Morgunblaðið - 10.06.1984, Blaðsíða 20

MORGUNB*)IÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚNl 1984
Þetta er skáldskapur byggður á stað-
reyndum, segir Dougal Dixon, breskur
líffræðingur, um bók sína After Man.
En þar setur hann fram ýmsar tilgátur
um lífverur þær, sem muni byggja jörð-
ina fimmtíu milljón árum eftir að mað-
urinn er horfínn af yfírborði hennar.
Staður og Stund;
Jörðin eftir 50 milljón ár. Mann-
kynið er löngu liðið undir lok og
einnig flestar tegundir, sem í dag
ráða lögum og lofum í dýraríkinu.
Meginlöndin hafa færst úr stað og á
þeim reika nýjar dýrategundir.
Þetta er myndin, sem breski líf-
fræðingurinn Dougal Dixon dregur
upp í bók sinni „After Man“ og
kveðst byggja á þeim lögmálum
þróunarinnar, sem þekkt eru í dag.
Bók þessi kom út í Englandi árið
1981 og í formála hennar segir hinn
þekkti dýrafræðingur og rithöfund-
ur Desmond Morris m.a.: „Um leið
og ég sá þessa bók, óskaði ég þess að
ég hefði skrifað hana sjálfur.
Hugmyndin að henni er frábær,
framsetningin listilega af hendi
leyst. Það sem gerir bókina jafn vel
heppnaða og raun ber vitni og dýr-
in, sem hún kynnir okkur
fyrir sannfærandi, er
jafnvægislist höf-
undar. En líflegar
og oft á tíðum
fj arstæðukenndar
draumsýnir hans,
lúta ströngum
vísindalegum aga,
sem setur þær skör
hærra en hin fáránlegu
skrýmsl, sem oft gefur
líta í „framtíðarvísindaskáld
skap“ af ýmsu tagi.“
Desmond Morris klykkir út með
því að segja, að eini „ókosturinn“,
sem hann sjái við bókina, sé sá, að
lesandinn kunni að fyllast trega yf-
ir því að sum þessarra dýra, sem
höfundur lýsi af svo miklu listfengi,
skuli ekki vera meðal okkar nú þeg-
ar. Um það sýnist eflaust sitt hverj-
um, því ekki eru allar verurnar sem
birtast á síðum „After Man“ þeirrar
gerðar, að marga fýsi að komast í
návígi við þær.
En til þess mun heldur ekki
koma, gangi framtíðarspá Dixons
eftir. Því eins og áður sagði, gefur
hann sér þær forsendur í skrifum
sínum, að mannkynið verði löngu
búið að útrýma sjálfu sér þegar hér
er komið sögu.
„After Man“ fjallar því ekki um
manninn, heldur þá sem erfa landið
að honum gengnum. Hér verður að-
eins tæpt á skoðunum höfundar á
því hverjir það verða og kynnt
nokkur forvitnileg sýnishorn af
furðum framtíðarinnar, eins og þær
koma Dougal Dixon fyrir sjónir.
Banabiti mannsins
verður hann sjálfur
„Þróun er ekki fyrirbæri, sem leið
undir lok með núverandi skipan líf-
keðjunnar á jörðinni, heldur ferli,
sem heldur stöðugt áfram og hægt
er að skoða með því að líta í kring-
um sig í dag og eins með rann-
sóknum á steingervingum og öðrum
minjum um fyrri tíma. Þróun líf-
ríkisins er viðstöðulaus, hún var, er
og verður til staðar í einhverri
mynd svo lengi sem líf fyrirfinnst á
jörðinni," segir höfundur m.a. í
upphafi bókarinnar og bætir því
við, að eðli þróunar sé að vera til
bóta á því sem fyrir er. „En þegar
litið er á hinar fullkomnu lausnir á
aðlögunarvanda hinna ýmsu teg-
unda, sem náttúran býður upp á;
hinn langa háls gíraffans, fimi ap-
ans og litbrigði sandeðlunnar, sem
gera henni kleift að dyljast skarp-
skyggnum óvinum, þá verður erfitt
að ætla sér að bæta um betur og
nær ógerlegt að gera sér grein fyrir
framvindunni í þróun þessarra eig-
inleika. Því hvernig er hægt að
bæta það, sem er jafn nærri full-
komnun?" spyr höfundur, en bætir
því við að einn sé þó sá þverbrestur
í fullkomnuninni, sem liggi í augum
uppi.
„Það er eyðingarmáttur manns-
Fimmtíu milljón
ár eru liðin
frá öld mannsins
Meginlönd Afríku, Evrópu,
Asíu og Norður-Ameríku
mynda eina heild og enn-
fremur er Ástralía orðin
áföst þeira. Suður-Ameríka
hefur siitnað frá Norður-
Ameríku og hefur nú svipaða
stöðu og hún mun hafa haft á
tertíertímanum.
ins og röskun hans á hárfínu jafn-
vægi náttúrunnar. Ég hef leyft mér
— og ekki að ósekju — að gera þá
staðreynd að hornsteini í tilgátum
mínum og gert ráð fyrir að maður-
inn hafi útrýmt þeim tegundum,
sem nú þegar eru í hættu og nær
lagt í rúst eðlilegt umhverfi þeirra
áður en röðin kemur að honum
sjálfum og hann deyr út. Þegar það
verður, getur þróunin aftur tekið til
starfa við að bæta tjónið, sem mað-
urinn hefur valdið og fylla upp í
skörðin, sem skapast hafa í dýra-
ríkinu fyrir hans tilverknað.
Arftakarnir
Hráefnið í „viðgerðir" náttúrunn-
ar á lífkeðjunni verða þær dýrateg-
undir, sem nú þrífast þrátt fyrir
tilvist mannsins og tilraunir hans
til að útrýma þeim og munu því lifa
hann. Dýr, sem við fyrirlítum mörg
hver og lítum á sem sníkjudýr og
pestarbera. Þau eru mun líklegri til
þess að lifa af en húsdýrin, sem
hafa þróast undir handarjaðri
mannsins til þess að þjóna þörfum
hans og eru því háð honum.
Afraksturinn af þessum vanga-
veltum er dýrafræði jarðarinnar
eftir 50 milljón ár eins og hún kem-
ur mér fyrir sjónir, rökstudd með
þekktum grundvallaratriðumum
kenningum um þróun lífsins og
vistfræði jarðarinnar. Niðurstöð-
urnar eru skáldskapur — byggður á
staðreyndum. Hér er enginn spá-
dómur á ferðinni, heldur úttekt á
því, sem hugsanlega gæti orðið.
Skýrslan er rituð í nútíð, því henni
er beint til þeirra, sem hafa áhuga á
að taka sér ferð fram í tímann og
dvelja þar um stund ásamt
hinum nýju íbúum
jarðarinnar."
Svipaö
loftslag
— breytt
landaskipan
Veröldin yrði ekki
óþekkjanleg í augum
mannsins, gæti hann litið hana
augum fimmtíu milljón árum eftir
að hann er sjálfur liðinn undir lok.
Gróðurfar og loftslag er í grófum
dráttum svipað því sem var. En
landrek hefur gert það að verkum
að nú er hægt að ganga þurrum
fótum milli meginlanda Evró-Asíu,
Ástralíu og Norður-Ameríku.
Suður-Ameríka er orðin eyland,
líkt og var á tertieröld.
Dýralífið hefur hins vegar
breyst, þó að ennþá skiptist dýrin í
fiska, spendýr, skriðdýr o.s.frv. og
þeim svipi í mörgu til þeirra teg-
unda er voru samtíða manninum á
jörðinni. Róttækustu breytingarn-
ar hafa átt sér stað meðal háþróuð-
ustu tegundanna, fugla og spen-
dýra, sem vegna aðlögunarhæfi-
leika sinna bregðast skjótt við
breyttum aðstæðum í umhverfinu
með því að þróa og framleiða ný
afbrigði og tegundir.
Þar sem helstu vaxtar- og veru-
svæði jurta og dýra eru mikið til
óbreytt (þó að grðurfarsbeltin hafi
færst nokkuð úr stað), verður skýr-
ingin á breytingunum á lífríkinu
ekki sótt þangað, heldur hlýtur
hana að vera að finna í óendanleg-
um fjölbreytileika náttúrunnar og
hinum mikla fjölda lausna á aðlög-
unarvanda hverrar tegundar fyrir
sig, sem hún býður upp á. Það fer
síðan eftir uppruna hverrar teg-
undar fyrir sig hvaða „ lausn" verð-
ur að lokum ofan á. Sé kvikindi
búið einhverjum þeim eiginleika
sem auðveldar því lífsbaráttuna í
því umhverfi sem það hrærist í, eru
allar líkur á að sá eiginleiki eða
líkamseinkenni muni þróast með

Fagur
límaðir
íbúar
Kyrrahafseyjar
NÆTURSTIKLARINN
Á Kyrrahafseynni Batavia eru fleslir íbúanna afkomendur leður-
blaka. Batavia er ung eyja frá jarðfrœðilegu sjónarhorni séð og
orðin til við eldvirkni neðansjávar, líkt og Hawaii-eyjar, en þcer eru
löngu sokknar í sce. Fyrstu íbúar nýrra landa eru oftast fuglar, en á
Batavia urðu spendýrin fljúgandi, leðurblökurnar, fyrri til. Þeim
tókst að hreiðra svo vel um sig að nú fylla þcer flest vistfrœðileg
rúm á eynni og hafa þróast í ýmsar áttir.
Sumar tegundirnar lifa I sjónum. aðrar hafast aðallega við í trjám
og enn aðrar halda sig við jörðina, en allar hafa þœr til að bera
sameiginleg einkenni, sem þcer hafa hlotið I arf frá formceðrum
sínum, leðurblökunum.
Stœrsta tegundin og jafnframt sú skœðasta er nceturstiklarinn
(Manambulus perhorridus). Hann er u.þ.b. einn og hálfur metri á
hceð, leggirnir voru vcengir á forverum hans ogþað, sem á þeim voru
afturlappir, sveigist fram á nceturstiklaranum og myndar útlimi,
sem minna á hendur. Nceturstiklararnir halda hópinn, fara um
skóga eyjarinnar í skjóli ncetur með ófögrum hljóðum og eira þá
engu kviku, sem á vegi þeirra verður.
þvi og styrkjast, framar öðrum,
sem gera má ráð fyrir að væru
jafnvel enn fullkomnari en eiga sér
ekki þróunarlegar forsendur í upp-
runa dýrsins.
Tómarúmið sem skapaðist þegar
maðurinn féll úr hásæti sínu varð
hvatinn að tilurð nýs lífríkis og það
eru íbúar þess og hæfni þeirra til
þess að komast af á hinum ótal-
mörgu og ólíku íverustöðum, sem
jörðin býður upp á, sem hér verða
kallaðir til sögu.“
Höfundur After Man gerir öllum
helstu gróður- og veðurfarsbeltum
jarðarinnar skil í lýsingum sínum
á lífinu á jörðinni fimmtíu milljón
árum eftir „öld mannsins", eins og
gera má ráð fyrir að það verði sam-
kvæmt hugmyndum hans og
ímyndunarafli. En hér er að sjálf-
sögðu aðeins hægt að stikla á stóru
og bregða upp nokkrum svipmynd-
um af þessum „arftökum" okkar
eins og þeir koma Dougal Dixon og
teiknurunum sem aðstoðuðu hann
við verkið fyrir sjónir.
(HUdur Helga Sigurðardóttir tók saman.)