt lif.
Útigangsmönnum og sérvitring-
um lýsir Olafur Ormsson af skiln-
ingi. Miðhúsasystkinin er að mínu
mati best slíkra saga. Sagan er
ekki gallalaus frekar en aðrar sög-
ur ölafs Ormssonar, en við
könnumst við hið þráa íslendinga-
eðli í gerð Jóns Péturs Rögn-
valdssonar. Sagan er í senn hnytt-
!n og dálítið fyndin.
Fyndin er líka sagan Brot úr
ævi bankamanns, en yfirdrifin
fyndni er Fermingin þótt hún lýsi
með vissum hætti hugarheimi
ofdekraðs unglings.
Einvígið er saga sem dregur upp
mynd þjóðlífs með afkáralegum
hætti og heppnast að vissu marki.
Aftur á móti er framtíðarsýnin
Landsfundur 1996 eiginlega alveg
laus við gamansemi, þótt hún eigi
að skemmta lesandanum. Ádeilan
í sögunni missir marks og öll
bygging hennar er ruglingsleg
þrátt fyrir góða spretti.
Það er á við og dreif í sögunum
sem ólafi Ormssyni tekst að vekja
lesandann til umhugsunar og
kæta hann með fáránlegum uppá-
komum. En lífsskilningur höfund-
ar er af einfaldara tagi og útlegg-
ingar hversdagslegar. Bestur er
Ólafur i eins konar örlagasögum
sem lesandann grunar að eigi sér
hliðstæður og séu tilraun til að
gera skáldskap úr lífshlaupi
manna sem höfundur hefur sjálf-
ur kynnst.
ólafur getur gert hluti trúverð-
uga i sögu, en sannfærandi heild-
armynd skortir tilfinnanlega.
Hann er oft i sporum blaðamanns
sem vill gæða lýsingar sínar lífi
skáldskapar, en eitthvað vantar til
að úr verði minnisstæð frásögn.
Fimm listamenn myndskreyta
Skringilegt mannlíf.