Morgunblaðið - 06.06.1984, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. JÚNl 1984
43
Kalk og beinþynning
FÆÐA
QG________
HEILBRIGÐI
— eftir Jón Óttar
Ragnarsson
KalkiÖ og kvenfólkið
Eitthvert nauösynlegasta neyt-
endamál um víða veröld er frseðsla
um þaö hvernig fólk geti best hag-
að lífi sínu til að varðveita eigin
heilsu.
Því miður vill það gjarnan
gleymast að þá þarf að hugsa um
beinin ekkert síður en aðra vefi
líkamans og sjá til þess að þau
fái þá næringu sem þau þurfa.
Á þessu hefur oft orðið mis-
brestur. Á árdögum iðnbylt-
ingarinnar var loftmengun t.d.
víða slík að D-vítamínskortur
vegna sólarleysis var víða land-
lægur.
Þegar D-vítamín vantar nýtist
kalk ckki í meltingarvegi og
beinin svigna undan líkamsþung-
anum. Kallast það beinkröm hjá
börnum en beinmeyra hjá full-
orðnum.
Nú heyra þessir sjúkdómar
sögunni til á Vesturlöndum. En
þá hefur „nýr“ sjúkdómur skotið
upp kollinum og er orðinn far-
aldur um allan hinn vestræna
heim.
Hvað er beinþynning?
Beinþynning eða úrkölkun heit-
ir á alþjóðamáli osteoporosis og
merkir bókstaflega froðukennd
bein.
Sjúkdómurinn stafar af því að
beinin tapa meira en 40% af kalk-
inu og verða stökk og viðkvæm.
Þarf þá oft lítið til að þau springi
eða hrökkvi sundur.
Fyrstu einkennin eru oft bak-
verkir, aflögun beinanna (t.d. bog-
ið bak), sprungur eða brot. Vegna
ástands beinanna gróa slík brot
oft seint eða alls ekki.
Sjúkdómurinn á rætur að
rekja til þess að beinin — eins og
aðrir líkamsvefir — eru í stöð-
ugri endurnýjun þar sem úrkölk-
un og kölkun eiga sér stað sam-
tímis.
Er talið að sjúkdómurinn stafi
af því að á fimmtugsaldrinum
hægir mjög á kölkun beinanna
og eftir það verður það úrkölk-
unin sem nær smám saman und-
irtökunum.
Rýrnun beinanna er að jafnaði
helmingi hraðari hjá konum en
körlum sem aftur veldur því að
sjúkdómurinn er frá 4 upp í 8
sinnum algengari meðal kvenna
en karla.
Talið er að níu af hverjum tíu
konum fái einhver einkenni um
sjúkdóminn og a.m.k. fjórða hver
kona yfir 65 ára aldri sé komin
með sjúkdóminn á háu stigi.
Algengustu brotin eru á fram-
handleggsbeinum, lærhálsinum og
liðbolum hryggjarins. Af þeim
konum sem lærbrotna deyja
venjulega 15—30% af völdum
sjúkdómsins.
Orsakir
Talið er að orsakaþættir bein-
þynningar séu fyrst og fremst
þrír: (1) Skortur á kynhormónum
(sérstaklega eftir tíðahvörf hjá
konum), (2) kalkskortur og (3)
kyrrsetur.
Meginorsökin virðist vera
skortur á kalki t fæði á þeim tíma
þegar kölkun beinanna er hvað
hröðust samfara skorti á nægi-
legri líkamlegri áreynslu.
Þar með er ekki sagt að kalk-
neysla sé óþörf síðar á ævinni,
öðru nær, því allt bendir til að
kalkgjöf (ásamt hormóna- og flú-
orgjöf) geti tafið framrás sjúk-
dómsins.
Aðrir þættir sem eru taldir
stuðla að úrkölkun eru lágt hlut-
fall kalks/hvítu, lágt hlutfall
kalks/fosfórs og skortur á D-víta-
míni og flúor í fæði.
Varnir gegn úrkölkun
Það er ekki skemmtileg tilhugs-
un í landi þar sem fljúgandi hálka,
rok og lélegt skyggni eru landlæg
fyrirbrigði að sitja uppi með bein
sem brotna við minnsta hnjask.
Sem betur fer eru til tvö góð
ráð við þessum hörmulega sjúk-
dómi: nægilegt kalk á degi hverj-
um og nægileg hreyfing árið um
kring frá vöggu til grafar.
Ráðlagður dagskammtur (RDS)
af kalki fyrir fullorðna er talinn
vera 800 mg. Fyrir konur eftir tíða-
hvörf og á meðgöngutíma er þörfin
talin allt að 1200—1500 mg.
Þrátt fyrir allt mjólkurþamb
íslendinga (70% af kalkinu í
fæðinu kemur úr mjólkurmat) er
meðalneysla íslenskra kvenna á
þessum aldri ekki nema 800—900
mg á dag.
Það er því afar mikilvægt að
sérhver einstaklingur drekki í
það minnsta tvö glös af mjólkur-
drykk á degi hverjum ævilangt
(um 500—600 mg af kalki).
Ættu börn og unglingar að
halda sig við mjólk, en fullorðnir
einungis við léttmjólk, undan-
rennu og mysu. Afgang kalksins
fáum við svo úr öðrum mjólkur-
mat, grænmeti o.fl.
BEINÞYNNING
Bein sem er illa farið af völdum beinþynningar (stór hluti af
kalkinu og fleiri steinefnum hefur skolast burt).

Hinn aðalþátturinn sem ávallt
verður að huga að er nægileg
hreyfing, sérstaklega hreyfing
sem nær til allra hluta líkamans,
t.d. göngur á ósléttu landi, sund,
dans og leikfimi.
Að öðru leyti skiptir mestu að
hver og einn finni þá aðferð sem
hentar honum. Og þótt konurnar
þurfi að gæta sín sérstaklega
gilda sömu reglur að sjálfsögðu
einnig um karlkynið.
í*etta er síðasta grein dr.
Jóns Óttars Ragnarssonar að
sinni. Hann heíur sro skrif
um fæðu og heilhrigði á nýjan
leik í haust.
Hið nýja verslunarhús og veitingaskáli VAL við Lagarfljótsbrú.
Sumarverslunin heldur
rekstrinum gangandi
KgilsNtoAum, 3. júní.
„Verslunarfélag Austurlands hef-
ur verulega aukið markaðshlut sinn
hér um slóðir að undanförnu, á því
er ekki hinn minnsti vafi og þar ráða
vitanlega að mestu þær umbreyt-
ingar sem orðið hafa í allri aðstöðu
félagsins til bættrar þjónustu við
viðskiptamenn,“ sagði Sigurður
Grétarsson, framkvæmdastjóri
Verslunarfélags Austurlands, er tíð-
indamaður Mbl. hitti hann sem
snöggvast að máli í dag.
Aðalverslun Verslunarfélags
Austurlands í Fellabæ flutti í nýtt
og glæsilegt 500 fermetra verslun-
arhús skömmu fyrir jól og veru-
legrar söluaukningar hefur orðið
vart síðan, þótt ábyggilegar tölur
liggi ekki fyrir þar um fyrr en við
ársuppgjör að ári.
„Söluaukning okkar árið 1983
var um 100%,“ sagði Sigurður,
„móti 80% verðbólgu. Að vísu var
rekstrarhalli nokkur á versluninni
síðastliðið ár, sem fyrst og fremst
réðist af miklum fjárfestingum og
birgðaaukningu vegna flutnings í
hið nýja verslunarhús á árinu,
sem Verslunarfélag Austurlands
leigir af hlutafélaginu Fljótsbæ,
er stofnað var sérstaklega til að
byggja og reka þetta verslunar-
hús. En mér er engin launung á
því að það er sumarverslunin fyrst
‘og fremst sem haldið hefur rekstri
okkar gangandi."
m\m 50 m
Ný plata Samhjápar.
Æluráaóði rennur
raaootrennur m
til njalparstarfsins.
fcimhjálp
Sigurður Grétarsson, framkvæmda-
stjóri Verslunarfélags Austurlands.
Ljósm. Mbl./Ólafur.
— Bjóðið þið ferðamönnum þá
upp á sérstaka þjónustu?
„Við rekum veitingaskála yfir
sumarmánuðina, veitingaskálann
Val við Lagarfljótsbrú. Þar eru
gillréttir hverskonar á boðstólum
og aðrar veitingar. Um miðjan
daginn bjóðum við upp á sérstakt
hlaðborð, sem greinilega ætlar að
verða vinsælt, ef dæma má eftir
örtröðinni í dag, á sjómannadag-
inn. Nú, þá erum við með Olís-
þjónustu og til athugunar er að
kjörbúðin verði opin í sumar á
laugardögum og væntum við að
ferðamenn kunni að meta það,
ekki síst þeir sem eru í orlofshús-
unum á Eiðum og Einarsstöðum,
og e.t.v. verða einhverjar uppá-
komur hjá okkur um helgar,"
sagði Sigurður Grétarsson að lok-
um. — Ólafur.