Morgunblaðið - 10.06.1984, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚNÍ 1984
55
fjallshlíðina eins og hvirfilvindur.
Þegar flóðið kólnaði leit það líka í
Herculaneum út eins og harðnað-
ur leir. Snemma árs 1982 komu
fram sönnunargögnin um að ein-
mitt hefði verið um slíkt helflóð
að ræða þegar fundust skemmurn-
ar á hafnarbakkanum í Hercul-
aneum. Þær voru fullar af bein-
agrindum af fólki, sem sýnilega
hafði dáið skyndilega þar sem það
var komið. Fólk virðist hafa leitað
skjóls hvað hjá öðru gegn þessari
skelfingu. Það virðist hafa flúið
þarna inn, kannski ætlað að reyna
að komast í burtu sjóleiðis. Úti á
ströndinni hafa líka fundist fleiri
beinagrindur og þar er verið að
grafa upp rómverskan bát, sem
þykir mikill fengur þar sem ekki
eru neinar heimildir um báta
Rómverja frá 1. öld. Uppgreftrin-
um þarna stjórnar dr. Guiseppe
Maggi.
Beinagrindurnar, sem þarna
hafa komið fram, þykja mikill
fengur. Mjög fáar aðrar beina-
grindur frá tímum Rómverja hafa
lifað tímans tönn. Rómverjar
brenndu lík látinna. En þarna
liggur svo allt í einu á ströndinni
heil rómversk íbúabyggð, lýðræð-
islega saman sett af körlum, kon-
um og börnum, höfðingjum, þræl-
um og leysingjum. „Hver segir að
dauðir tali ekki?“ segir Sara Bid-
sel, sem er sérfræðingur í gömlum
beinum. „Þessi bein eiga eftir að
segja okkur heilmargt um fólkið
sem hér bjó og hvernig það lifði
lífi sínu.“ En hún og aðrir hafa af
því áhyggjur hvernig eigi að varð-
veita beinin, þegar þau eru komin
fram í dagsljósið eftir 20 aldir og
er verið að gera tilraunir með það.
A meðan fara menn sér hægt við
að grafa upp. Þau bein, sem búið
er að grafa upp eru leifar heilsu-
hrausts fólks, sem var vel á sig
komið nema þrælarnir. Það mein-
lega er að beinin varðveitast alveg
eins og ný meðan ekki er snert við
þeim. Þegar búið er að grafa þau
upp, eru þau í hættu. En votur
jarðvegurinn sem umlykur Herc-
ulaneum hefur varðveitt allt mun
betur en öskulagið í Pompeii.
Þarna eru nær alheil húsgögn,
fiskinet og matvæli á borð við
korn, brauð, egg, grænmeti og
kjúklingabein, rétt eins og fólkið
hljóp frá því. Því gefur Herculane-
um mjög almenna mynd af lífinu í
bænum National Geographic
Society ber kostnaðinn af verki
Söru Bidsel og styrkir einnig verk
jarðfræðingsins Haralds Sigurðs-
sonar.
Ný tímasetning og
túikun gossins
Þegar beinagrindurnar fundust,
hafði próf. Haraldur Sigurðsson
frá Rhode Island-háskóla nýlega
gert grein fyrir nýrri túlkun á eðli
gossins og tímasetingu atburð-
anna. Hefur blaðamaður National
Geographic eftir honum að þessar
mannaleifar skapi alveg einstætt
tækifæri til þess. Hvernig þær
liggja í þessu forna gosefni geti
orðið að miklu liði við að fá fram
hverja myndina eftir aðra af því
hvernig Vesúvíus tók líf hinna
látnu, og raða þeim saman.
Herculaneum er mjög fallegur
bær. Fyrrum hefur hann dregið að
auðuga Rómverja, sem komu
þangað sér til hvíldar. En bærinn
hefur verið meira en sumvardval-
arstaður. Fiskveiðar hafa verið
stundaðar þaðan, því mikið hefur
verið grafið upp af veiðarfærum.
Af 4—5 þús íbúum hafa margir
lifað af sjávarafla. Þarna eru ekki
þessi mörgu litlu verkstæði eins
og í Pompei. Þetta hefur fremur
verið bær listiðnaðar- og handiðn-
aöarmanna. Samt sýna þessi fögru
hús og íburðarmiklu leikhús og
böð að fólk hefur lifað við góð efni.
í Herculaneum hefur búið
menntafólk. í villu einni er mikið
af handritaleifum.
Flest gosin hættulausari
íbúarnir í Herculaneum hafa
dáið 7 klst á undan þeim sem fór-
ust í Pompeii. Þar sem vindáttin
stóð af Herculaneum í fyrstu, þá
slapp það við fyrsta öskufallið,
enda þótt bærinn sé nær eldfjall-
inu en Pompeii, að því er Haraldur
Sigurðsson segir. Þó hljóta
jarðskjálftar og blossar frá gígn-
um í aðeins 4ra km fjarlægð að
hafa skotið íbúunum skelk í
bringu áður en gjóskuflóðið kom
æðandi með 100—300 km hraða á
klukkustund og 100 stiga heitt eða
meira. „Þegar fólkið sá eldtung-
urnar koma æðandi niður fjallið
hefur það hlaupið af stað í áttina
út úr bænum. En það hefur ekki
verið lengi á götunum. Við upp-
gröftinn fannst lítið barn í vöggu
sinni. Annað barn virðist hafa
verið veikt í rúminu. Ef foreldr-
arnir hefðu haft nokkurt svigrúm,
þá hefðu þeir ekki skilið börnin
eftir.“ Fyrsta helskýið hefur drep-
ið alla í Herculaneum á stundinni.
Siðan hefur Vesúvíus oft gosið,
en sjaldan með þessum hætti. -
Venjulega sendir fjallið frá sér
seiga hraunleðju. Gjóskuflóð
fylgdi þó gosi 472 og aftur 1631 —
drap þá um 4.000 manns. Vísinda-
menn búast við öðru „plinísku
gosi“ á næstu öldum. Síðasta gos í
Vesúvíusi var 1944. Síðan hefur
orðið lengsta goshlé í fjallinu í
nútímasögu. Ógerlegt er að spá
um það hvenær næsta gos verður,
segir Pio Di Girolamo, jarðfræð-
ingur í Napólí.
Hér hefur bærinn Herculaneum undir fjallinu Vesúvíus verió endurskapaður í samræmi við þær upplýsingar, sem fengist hafa við uppgröftinn. Á ströndinni eru skemmurnar, sem fólkið hefur flúið
í og þar sem það hefur nú verið grafíð upp. Þetta var baðstaður og fískimannabær með glæsilegu leikhúsi, baðhúsum og listiðnaði.
GETUM RAKIÐ ALLT GOSID
AHRIF ÞESS A F0LKIÐ VEITA UPPL YSINGAR
segir Haraldur Sigurðsson, jarðfræðingur
Haraldur Sigurðsson, jarðfræð-
ingur, var nýkominn heim til
Bandaríkjanna frá uppgraftar-
staðnum við Vesúvíus á ftalíu, þeg-
ar fréttamaður Mbl. náði símtali
við hann. En þar hefur hann verið
við rannsóknir sínar öðru hverju
síðan 1975, nú í vetur fram til
aprílloka. Hann er prófessor í haf-
fræði við haffræðideild Rhode
Island-háskólans og fjallar mest
um jarðfræði hafsbotnsins. Fer
mikið í leiðangra á skipi skólans til
rannsókna á suðurhluta Mið-
Atlantshafshryggsins, þeim hinum
sama sem liggur gegn, um ísland,
og eystri hryggnum í Kyrrabafi. Til
gamans má geta þess að Steinþór
Sigurðsson, leiktjaldamálari og
bróðir Haraldar, var háseti á rann-
sóknaskipinu með honum í hitteð-
fyrra í einum slíkum leiðangri. En
Haraldur er líka með rannsókna-
verkefni á fslandi og kemur hér
oft. Þó ekki í sumar, sagði hann.
Hann er með bergfræðilegar og
jarðeðlisfræðilegar rannsóknir á
íslenska basaltinu á Vesturlandi
og Suðurlandi.
Haraldur sagði að gosið í
Vesúvíus árið 79 f. Kr. sé ekki
ólíkt Heklugosinu árið 1004, sem
lagði Þjórsárdal í eyði. Undir
gosefnunum úr Vesúvíusi grófst
þó meiri byggð. Vitað um nöfnin
á 8 borgum sem hurfu og af þeim
hafa þrjár fundist. Pompeii,
Oplontis og Herculaneum, sem
fannst nú síðast 1975. Hefur
Haraldur unnið að rannsóknum
á öskulögunum, sem lagst hafa
yfir þessa byggð. Hann sagði að í
sumar hefðu fundist nokkrir
sveitabæir, sem höfðu grafist í
gosinu. Og uppgröfturinn á þess-
um bóndabæjum væri tilsvar-
andi uppgreftrinum á Stöng í
Þjórsárdal, nema að þessir
bændur hefðu ræktað vínvið í
stað þess að Stangarbóndi hafði
kýr og kindur. Fyrirbærið svipað
á fámennum sveitabæ. í bænum
Herculaneum voru aftur á móti
um 2.000 manns enn á vappi þeg-
ar helskýið frá fjallinu kom yfir
þá og þeir fórust á staðnum.
— Þar sem svona mikil byggð
hefur verið, verða allt aðrar að-
stæður til að túlka gossöguna,
segir Haraldur. Við höfum feng-
ið miklu betri upplýsingar um
gang gossins. Þarna er hægt að
sjá hvernig áhrifin á hluti og
byggð hafa orðið. Við getum
reiknað út kraft, hraða og hita
eftir þeim áhrifum. Þannig hef-
ur verið hægt að timasetja alla
atburði gossins, lið fyrir lið. Að-
stæðum þarna má líkja við gosið
í Mexíkó 1982, sem var af sömu
gerð. Þar eyddust 9 þorp og 2.000
manns fórust í gosinu. Ég hefi
verið þar við rannsóknir í 2 ár og
stefni að því að nýta upplýs-
ingarnar, sem við fengum í þessu
nútímagosi, við túlkunina á gos-
inu í Vesúvíus fyrir 2000 árum.
Haraldur Sigurðsson, jarðfræðing-
ur, hefur stjórnað jarðfræðilegu
rannsóknunura á gosinu í Vesúví-
usi 79 f.Kr., sem lagði í eyði borg-
irnar Herculaneura og Pompeii.
Haraldur rifjar upp í stuttu
máli Vesúvíusargosið, sem stóð í
tvo daga. Hófst á hádegi 24.ág-
úst, skv. bréfi Pliniusar yngra
sem staddur var í 32 km fjar-
lægð. Pompeii grófst strax í
gjósku, því vindáttin stóð á bæ-
inn. Eftir 10 klukkustunda ösku-
fall var bærinn kominn undir
2'/fe m lag af gjósku. Fólkið flúði,
en þetta hafði verið 20 þús.
manna bær. Eftir 10 tíma varð
gjörbreyting á hegðun gossins.
Um miðnætti byrjaði að mynd-
ast helský, varð gjóskuflóð í stað
gjóskufalls. Rann þetta helský
yfir landið og fór hratt yfir. Náði
bænum Herculaneum. íbúarnir
þar höfðu rétt tíma til að komast
niður á ströndina til að reyna að
komast í báta sína, og því er
þarna svo mikið af fólki þegar
grafið er. Allt annað en í Pomp-
eii. Sex slík ský gengu yfir og
það var ekki fyrr en það fjórða
sem náði Pompeii.
Þannig hefur Haraldur Sig-
urðsson getað tímasett atburði
þessa 2.000 ára gamla goss lið
fyrir lið.
— Þetta er ákaflega skemmti-
legt viðfangsefni, segir hann.
Hann segir að lokið sé að mestu
rannsóknunum á eldfjallinu
sjálfu, en eftir ýmis rann-
sóknastofuvinna. Hann bjóst þó
við að halda aftur á staðinn
næsta vor.