Morgunblaðið - 08.04.1984, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. APRÍL 1984
fHnrutt Útgefandi itlilfifeft hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö- alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 20 kr. eintakið.
Til þess að menn átti sig á
því sem nú er að gerast
innan Alþýðubandalagsins
þegar meirihluti framkvæmda-
nefndar verkalýðsmálaráðs
flokksins ályktar á þann veg að
Þjóðviljinn sé að „gera heild-
arsamtökin og einstaka
forystumenn verkalýðshreyf-
ingarinnar tortryggilega með
rangfærslum og óbilgjörnum
árásum" er nauðynlegt að rifja
það upp sem gerst hefur á vett-
vangi kjaramála síðan forystu-
menn Vinnuveitendasam-
bandsins (VSÍ) og Alþýðu-
sambandsins (ASÍ) rituðu und-
ir kjarasamninga 21. febrúar
síðastliðinn.
Dagskipun Svavars Gests-
sonar, formanns Alþýðubanda-
lagsins, í Þjóðviljanum þegar
samningur hafði verið gerður
var á þann veg, að nauðsynlegt
væri að knýja fram „ný samn-
ingsúrslit". Formaðurinn lagði
sem sé til atlögu við Ásmund
Stefánsson, forseta ASÍ, og
beitti Þjóðviljanum ótæpilega í
þeirri baráttu. Skömmu áður
en samningar tókust hafði ver-
ið efnt til aðalfundar í verka-
lýðsmálaráði Alþýðubanda-
lagsins og þar var Þröstur
ólafsson, forstjóri Dagsbrún-
ar, kjörinn formaður og í sama
mund var frá því skýrt að
Fylkingin hefði gengið í Al-
þýðubandalagið og ákveðið að
beita sér fyrir „djarfari" verka-
lýðsbaráttu með Dagsbrún að
vopni. Þegar dró til úrslita í
kjaraviðræðum ASÍ og VSÍ
byrjaði Guðmundur J. Guð-
mundsson, formaður Dags-
brúnar og forseti Verkamanna-
sambandsins, að skerast úr
leik. Síðan gerðist það að Fylk-
ingarfélagar náðu yfirhöndinni
á fundi Dagsbrúnar og felldu
samning ASÍ og VSL Þessu
fagnaði Þjóðviljinn innilega og
hvatti eindregið til þess að
fleiri félög færu að fordæmi
Dagsbrúnar. Undirtektirnar
voru dræmar og hvergi þar
sem samningar voru bornir
undir félagsmenn í allsherjar-
atkvæðagreiðslu voru þeir
felldir. Stefna hinna pólitísku
forkólfa Alþýðubandalagsins
og Þjóðviljans naut einskis
stuðnings. Þó vildi það Dags-
brún til happs að samningarnir
voru felldir í Vestmannaeyjum
og þar var síðan samið um að
afnema skerðingu á unglinga-
töxtum. Þar með ákváðu ÁSl
og VSÍ að láta hið sama yfir
alla ganga og Guðmundur J.
Guðmundsson greip tækifærið
fegins hendi til að losa Dags-
brún úr einangruninni.
Eins og þessi lýsing ber með
sér þar sem stiklað er á því
helsta sem gerðist urðu Svavar
Gestsson og Þjóðviljinn undir í
þessari rimmu og lýstu sig í
raun sigraða með því að segja
að þeir ætluðu sko að berjast
gegn ríkisstjórninni með
verkalýðshreyfinguna alla að
vopni í september næstkom-
andi og gera þar með aðra at-
lögu að samningi ASÍ og VSÍ.
Flokksskipulag Alþýðu-
bandalagsins er eins og í
kommúnistaflokkum bæði
austan tjalds og vestan. Þar
ráðast menn ekki beint á for-
menn flokka nema ætlunin sé
að gera hallarbyltingu og slík-
ar byltingar eru ekki gerðar
fyrir opnum tjöldum. Meiri-
hluti framkvæmdanefndar
verkalýðsmálaráðs flokksins
með Ásmund Stefánsson í
broddi fylkingar vildi á hinn
bóginn ekki una hinu pólitíska
ofríki og ákvað að sýna Svavari
og Þjóðviljaliðinu í tvo heim-
ana. Sá kostur var valinn að
álykta gegn frásögnum Þjóð-
viljans af kjarabaráttunni —
og Þröstur Ólafsson, formaður
framkvæmdanefndar, sat hjá
svona til að staðfesta að álykt-
unin væri í raun árás á stefnu
Dagsbrúnar líka.
Svavar Gestsson fer undan í
flæmingi þegar um þetta mál
er rætt við hann enda hefur
ekki verið gerð slík atlaga að
formanni stjórnmálaflokks á
íslandi um langan aldur. Hið
sama er ekki unnt að segja um
þá Þjóðviljamenn með rit-
stjóraígildið Ólaf R. Grímsson
í broddi fylkingar. Ólafur reyn-
ir að breyta þessari árás verka-
lýðsforystunnar á flokksforyst-
una í einhvers konar deilu um
prentfrelsið og frjálsa blaða-
mennsku sem Þjóðviljinn byrj-
aði allt í einu að stunda í kjara-
málum 21. febrúar 1984! Þessi
fyrirsláttur Ólafs R. Grímsson-
ar er gamalkunnur því að hann
telur sig best geta sinnt stjórn-
málastörfum hulinn blekkinga-
vef. Þó getur hann ekki látið
hjá líða í Morgunblaðsviðtali í
fyrradag að minna Ásmund
Stefánsson á hver valdið hefur.
í stuttu máli er hótun Ólafs
þessi: Ég gerði Ásmund að for-
seta Alþýðusambandsins, und-
anskilið: Ég get líka svipt hann
völdum.
Með samþykkt verkalýðsfor-
ingja Alþýðubandalagsins hef-
ur sést inn í valdakerfi flokks-
ins og þar er síður en svo fag-
urt um að litast, hver höndin
upp á móti annarri og sending-
ar ganga á milli manna. Yfir-
lýsing Ólafs R. Grímssonar
sýnir hvaða augum valdapóli-
tíkusar Alþýðubandalagsins
líta verkalýðshreyfinguna, hún
er einskonar útibú frá flokkn-
um þar sem mönnum er raðað í
ábyrgðarstöður eins og flokks-
broddunum hentar best hverju
sinni. Morgunblaðið hefur
oftar en einu sinni bent á það
eftir að öll þessi kjararimma
hófst innan Alþýðubandalags-
ins að hún væri ekki í neinum
tengslum við umhyggju fyrir
launþegum og hag þeirra held-
ur væri þarna um grimmilega
valdabaráttu að ræða. Morgun-
blaðið hefur vakið máls á því
að líklega væri ætlunin hjá
flokksbroddunum að stefna
Þresti Ólafssyni gegn Ásmundi
Stefánssyni á næsta þingi ASÍ.
Hjáseta Þrastar og hótun Ólafs
staðfesta þetta.
Að því er Svavar Gestsson og
stöðu hans varðar er ljóst að
orð hans vega ekki þungt í
kjaramálum. Forystumenn
annarra flokka sem vilja vita
um pólitísk viðhorf og megin-
línur meðal alþýðubanda-
lagsmanna innan launþega-
hreyfingarinnar þurfa meira
að segja ekki að snúa sér til
Svavars, þeir hljóta að snúa sér
til Ásmundar Stefánssonar.
Valdabröltið sem Svavar
Gestsson hóf 21. febrúar hefur
hitt hann sjálfan fyrir, Ás-
mundur ræður því sem máli
skiptir.
Svavar áhrifalaus
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. APRÍL 1984 25

!'y ,, %
% V r/L 9
.*
—7» I' T ' jjŒ r ' «*P*. HU4Irf' » — ■
n iwm Wi i
V fi# r J\
^Sv j
Hvar er nú fótur minn? varð
Snorra Vatnsfirðingi að orði.
Þeim orðum skaut upp í huga á
Hótel Borg sl. sunnudag á fundi
til varnar því að Fjalakötturinn
yrði höggvinn af Reykjavík og sæ-
ist aldrei meir. Sem augnaráð
reikaði um veggi undir tölu um
gömul menningarverðmæti, vöktu
tregaþrungin orð Snorra Vatns-
firðings upp nýja spurningu.
Hvar eru nú freskurnar fallegu,
er eitt sinn prýddu hér veggi,
fyrstu og sennilega einu ekta
freskumálverkin á landinu ’með
hinni fornu tækni? Þessi ævin-
týralegu dýr og fígúrur með
teygðu hálsana sem heilluðu á
barnaböllunum á Borginni? Full-
veldisárið 1930 hafði ekkert verið
til sparað að íslendingar mættu
taka með reisn á móti gestum á
nýbyggðu glæsihóteli og m.a.
fenginn frá Danmörku listmálari
með kunnáttu í þeirri fornu list
veggmálverkanna, sem láta liti
ganga inn í vegginn svo þeir ekki
flagni af í aldir. Hvar eru þær nú?
Faldar undir þykku lagi af máln-
ingu og veggfóðri og öðrum
tískufyrirbrigðum, sem komið
hafa og farið síðan á stríðasárun-
um. Þá urðu ljósmálaðir sléttir
veggir það eina brúklega í híbýl-
um. Allir drifu í að negla tex yfir
veggfóður og viðarþiljur til að
geta málað það eins og steinvegg-
ina. Siðan hefur hverju laginu af
öðru verið bætt innan í húsin,
alltaf þótt það allra fallegasta í
hvert sinn.
Hvernig allt breytist eftir
stundarsmekk má sjá í híbýla-
blaðinu Bonytt. Þar eru myndir af
setustofum venjulegra borgara á
árinu 1905, um 1930 er funkis-
stíllinn tók við af Jungend-stíin-
um, 1950 er skandinavísku teak-
húsgögnin ruddu öllu öðru burt,
1970 með leðursófum og myndum
í römmum og 1984 með videogræj-
um og hornsófum. Á hverju tíma-
bili hefur obbanum af fóíki hér í
velferðar- og bruðlsamfélögum
Norður-Evrópu fundist að öllu
þyrfti að henda út og taka upp
nýjasta smekkinn, sem vitanlega
tæki öllu öðru fram sem á undan
var komið. Burt með það!
Hugurinn skipti frá freskunum
horfnu að umræðuefni ræðu-
manns — Grjótaþorpinu
svonefnda. Ef jafn skjótt gengi nú
að laga hús og hverfi að nýjum
tískustefnum og innanstokksmuni
í stofum, hvernig væri þar þá um-
horfs? Maður lærir víst ekki nema
af annarra mistökum, lifir ein-
faldlega ekki nógu lengi til að
gera þau öll sjálfur. Lítum um öxl.
Ég sé brekkuna undir Grjóta-
þorpinu fyrir mér skv. hugmynd-
um Guðjóns Samúelssonar húsa-
meistara um 1928 með þungum,
háum steinsteypuhúsum eins og
þau þóttu þá fínust í stórborgum
Evrópu, þétt röð af Reykjavíkur-
apótekum, svo sólargeisli næði
vart niður á götuna. Ég sé fyrir
mér Grjótaþorp Sigurðar Guð-
mundssonar arkitekts með risa-
ráðhúsi og frímúrarahöll og
hugmyndirnar frá 1937 um að
demba stóru virðulegu þjóðminja-
safni þar niður. Ég sé fyrir mér
tillögu hvers arkitektsins af öðr-
um með ummerkjum síns tíma og
stíl þess skóla sem þeir komu úr,
Þórs Sandholts, Harðar Bjarna-
sonar, bandarískra arkitekta, sem
ætluðu að leggja Grjótaþorpið
undir massíft risahótel. Allar í
nákvæmlega þeim anda sem á
þeirri stundu þótti einn brúklegur
í heiminum. Fylgja tískustefnu
síns tíma. Ég lít á þessar hug-
myndir frá sjónarhóli nútíma-
mannsins á því herrans ári 1984
og það fer hrollur um mig. Ætli
fari ekki líka hrollur um konukind
á árinu 2000, þegar hún lítur til
baka til dálætis okkar tíma á 7. og
8. áratugnum á ferköntuðum
steinsteyptum og oft lekum stein-
byggingum. Heila borg af þeim, af
því við erum svo óskaplega dugleg
að byggja.
Að sjálfsögðu eiga þær sinn
stað og sinn tíma. En ætli afkom-
endur okkar yrðu nokkuð þakklát-
ir þeim, sem sjálfskipaðir hefðu
tekið að sér að hafa vit fyrir þeim
og setja, .í góðri meiningu, sinn
hrokafulla svip á alla borgina eins
og hún leggur sig. Látið allt sem á
undan er komið víkja. Hver kyn-
slóð heldur alltaf að hún geti
breytt öllu í sína mynd, en jafnoft
kemur líka í ljós að ein kynslóð
hefur ekki bolmagn til þess. Hún
er dáin og hennar mynd með
henni áður en hún getur breytt
heilli borg. En hún getur skilið
eftir hverfi og kaun í hinum hér
og þar, svo sem eins og ljótu
brunagaflana um alla gömlu
Reykjavík, minnismerki þess sem
gera átti 1927.
Grjótaþorpið er upphaf Reykja-
víkur í hnotskurn, að vísu lemstr-
að svolítið í tímans rás. Engin
höfuðborg á enn jafn mikið af
uppruna sínum, sem flestar Evr-
ópuborgir öfunda okkur af. Við
framhlið hverfisins í Aðalstræti
risu upp verslanir og meiri háttar
híbýli kaupmanna með einu elsta
húsi Reykjavíkur í Aðalstræti 8
og bakhúsinu við númer 4. í
brekkunni á bakvið bjuggu um sig
tómthúsmenn og iðnaðarmenn,
sbr. Mjóstræti 4 og steinbæinn
Garðastræti 11A. Norðurhlið
þorpsins snýr að sjó og þar mót-
aðist atvinnusaga bæjarins með
pakkhúsunum við Vesturgötu 3 og
skemmunum bak við Aðalstræti
2, þar sem verslað hefur verið frá
upphafi. í Grjótaþorpi eru líka
minjar um upphaf steinsteypu-
aldar í góðu eintaki á Túngötu 8
og um bæ úr höggnu grjóti í
Grjótagötu 11A. Og segja má að
fyrsta fjölbýlishúsið sé í Mjó-
stræti 10. Þarna er hluti af menn-
ingarsögu okkar með fyrsta
barnaskólanum, visi að fyrsta
iðnskóla, listsýningunum fyrstu,
fyrsta leikhúsinu og fyrsta
kvikmyndahúsinu í Fjalakettin-
um o.s.frv. Ætli afkomendurnir
yrðu hrifnir af því að við þurrkuð-
um þetta allt út og skiluðum há-
um nútímakössum einum áfram
til þeirra? Það verður að vísu ekki
gert héðan af, því verið er að gera
upp mörg húsin í hverfinu.
Reykjavíkurborg er núna að gera
upp hús Stefáns Eiríkssonar í
Grjótagötu 4, trú því verkefni
undanfarinna 15 ára að varðveita
og halda við sinum gömlu húsum.
Á þá að lemstra þá mynd? Höf-
um við ekki i svip efni á að geyma
eitt elsta húsið í borginni og mið-
punkt menningarlífsins í þessari
gömlu arfleifð? Gallinn er bara sá
að í þessu efni er ekki hægt að
fara að dæmi hagfræðinganna um
efnahagsmálin þegar þau eru
komin í klúður. Segja afsakið,
þetta gerðist bara af því að þetta
og hitt fór ekki eftir og við sáum
þetta ekki nógu skýrt, nú byrjum
við bara upp á nýtt. Það verður
aldrei byrjað upp á nýtt ef við,
þessi kynslóð, missum Fjalakött-
inn út úr mynd fyrstu Reykjavík-
ur eins og Snorri missti sinn fót.
Peningar, þeir eru vitanlega af-
leitur vandi, einkum þegar maður
á þá ekki. En illa getum við leyst
stórmálin ef eitt hús verður
ofviða öllu liðinu, ríki, borg og al-
menningi.
„Amma mundi segja: Það ert þú
sjálfur það ertu og annað ekki,
sagði ég“ skrifar Halldór Laxness
í Brekkukotsannál. „Þar skjöplast
kerlingunni, svarar Garðar Hólm.
Það sem maður er sjálfur, það er
það eina sem maður er ekki. Það
sem aðrir halda að maður sé, það
er maður."
Fisklöndun úr Otto Wathne á Seyðisfirði í mars 1984. (Ljósm. Snorri Snorrason).
K.B. Andersen
Af eðlilegum ástæðum hafa
margir danskir stjórnmálamenn
orðið þjóðfrægir á Islandi og notið
hér virðingar og vinsælda meðal
annars fyrir afskipti af íslenskum
málefnum. í þeim hópi er og verð-
ur K.B. Andersen, fyrrum
menntamálaráðherra og utanrík-
isráðherra Dana, sem andaðist nú
fyrir skömmu eins og minnst var í
Morgunblaðinu síðastliðinn
sunnudag. Vegna þess hvílíkur
vinur íslands er genginn með
þessum drenglundaða, vingjarn-
lega og glaðlynda stjórnmála-
manni skal hans einnig getið af
góðu einu hér á þessum stað. Rit-
stjórar Morgunblaðsins þakka
honum vinsemd í garð blaðsins
sem er einstök meðal erlendra
stjórnmálamanna.
K.B. Andersen var einlægur vin-
ur íslendinga og málafylgjumaður
fyrir íslenskan málstað þegar
mikið lá við eins og til dæmis bæði
í handritamálinu og landhelgis-
málinu. í síðasta stóra blaðavið-
talinu við hann sem birtist í BerL
ingske Tidende um mánuði fyrir
andlátið taldi K.B. Andersen það
með hinu ánægjulegasta á ferli
sínum að hafa fengið að vera
staddur hér í Reykjavík 1971 þeg-
ar fyrstu íslensku handritin komu
hingað til lands með dönsku
herskipi.
Allt fram til síðustu stundar
barðist K.B. Andersen fyrir fram-
gangi þeirra mála sem hann bar
fyrir brjósti, eitt þeirra var sam-
starf vestrænna ríkja í varnar- og
öryggismálum. Undanfarin miss-
eri hafa orðið nokkrar deilur um
afstöðuna til varnarstefnu Atl-
antshafsbandalagsins innan
flokks K.B. Andersen, danska
jafnaðarmannaflokksins. Sama
uppdráttarsýki gerði vart við sig
þar eftir að flokkurinn lenti í
stjórnarandstöðu og í bræðra-
flokkum hans í Noregi og Vestur-
Þýskalandi. En í þessum löndum
öllum hafa virtir og gamalreyndir
jafnaðarmenn risið gegn fráviki
flokkanna frá þeirri stefnu sem
þeir fylgdu á meðan þeir sátu í
ríkisstjórn. K.B. Andersen gagn-
rýndi harðlega allan tvískinnung í
afstöðunni til Atlantshafsbanda-
lagsins og varaði eindregið við
stefnubreytingu hjá flokki sínum.
Er ekki að efa að jafnaðar-
mönnum í Danmörku hefði vegnað
betur í þingkosningunum nú I
byrjun ársins hefðu þeir borið
gæfu til að fylgja ráðum K.B.
Andersen.
Bitlaus stefna
Fyrir því er söguleg reynsla hér
á landi að hvorki Alþýðuflokki né
Framsóknarflokki hefur vegnað
vel í kosningum eftir að þeir hafa
verið tvístígandi í varnar- og ör-
yggismálum þjóðarinnar. Er auð-
velt að benda á kosningaúrslit
þessu til sönnunar, því að hér á
landi hafa átök um stefnuna í
þessum málum ráðið meiru um
það hvernig menn skipast í stjórn-
málafylkingar en í flestum öðrum
aðildarríkjum Atlantshafsbanda-
lagsins.
Bæði innan Alþýðuflokks og
Framsóknarflokks eru öfl sem
telja að það sé flokkunum til
framdráttar að veiða atkvæði á
sömu miðum og Alþýðubandalagið
og vegna þeirrar trúar að menn
velji Alþýðubandalagið út af varn-
arleysisstefnu þess hafa kratar og
framsóknarmenn stundum hallað
sér töluvert til vinstri i þessum
málum. Eftir fimm ára setu ráð-
herra Alþýðubandalagsins f ríkis-
stjórn án þess að um nokkra
breytingu væri að ræða á stefnu
landsins í öryggismálum hefur
komið í ljós að forystusveit flokks-
ins tekur ráðherrastólana fram
yfir brottför hersins og þar með er
stefna flokksins orðin bitlaus að
þessu leyti.
Af vanmætti Alþýðubandalags-
ins og röklausri stefnu þess í utan-
ríkismálum hefur leitt að tals-
menn varnarleysis innan Fram-
sóknarflokks og Alþýðuflokks eru
áhrifaminni en oft áður. Nú þegar
vandi Tímans, málgagns Fram-
sóknarflokksins, er til umræðu er
einkennilegt að hvergi skuli hafa
verið vakið máls á þvf opinberlega
af framsóknarmönnum að líklega
megi rekja dvínandi vinsældir
blaðsins á síðari árum að verulegu
leyti til þeirrar stefnu í öryggis-
og varnarmálum sem Þórarinn
Þórarinsson, ritstjóri, fylgir. Hún
er þannig hönnuð að Þórarinn geti
alitaf dottið í fang Alþýðubanda-
lagsins sé það talið henta. Má
segja að það sé mikil list að hafa
getað skrifað þannig í málgagn
flokks sem styður aðild Islands að
NATO og dvöl varnarliðsins en
eins og allir vita nýtur ekki öll list
hylli almennings.
Áhugi Finna
Næstu daga verður frú Vigdís
Finnabogadóttir, forseti íslands, í
opinberri heimsókn í Finnlandi.
Ber að fagna því tækifæri sem
gefst til að treysta tengsl Finna og
íslendinga enn frekar af þessu til-
efni. Ef að líkum lætur mun för
forseta vekja verulega athygli og
fylgja henni góðar óskir.
Vegna heimsóknarinnar buðu
Finnar íslenskum blaðamönnum
til sín og hafa frásagnir þeirra
þegar birst meðal annars hér í
Morgunblaðinu. Á þessu stigi er of
snemmt að segja hvern ávöxt för
þeirra ber. Jafnframt hafa finnsk-
ir fjölmiðlar sent fréttamenn
hingað til iands til að afla fanga,
meðal annars frá finnska sjón-
varpinu. Öllum slíkum áhuga ber
að fagna.
Það vakti hins vegar athygli
bréfritara þegar hann ræddi við
fréttamann finnska ríkissjón-
varpsins að honum þótti það
merkilegast á íslandi sem snerti
samskipti okkar og Bandaríkja-
manna og leitaði svara einkum um
hernaðarlega hlið þeirra sam-
skipta, ekki síst að því er kjarn-
orkuvopn varðar, en eins og kunn-
ugt er finnast þau ekki hér frekar
en annars staðar á Norðurlöndum.
Að sjálfsögðu var sérhverri spurn-
ingu svarað og leitast við að rök-
styðja hana eftir mætti án þess að
draga nokkuð undan. Hins vegar
var bréfritara hugsað til þess þeg-
ar hann sat undir stífri yfir-
heyrslu um samskipti Islands og
Bandaríkjanna og komst að sjálf-
sögðu ekki hjá því að láta í ljós
álit sitt á hernaðarstefnu Sovét-
ríkjanna, hvort finnska sjónvarpið
gæti sent það allt út á öldum
Ijósvakans vegna sérstaks sam-
bands Finnlands og Sovétríkj-
anna. Og einnig hlýtur íslenskur
blaðamaður að velta því fyrir sér
hvers vegna starfsbræður héðan
sem nú eru í Finnlandi sem endra-
nær einskorði ekki allt við sam-
skipti Sovétmanna og Finna og
spyrji ráðamenn í þaula um póli-
tíska og hernaðaríega hlið þess
máls en sleppi öðru.
Vonandi fá Finnar ekki þá
mynd af frú Vigdísi Finnbogadótt-
ur fyrir tilstilli finnskra fjölmiðla
og íslenskra herstöðvaandstæð-
inga að þar fari forseti bandarísks
kjarnorkuvirkis. Fáir eru við-
kvæmari fyrir stöðu sinni út á við
vegna samskipta við risaveldi en
Finnar og þeir velja jafnan þann
kost að segja helst ekki neitt um
tengsl sín við Sovétríkin. Kannski
búast þeir við að Islendingar
bregðist eins við þegar þeir eru
spurðir um Bandaríkin?
Fréttaflód
milli landa
Yfirlýsingar íslenskra stjórn-
málamanna eru sjaldan fréttaefni
á síðum heimsblaðanna. Nýjasta
dæmið um áhuga sænska ríkis-
sjónvarpsins á ráðherra hér á
landi er að rekja til hunds fjár-
málaráðherra. Álmennt þurfa ís-
lenskir stjórnmálamenn ekki að
hafa það í huga þegar þeir láta í
ljós viðhorf sín að þau veki heims-
athygli. Öðru gegnir um forystu-
menn stórþjóðanna. Orð þeirra
fljúga heimshorna á milli fyrr en
varir. Láti Ronald Reagan, Banda-
ríkjaforseti, tvíræð orð falla í
smábæ í einhverjum afkima
Bandarikjanna kunna þau að vera
orðin deiluefni í London, París,
Bonn, Kaupmannahöfn, Osló og
Reykjavík fáeinum klukkustund-
um síðar. Stjórnmálamenn utan
Bandaríkjanna eru miskunnar-
laust kallaðir til ábyrgðar fyrir
ummæli Bandaríkjaforseta, um-
mæli sem þeir bera alls enga
ábyrgð á og vildu helst að aldrei
hefðu fallið. Lýsi þessir sömu
stjórnmálamenn því hins vegar
afdráttarláust yfir að þeir telji
forsetann hafa hlaupið á sig má
sjá flennistórar fyrirsagnir um yf-
irvofandi upplausn Atlantshafs-
bandalagsins á forsíðum blað-
anna.
Þessi leikur er óhjákvæmilegur
á fjölmiðla- og upplýsingaöld og
ekki unnt að stemma stigu við
honum nema með einhvers konar
ritskoðun jafnt á stjórnmálamenn
og fjölmiðla. Menn þurfa ekki að
fara annað en austur fyrir járn-
tjald til að sjá til hvers slíkur
ófögnuður leiðir.
Áhugi finnska sjónvarpsfrétta-
mannsins á kjarnorkuvopnum og
varnarsamstarfi Islendinga og
Bandaríkjanna á ekki uppruna
sinn í því sem er að gerast hér á
landi heldur ber að rekja hann til
óvarlegra ummæla talsmanna
Reagan-stjórnarinnar skömmu
eftir að þeir settust í há embætti
sín og áður en þeir áttuðu sig á því
að lagt var út af vanhugsuðum
orðum þeirra um víða veröld. Þá
telur sjónvarpsfréttamaðurinn
greinilega ekkert fréttnæmt frá
Islandi nema það sem tengja má
áróðursstríðinu um Evrópueld-
flaugarnar, þótt varnarhagsmunir
Islands krefjist þess síður en svo
að hér á landi sé komið fyrir
kjarnorkuvopnum.
Óskiljanleg mál
Flestum íslendingum finnst lík-
lega annað eiga erindi til finnskra
sjónvarpsáhorfenda í tilefni af för
frú Vigdísar Finnbogadóttur, for-
seta Islands, þangað en þau mál
sem hér hafa verið gerð að um-
ræðuefni. Þó mundi engum ís-
lenskum ráðamanni detta það í
hug sem tíðkanlegt er í Finnlandi
að jafnvel forseti lýðsveldisins
beiti sér gagnvart ritstjórum
blaða og reyni að hafa áhrif á
hvernig þeir segja frá málefnum
er snerta alþjóðamál og samskipti
við önnur ríki.
Stefnu tslands í varnar- og ör-
yggismálum er auðvelt að skýra
fyrir útlendingum. Hún hefur ver-
ið rökrétt innan sinna marka og í
henni felst ekki ögrun við nokkra
þjóð. Mörg önnur mál er erfiðara
að útskýra þegar rætt er við út-
lendinga. Þeim er til dæmis flest-
um ógjörningur að setja sig í þau
spor að búa við um 150% verð-
bólgu og geta náð henni niður
fyrir 20% á fáeinum mánuðum án
alvarlegri afleiðinga en raun ber
vitni.
Sum mál sem til umræðu eru
hér á landi eru alveg óskiljanleg
fyrir annarra þjóða menn. Éitt af
þeim er hundahald í Reykjavík
sem hefur verið bannað en þó við-
gengist eftirlitslaust. Er fagnað-
arefni að Davíð Oddsson, borgar-
stjóri, skuli nú hafa beitt sér fyrir
því að á þessu máli verði tekið í
því skyni í fyrsta lagi að koma á
einhverri reglu og í öðru lagi að
borgarbúar sjálfir fái að segja álit
sitt í atkvæðagreiðslu. Annað mál
þessu skylt er bannið á sölu áfengs
öls á íslandi. Helsta leiðin til að
úrskýra það hefur verið sú að
bjórinn hafi gleymst þegar áfeng-
isbann var afnumið.
Nú hefur bjórmálið hins vegar
orðið flóknara en áður. I fyrsta
lagi er unnt að kaupa einhvers
konar bjórlíki í veitingahúsum á
Islandi, í öðru lagi er selt brugg-
efni í landinu og í þriðja lagi mega
menn kaupa 24 flöskur af íslensku,
áfengu öli í ríkisverslun svo fram-
arlega sem þeir eru að koma beint
frá útlöndum þegar kaupin eru
gerð! I Færeyjum og Grænlandi,
næstu nágrannalöndum okkar,
hafa verið settar reglur um það
hvaða skilyrði menn verða að upp-
fylla til að geta keypt áfengi og
miðast þær við viðunandi skulda-
stöðu við skattayfirvöld eða
eitthvað álíka. Hér á landi hefur
hins vegar verið mótuð sú regla að
vilji menn kaupa áfengt öl af ís-
lenska ríkinu, jafnt íslenskt sem
erlent, verði þeir fyrst að fara að
minnsta kosti til Færeyja eða
Grænlands.