Morgunblaðið - 16.08.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. ÁGÚST 1984
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. ÁGÚST 1984
25
Útgefandi nÞInfrife. hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvaemdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baidvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 275 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 25 kr. eintakiö.
Viðræður
stjórnarflokkanna
Samstjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknar-
flokks hefur skilað umtals-
verðum árangri á rúmlega árs
starfsfeili. Verðbólga, sem
mældizt 130% á fyrsta árs-
fjórðungi liðins árs, stefndi í
170—180% fyrir lok þess árs,
án mótaðgerða. Samhliða afla-
samdrætti og öðrum efna-
hagsvanda hefði þessi til-
kostnaðarþróun þýtt stöðvun
fjölda fyrirtækja, einkum í út-
flutningsgreinum, og víðtækt
atvinnuleysi. Það er megin-
árangur stjórnarstefnunnar
að það tókst að ná verðbólgu
niður fyrir 20% ársvöxt og
tryggja nokkurn veginn viðun-
andi atvinnustig í landinu.
í annan stað hafa orðið
þáttskil í peningamálum, sem
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins kallar
„stærsta skref frá miðstýringu
í peningakerfinu frá því að
viðreisnaraðgerðirnar vóru
ákveðnar fyrir 25 árum.“
Þessi tvíþætti árangur á
sviði verðlags- og peninga-
mála er mjög mikilvægur.
Þegar hann er borinn saman
við þá öfugþróun í efnahags-
málum okkar, sem verið hefur
viðvarandi, meira og minna,
allar götur síðan 1971, verður
gildi hans enn ljósara.
Þrátt fyrir þennan árangur
sýna skoðanakannanir að fylgi
ríkisstjórnarinnar og stjórn-
arflokkanna hefur rýrnað.
Samkvæmt nýlegri skoðana-
könnun Hagvangs hf. styðja
58% landsmanna ríkisstjórn-
ina í júlí sl. í stað 69,6% í apríl
sl. Það er ihugunarefni, hvað
veldur.
Trú þjóðarinnar á varan-
leika þess árangurs, sem hér
er tíundaður, hefur veikst,
með réttu eða röngu. Þar vega
máske þyngst þau átök á
vinnumarkaði, sem blásið hef-
ur verið til, og sett hafa spurn-
ingarmerki við framvindu
mála í hugum fólks. í annan
stað hefur ríkisstjórnin hvorki
tekið þann veg á þenslu í ríkis-
búskapnum né grunnvanda
sjávarútvegs og landbúnaðar,
sem að hluta til er kerfisvandi,
að líklegt þyki til frambúðar-
lausnar. í þriðja lagi hefur
„samspili" ráðherra í þeim
sýniglugga fjölmiðla, er út í
þjóðfélagið snýr, verið ábóta-
vant. Ríkisstjórninni hefur
ekki verið lagið að koma sér á
framfæri á skoðanamarkaði
almenningsálitsins, ef þann
veg má að orði komast.
Stjórnin nýtur enn stuðn-
ings verulegs þjóðarmeiri-
hluta. En hún stendur á ýms-
an veg á krossgötum. Það velt-
ur á viðbrögðum hennar, sam-
heldni og stefnumörkun næstu
vikur, hvort sá meirihluta-
stuðningur, sem hún nýtur í
dag, styrkizt eða skreppur
saman. Þessvegna fylgist þjóð-
in grannt með fundum for-
ystuliðs stjórnarflokkanna,
sem yfir standa, og viðræðum
stjórnarflokkanna, sem fram-
undan eru, um stefnumótun og
næstu aðgerðir.
Þorsteinn Pálsson, formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, leggur
áherzlu á eftirtalin kjarnaat-
riði: 1) Stöðugt gengi verði
áfram kjarni efnahagsstefn-
unnar. 2) Komið verði áfram-
haldandi í veg fyrir sjálfvirka
vísitölu-uppskrúfun verð-
bólgu. 3) Stuðlað verði að auk-
inni framleiðni í landbúnaði
og sjávarútvegi. Verðmyndun-
arkerfi búvöru verði endur-
skoðað og sjávarútvegur felld-
ur að breyttum rekstrarskil-
yrðum. 4) Lagður verði
grundvöllur að nýsköpun í ís-
lenzku atvinnulífi með al-
mennum aðgerðum og kerf-
isbreytingum og lögð áherzla á
nýja samninga um orkufrekan
iðnað og virkjun fallvatna, 5)
Gerð verði áætlun um núllvöxt
ríkisútgjalda til að skapa
svigrúm fyrir vöxt í atvinnu-
lífinu.
Veldur hver á heldur, segir
máltækið. í þeim viðræðum,
sem framundan eru, hanna
stjórnarflokkarnir framtíð og
líflengd ríkisstjórnarinnar.
Þar verður fyrst og fremst um
málefnalega umfjöllun að
ræða — og þegar tveir semja
ræður enginn einn ferð. Þær
spurningar, sem brenna á vör-
um fólks, varða bæði menn og
málefni. Næst samstaða um að
tryggja þann árangur, sem
þegar hefur náðst í hjöðnun
verðbólgu og góðu atvinnu-
stigi? Er verið að skapa mál-
efnalegar forsendur fyrir
mannaskiptum í ríkisstjórn-
inni? Eiga stjórnarflokkarnir
eftir að ná saman um málefni
og síðan átta sig á því að stöðu
stjómarinnar má enn styrkja
með mannaskiptum?
Viðræður stjórnarflokk-
anna, sem framundan eru,
hafa mikla þjóðmálaþýðingu.
Þær eru viðburður, sem þjóðin
þarf að fylgjast grannt með —
og kann kann að hafa mikil
áhrif á framvindu mála, ekki
aðeins í næstu framtíð heldur
til langs tíma. Vonandi tekst
þeim stjórnmálamönnum, sem
axlað hafa stjórarfarslega
ábyrgð á erfiðleikatímum, að
leiða þjóðina hina réttu leið-
ina.
Niðurstöður kjarasamninga:
Aukinn kaupmáttur
eða meiri verðbólga?
— eftir Ólaf Björns-
son, prófessor
Eins og kunnugt er, hafa flest
hin stærri félög innan ASÍ auk
BSRB og Sambands bankamanna
sagt upp launaliðum samninga
frá 1. september næstkomandi og
eiga sér nú stað viðræður milli
samtaka launþega um gerð nýrra
kjarasamninga.
Ástæða uppsagnanna er vitan-
lega sú, að þeir sem fyrir laun-
þegasamtökin semja telja, að
kaupmáttur launa sé orðinn óvið-
unandi rýr og verði því að auka
hann með almennum kauphækk-
unum, sem geta þó verið mismun-
andi miklar eftir mati á þörfum
þeirra, sem kauphækkanirnar fá.
Nú ætti fáum að vera það eins
ljóst og íslenzkum launþegum,
a.m.k. öllum þeim er slitið hafa
barnskónum, að kauphækkanir
og aukinn kaupmáttur launa er
ekki það sama. Einhvern veginn
þarf að tryggja það, að þeirri
kauphækkun, sem um yrði samið,
sé ekki þegar í stað velt yfir í
verðlagið, þannig að kaupmáttur
launa verði sá sami og áður og
fórnir þær, sem það kann að hafa
kostað að fá kaupið hækkað í
krónutölu verði þannig unnar
fyrir gýg.
Ekki verður hér reynt að finna
neina tölu, sem gefi til kynna þá
aukningu kaupmáttar, sem hugs-
anlegt væri að ná miðað við nú-
verandi aðstæður í íslenzku efna-
hagslífi. Það er verkefni þeirra,
sem við samningaborðið sitja og
verður að vænta þess, að á því
efni verði tekið af alvöru og að-
stæður allar metnar í ljósi stað-
reynda en ekki óskhyggju. Ef að-
ilar vinnumarkaðarins og hið
opinbera bregðast hlutverki sínu
í því efni, getur almenningur orð-
ið fyrir miklum óþægindum
vegna átaka sem e.t.v. hefði verið
hægt að komast hjá með því að
kryfja málin til mergjar, meðan
við samningaborðið er setið.
Hér verður látið nægja að
drepa á atriði, sem að mínum
dómi eru mikilvæg í málefna-
legum umræðum um þessi við-
fangsefni en gjarnan eru gerð
ófullkomin eða engin skil í þeim
opinberu umræðum sem fram
hafa farið. Sumt af því hefir
lauslega verið rætt í greinum er
ég skrifaði hér í blaðið á sl.
hausti og í lok maí sl. En mikið
vatn hefir síðan runnið til sjávar
og í sumum mikilvægum atriðum
hafa viðhorf breytzt frá því sem
var er nefndar greinar voru skrif-
aðar.
Eru kauphækkanir
meginorsök verð-
bólgu?
Um það hefir eðlilega verið
mikið deilt í hinu íslenzka verð-
bólguþjóðfélagi, hver væri þáttur
kaupgjaldshækkana í verðbólg-
unni. Sumir hafa haldið því fram,
að óábyrg stefna í launamálum af
hálfu verkalýðsforystunnar beri
hér höfuðábyrgðina en af hálfu
launþega hefir því hinsvegar ver-
ið haldið fram, að með tilliti til
þess, hve kaup alls þorra laun-
þega sé hér lágt sé fráleitt að
kenna þeim kauphækkunum sem
þeim á stundum tekst að knýja
fram, um verðbólguna. Hvað sem
líður réttmæti slíkra sjónarmiða,
þá er það þó annað, sem megin-
máli skiptir, er meta skal áhrif
kauphækkana á verðlag. En það
er spurningin um fjármögnun
kauphækkananna.
Fyrir seinni heimsstyrjöld var
þeirri stefnu fylgt í peninga- og
gengismálum í nær öllum þeim
löndum er á markaðsbúskap
byggðu að atvinnurekendur yrðu
sjálfir að fjármagna þær kaup-
hækkanir er þeir sömdu um og
greiða þær af hagnaði sínum.
Eftir verðbólgu seinni heims-
styrjaldarinnar hefir raunar á ný
verið horfið til hinnar fyrri
stefnu í flestum viðskiptalöndum
okkar öðrum en sósíalísku ríkjun-
um.
Kauphækkanir eiga ekki, ef
þessari stefnu er fylgt að koma
fram í verðhækkunum heldur að-
eins tekjutilfærslu milli launþega
og atvinnurekenda þannig að
minna af þeim verðmætum sem
sköpuð eru, kemur fram sem
ágóði en meira sem vinnulaun.
Breytingar kaupgjaldsins og
kaupmáttar launa fylgjast nú að.
Hitt er svo annað mál, að miðað
við verðbólguþjóðfélagið verða
því nú þrengri takmörk sett,
hvort kaupgjald má hækka mikið,
ef ekki á að verða hætta á at-
vinnuleysi. Þetta er skýringin á
því, að fyrir stríð mun það varla
hafa komið fyrir, að verkalýðsfé-
lög hafi farið fram á meira en
10% kauphækkun þegar kaup-
gjaldsbarátta var háð og töldu
það góðan árangur, ef semja
tókst um helming þess eða jafn-
vel minna. Hið sama á við enn
þann dag í dag í flestum ná-
grannalöndum okkar. Þar er það
tekið alvarlega, á sama hátt og
var áður fyrr hér á landi, þegar
atvinnurekendur vara forystu
launþegasamtaka við því að
ofbjóða ekki greiðslugetu
atvinnuveganna, því að afleiðing
þess, ef slíkar kröfur næðu fram
að ganga myndi verða minni eft-
irspurn eftir vinnuafli og
atvinnuleysi.
Hér á landi hefir annarri
stefnu verið fylgt í peningamál-
um og þróun bæði kaupgjalds og
verðlags verið með öðrum hætti.
Hér hlæja forystumenn verka-
lýðshreyfingarinnar að því, þegar
atvinnurekendur segja að ekki
megi ofbjóða greiðslugetu at-
vinnuveganna. Þeir segja sem svo
við atvinnurekendur, að þetta séu
þeir búnir að segja áratugum
saman, en eftir sem áður hafi
þess ekki orðið vart þótt samið
hafi verið um stófelldar kaup-
hækkanir, að neinn samdráttur
hafi orðið í eftirspurn eftir
vinnuafli. Og vissulega er verka-
lýðsforystunni vorkunn, þótt hún
bregðist þannig við þessari föður-
legu áminningu atvinnurekenda.
Þess mun nefnilega sjaldan hafa
orðið vart hér eftir nýja kjara-
samninga, þótt kaup hafi verið
hækkað mikið að atvinnurekend-
ur lentu í neinum greiðsluvand-
ræðum.
En hvernig hefir þessi vandi
verið leystur?
Hann hefir verið leystur þann-
ig, venjulega fyrir atbeina ríkis-
stjórnar þeirrar, sem verið hefir
við völd, að viðskiptabankarnir
hafa með hjálp Seðlabankans
aukið útlán sín nægilega mikið til
þess að gera atvinnurekendum
kleift að greiða hærra kaup
Seðlabankinn hefir orðið að koma
hér við sögu, venjulega að vísu
Ólafur Björnsson
gegn vilja bankastjórnarinnar,
þar sem ekki hefir verið til að
dreifa neinum auknum sparnaði
er mætt geti aukinni lánaþörf.
Þegar miklar almennar kaup-
hækkanir hafa átt sér stað líður
venjulega ekki á löngu að
splunkunýir seðlar komi í umferð
í stað hinna gömlu og slitnu og
fagnar almenningur því út af
fyrir sig. Þannig sýnist dæmið
ganga upp, en skuggahlið slíkrar
fjármögnunar frá hagsmunasjón-
armiði launþeganna er sú, að nú
eru kauphækkanirnar ekki leng-
ur bornar af atvinnurekendum
heldur eru þær sóttar í vasa laun-
þeganna sjálfra sem neytenda,
þar sem þeim er velt yfir í verð-
lagið nokkurn veginn jafnóðum
og þær eiga sér stað.
1 grein minni hér í blaðinu 23.
maí sl. vitnaði ég í tölur frá
Vinnuveitendasambandi íslands
sem dr. Benjamín Eiríksson hafði
tilfært í grein er birtist í „Frels-
inu“ 1982, en samkvæmt þeim
hafði kaup hækkað um 900% á
árunum 1972—80, en kaupmáttur
launa aukizt á sama tíma um 9%.
Samkvæmt því hafa launþegar
þannig þegar á heildina er litið,
greitt sér sjálfir 99% af kaup-
hækkununum en fengið 1% í
kjarabætur, sem greiddar hafa
verið af hagnaði atvinnurekenda.
Nú var flest þau ár er hér um
ræðir um nokkurn hagvöxt að
ræða þrátt fyrir verðbólguna,
þannig að svo virðist sem hlut-
deild launþega í þjóðartekjum
hafi þrátt fyrir um 100% kaup-
hækkun að meðaltali á ári
minnkað heldur en hitt.
Þegar þannig er farið að fjár-
magna þær launahækkanir sem
eiga sér stað algjörlega á kostnað
launþeganna sjálfra hætta átök
þau, sem eftir sem áður eiga sér
stað, að vera átök um skiptingu
þjóðarteknanna milli ágóða og
launa. Hver verður niðurstaða
samninganna skiptir þá í raun-
inni engu máli, hvorki fyrir kaup-
mátt launa né afkomu atvinnu-
rekstursins að öðru leyti en því,
að átök geta leitt til rýrnunar
þjóðartekna sem bitnar þá í svip-
uðum hlutföllum á báðum aðil-
um. En samt sameinast aðilar
vinnumarkaðarins um það í
áróðri sínum að telja almenningi
trú um það, að allt sé óbreytt frá
því sem var, þegar stefnan í pen-
inga- og gjaldeyrismálum tryggði
stöðugt verðlag.
En hvað er þá unnið við það, að
fjármagna kauphækkanirnar
með því að auka verðbólguna og
koma þannig í veg fyrir það að
kauphækkanir auki kaupmátt
launa? Það er gert til þess að
forða frá atvinnuleysi. A sama
hátt og það eru raunvextir en
ekki nafnvextir sem ráða eftir-
spurn eftir fjármagni og fjárfest-
ingu eru það raunlaunin sem ráða
eftirspurn eftir vinnuafli og at-
vinnustigi. Með því að fjármagna
kauphækkanirnar með aukinni
verðbólgu er komið í veg fyrir það
að kaupmáttur launa vaxi, hvort
sem kauphækkanirnar eru meiri
eða minni og því þá um leið af-
stýrt að hætta verði á atvinnu-
leysi. Hér er án efa að finna eina
mikilvægustu skýringuna á því,
sem við íslendingar höfum svo
mjög hælt okkur af, að atvinnu-
leysi hefir undanfarið verið hér
minna en í nágrannalöndunum.
En verðbólguleiðin til útrým-
ingar atvinnuleysi er keypt því
verði að hagvöxtur og kaupmátt-
ur launa verður minni en skilyrði
voru annars fyrir.
En þegar verðbólguleiðin er
farin til þess að fjármagna kaup-
hækkanir, hljóta þær að verða
mikill verðbólguvaldur því að
verðbólgan verður þá einmitt það
tæki sem beitt er til þess að
sækja kauphækkanirnar í vasa
launþeganna sjálfra, en sú ráð-
stöfun er varin með því, að hún sé
nauðsynleg til lausnar greiðslu-
vanda atvinnuveganna og til þess
að fyrirbyggja atvinnuleysi.
Hvernig á að fjár-
magna kauphækk-
anirnar?
Meðan stefnan í peninga- og
gengismálum var sú, að kaup-
gjaldshækkanir er um kunni að
semjast skyldu bornar af at-
vinnurekendum, þannig að þeir
gætu ekki velt þeim yfir í verð-
lagið, var eðlilegt, að launþegar
hefðu þá afstöðu til ofangreindr-
ar spurningar að það væri mál
atvinnurekenda, hvernig þeir
fjármögnuðu þær kaupgreiðslur
er þeir hefðu samið um og væri
ekki ástæða til þess fyrir laun-
þega og samtök þeirra, að gera
sér áhyggjur út af því. Hér verð-
ur hinsvegar gerbreyting þegar
farið er að fjármagna kauphækk-
anirnar með því að velta þeim yf-
ir í verðlagið og stofna þannig til
þeirra víxlhækkana verðlags og
kaupgjalds sem einkenna verð-
bólguna. Nú eru það launþegarnir
sjálfir sem látnir eru greiða sér
hið hærra kaup sem neytendur og
kjarabætur þær, sem þeir höfðu
reynt að fá með því að hækka
kaupið, að engu gerðar. Nú geta
launþegar ekki lengur látið sig
það engu skipta, hvernig kaup-
hækkanirnar eru fjármagnaðar,
því að undir því verður árangur
kjarabaráttunnar kominn.
Það gegnir þó furðu, hve lítið
þessi hlið kjaramálanna er rædd í
öllu því flóði upplýsinga og áróð-
urs sem almenningi berst um
þessi mál bæði frá aðilum vinnu-
Vinnuveitendasambandið svarar Alþýðusambandinu:
Kaupmáttur í ár jafnvel
ívið meiri en í lok 1983
7% kauphækkun 1. sept.
Vinnuveitendasaraband ínlands
(VSÍ) hefur skýrt afstöðu sina til
iK'irra sjónarmiða sem frara koraa
hjá Alþýðusarabandi íslands ' A.sí)
vegna uppsa^nar kjarasamninga I.
september na-stkomandi og til
roksemda ASÍ um þróun kaup-
máttar á þessu ári miðað við síð-
asta ársfjóróung 1983. Telur
V innuveitendasambandið að mun
urinn á útreikningi sínum og ASÍ á
þróun kaupraáttar felist í tvennu: í
fyrsta lagi geri verðbólguspá Al
þvðusambandsins ráð fyrir meiri
verðbólgu en \ innuveitendasam
bandsins. í öðru lagi meti Vinnu
veitendasambandið félagslegu að
gerðirnar srm gripið var til á sið-
asta vetn ekki til lækkunar á
kaupmætli eins og Mþvðusam
stefnir atvinnu í voóa
bandið geri.
í greinargerð um þetta efn;
sem Vinnuveitendasambandið
sendi MorKunhlaöinu 1 gær segir.
að VSl meti stöðuna þannig aö
frá upphafi til loka árs 1984
hækki framfærsluvisitalan um
13.81* en ASÍ telji hins vejfar að
hækkunin verði 14,3^.
Félagsle»tu aðKerðirnar í vetur
miöuöu að þvi að færa byrðar frá
hinum betur settu til þeirra sem
verr standa, sérstaklega ein-
stæðra foreldra, barnafólks og
aldraðra. Vinnuveitendasam-
bandið telur að vinnuveitendur
i-igi ekki að gjalda þessara fé-
lagslegu aðgerða. Þeir hefðu
hugsað sig um tvisvar þegar þeir
ákvaðu að standa að tillogum um
þær, ef legið hefði fyrir i febrú-
ar. aö það vrði notað gegn þeim
siðar og visað til þeirra sem for-
sendu fyrir uppsogn samninga 1.
september. Telur VSÍ að félags-
legu aðgerðirnar svari til l^
kaupmáttaraukningar frá maí-
byrjun, en þær hafi kostað um
1% af ráðstöfunartekjum.
Vinnuveitendasambandiö tel-
ur að meöalkaupmáttur kaup-
taxta miðað við 100 á 4. ársfjórð-
ungi 1983 verði 100,2 á árinu
1984 enda sé tekið tillit til fé-
lagslegu aðgeröanna í vetur, og
sambærileg tala er 99.9 i ár sam-
kvæmt útreikningum Albýðu-
sambandsins að sógn ' SI. en
99,2 hjá ASl i ar se áhrifum fé-
lagshgu aðgerðanna sleppt *>g
1*9.3 hjá VSt, þannig að mesT
munar 0.8 stigum i kauumætti i
ár og i lok siðasta árs i útreikn-
ingum ASl.
1 greinargerðinni segir Vinnu-
veitendasambandið að krafa ASl
um 7^ launahækkun 1. sept-
ember næstkomandi samhliða
fullyrðingum um að samþykkt á
henni muni ekki raska þeim
áformum rikisstjórnarinnar að
halda gengissigi innan 5%
marka á árinu byggist á of mik-
illi bjartsýni Svo kunni að fara
nái 7T. krafan fram að stóraukin
hætta verði á atvinnuleysi eink-
um vegna þrenginga sjávarút-
vegsins og þar með aukist þrýst-
ingur a gengisfellingu. Af þcssu
inegi sjá. að so»rn Vinnuveit
endasainhandsins, hve litið þurf’
útaf að ber:, til N»ss að krafa ui"
kauphækkun >** ekki jafnf.am*
krafa um k iupmattarlækkun

markaðarins og málgögnum
stjórnmálaflokkanna. Það er
undantekning ef ekki er þar
ályktað á sama hátt og eðlilegt
var að gera um síðastliðin alda-
mót þegar stéttabaráttukenning
þeirra Marx og Engels var og hét,
eða þannig að kauphækkanir
væru kjarabætur, sem launþegar
fengju á kostnað ágóða atvinnu-
rekenda.
Ekki er þó hér um að kenna
fáfræði eða heimsku forystu-
manna aðila vinnumarkaðarins.
Þeir þekkja vel þær tölur sem
vitnað var í hér að framan og
aðrar slíkar og gera því ekki
skóna að niðurstaða kjaraaukn-
ingar, hver sem hún verður breyti
neinu um kaupmátt launa né
skiptingu þjóðartekna milli laun-
þega og atvinnurekenda.
En leiðtogar verkalýðsins telja
sig þurfa andlitssnyrtingar við
gagnvart þeim umbjóðendum sín-
um, sem ekki hafa áttað sig á
breytingunni frá aldamótaþjóðfé-
laginu til okkar verðbólguþjóðfé-
lags. Á sama hátt þurfa atvinnu-
rekendur að snyrta andlit sín
gagnvart stjórnvöldum þannig að
þeir fái nauðsynlega fyrirgreiðslu
til þess að sækja umsamdar
kauphækkanir í vasa launþeg-
anna sjálfra.
Þegar báðir hafa komið and-
litssnyrtingu sinni í lag, er samið,
en léttur má búast við að sá
árangur sé í vasa þeirra sem lagt
hafa á sig svo og svo mikil óþæg-
indi og tekjutap vegna átaka sem
vinnudeilan kann að hafa kostað.
Dálítið hefir þó rofað til í því
efni að koma umræðum um
kjaramálin á málefnalegri
grundvöll með athugun, sem gerð
hefir verið að ósk Vinnuveitenda-
sambandsins með þátttöku Al-
þýðusambandsins á því hvort
staðist hafi þær forsendur um
þróun kaupmáttar launa til
næstu áramóta sem kjarasamn-
ingarnir frá því í febrúar byggð-
ust á, samanber leiðara hér í
blaðinu frá 3. ágúst sl. er bar
fyrirsögnina „Deilt um kaup-
máttinn". Hvað sem öllu öðru líð-
ur ber að fagna þeim vísi að mál-
efnalegri umræðu um kjaramálin
en yfirleitt hefir verið til að
dreifa hingað til.
Nokkuð ber á milli um niður-
stöður aðilanna, sem virðist eink-
um eiga rót sína að rekja til mis-
munandi skilgreiningar á kaup-
mætti launa. Um það má alltaf
deila hver sé hin rétta skilgrein
ing á merkingu orða. Munur
skilgreininga aðilanna virðist
heldur ekki geta skipt sköpum.
Félög ASI, sem látið hafa til
sín heyra um þetta mál, hafa á
þessum grundvelli gert þá kröfu
að kauphækkun frá 1. sept. verði
7% í stað 3%.
Það sem ég tel mestu máli
skipta við samanburð á niður-
stöðum aðilanna er það sem á
milli ber um áhrif þess á verðlag-
ið ef samið yrði um 4% kaup-
hækkun frá 1. sept., umfram það
er samið var um í febrúar.
VSÍ telur að 4% kauphækkun
umfram þegar gerða samninga
muni leiða til samsvarandi aukn-
ingar verðbólgustigsins eða ríf-
lega það. Kauphækkanirnar yrðu
þannig óskiptar sóttar í vasa
launþeganna sjálfra. ASÍ gerir
hinsvegar í sinni spá ráð fyrir
því, að verðbólgan ykist um 2% ef
slík kauphækkun ætti sér stað,
þannig að kjarabæturnar næmu
helmingi kauphækkananna. Hér
er auðvitað um að ræða spá en
ekki kröfugerð, þannig að ekki
má túlka þetta þannig, að það sé
skoðun hagfræðinga ASÍ að at-
vinnurekendur geti ekki borið
meira en 2% kauphækkun um-
fram það er þegar hefir verið
samið um.
Hitt er annað mál að ef kröfur
eru byggðar á slíkri spá, sýnist
það hagkvæmara fyrir launþeg-
ana, að gera kröfu um 2% kaup-
hækkun og ætlast þá til þess að
hún haldizt óskert, heldur en 4%
þar sem þeir að öðru óbreyttu
héldu helmingnum, en hinn
helmingur kauphækkunarinnar
eyddist í aukinni verðbólgu. Meiri
verðbólga dregur úr verðsam-
keppni og hagkvæmni hennar
fyrir neytendur, auk þess sem
meiri kauphækkun og meiri verð-
bólga eykur hættuna á því að
stjórnvöld telji sig neydd til þess
að lækka gengið, eins og VSÍ
bendir á sem rök fyrir því að
kauphækkunin myndi leiða til
meiri verðhækkana en ASÍ gerir
ráð fyrir.
Hvaö er hægt
að gera?
Eg ræddi nokkuð í grein minni
hér í blaðinu frá 23. maí um
orsakir þeirrar kjaraskerðingar
sem orðið hefir síðustu misseri og
vandamál í sambandi við mat á
henni. Tölur sem birtar hafa ver-
ið á vegum launþegasamtakanna
um kjaraskerðingu þá sem orðið
hafi, frá því á árinu 1982 virðast
ofmeta hana verulega eða a.m.k.
brjóta þær í bág við aðrar þjóð-
hagsstærðir samkvæmt opinber-
um upplýsingum. Sem dæmi má
þar nefna, að því er mjög al-
mennt haldið fram að skerðing
kaupmáttar milli áranna 1982 og
’83 hafi numið um 25% eða jafn
vel meira. Þetta hlýtur að stang
ast á við það, að Þjóðhagsstofnun
telur, að neyzla hafi á þessu
tímabili aðeins minnkað um tæp
6% og ekki síður þá staðreynd
sem öllum er augljós að ekki hef-
ir verið um neinn teljandi vöxt
atvinnuleysis að ræða. Ef kaup-
máttur launa hefði raunverulega
minnkað um 25% hefði neyzlan
hlotið að minnka um a.m.k. 20%
en slíkur samdráttur í neyzlu,
sem er yfir 60% þjóðarfram-
leiðslunnar, hlyti óhjákvæmilega
að hafa valdið miklu atvinnu-
leysi.
Meginástæðan til ofmats á
kjaraskerðingunni er án efa sú að
ekki er tekið nægilegt tillit til
þess, að þegar verðbólgan er kom-
in á visst stig, eins og var fyrri
hluta ársins 1983, þannig að kaup
hækkaði um 15—20% eða meira
vegna vísitölubóta á þriggja mán-
aða fresti, varð þegar eftir
greiðslu þeirra að hækka allt
verðlag til að koma í veg fyrir
stövun atvinnurekstursins. Kaup-
mátturinn var þannig í lok vísi-
tölutímabilsins orðinn jafnvel
minni en hann hafði verið í upp-
hafi þess áður en til bótagreiðsln-
anna kom. I þessum efnum hefir
ástandið verið til muna betra sl.
ár, þótt því fari að vísu fjærri að
tímabært sé að hrósa fullum sigri
á verðbólgunni.
Þetta breytir þó engu um það,
að jafnvel þótt miðað sé við miklu
lægra mat á kjaraskerðingunni,
þannig að í samræmi sé við sam-
drátt neyzlunnar, eða t.d.
8—10%, þá er hér um verulega
kjaraskerðingu að ræða, sem til-
finnanlegust verður auðvitað
fyrir þá, sem þurfa á hverjum
sínum eyri að halda, eins og lág-
launafólk með mikla framfærslu-
byrði, að ógleymdum þeim sem
standa í því að kaupa sér eða
byggja íbúðarhúsnæði.
Þó að hitt og þetta hafi verið
gert og sé sjálfsagt að gera fyrir
þá, sem þannnig eru verst settir,
þá eru mjög margir, sem eiga í
miklum fjárhagsvanda vegna
kjaraskerðingarinnar, jafnvel
þótt miðað sé við það mat á
henni, sem að ofan greinir.
Óróinn á vinnumarkaðinum er
ljóst vitni um þetta. Ég er þeirrar
skoðunar að stjórnvöldum sé
skylt að gera það sem í þeirra
valdi stendur til að forðast meiri
samdrátt í kaupmætti en orðinn
er og helzt auka hann eftir því
sem fært er. En hvað er hægt að
gera?
Meginvandinn er sá, hve hóp-
urinn er stór, sem hjálpa á. Laun-
þegar eru 80—85% af þjóðinni og
afgangurinn er að yfirgnæfandi
meirihluta smáatvinnurekendur,
þar sem bændur eru fjölmennast-
ir, ellilífeyrisþegar og aðrir, sem
mjög svipaða þjóðfélagsaðstöðu
hafa og launþegar. Örfáar fjöl-
skyldur þeirra, er reka stór fyrir-
tæki fyrir eigin reikning hafa
sáralítið vægi í heildarútgjöldum
þjóðarinnar. Erfitt er því að
finna hér úrræði sem ekki yrðu
keimlík því þegar Múnchhausen
barón þóttist hafa tekið sjálfan
sig upp á hárinu.
Enn er sú skoðun útbreidd, svo
sem umræður um kjaramál síð-
ustu vikur sýna, að hægt sé að
leysa vanda launafólks með því
að hækka kaupið sem áætlaðri
kjaraskerðingu nemur, án þess að
hugsa frekar um það hvernig
fjármagna eigi kauphækkanirn-
ar. Ef hægt er að fjármagna
kauphækkanirnar öðruvísi en
þannig að þeim sé velt yfir í verð-
lagið t.d. með gengislækkunum
og sóttar þannig í vasa launþeg-
anna sjálfra sem neytenda, þá er
vandinn auðvitað þar með leyst-
ur. En hefir nokkur trú ÉLþví, að
slíkt sé hægt í neinum verulegum
mæli miðað við núverandi að-
stæður í íslenzku efnahagslífi?
Það er ekki nóg, að til séu einstök
fyrirtæki sem kynnu að geta tek-
ið á sig verulegar kauphækkanir
án þess að hækka verð á þeirri
vöru og þjónustu er fyrirtækið
selur. Slíkt verður að vera al-
mennt ef ekki á að leiða til at-
vinnuleysis. Með þessu skal þó
ekki fullyrt, að ekki séu neinir
möguleikar á almennum kaup-
hækkunum án þess að þeim sé
velt út í verðlagið, en það er verk-
efni aðila vinnumarkaðarins að
meta það hverjir þeir eru. Fleira
kemur hér til greina.
Hér á landi hefir fjárfesting
um langt skeið verið meiri en
flestra þeirra þjóða er búa við
lífskjör svipuð og íslendingar.
Hefir þetta haldið niðri neyzlu og
kaupmætti launa. Þó að fjárfest-
ing hafi að vísu á árinu 1983
dregizt nokkru meira saman en
neyzla samkvæmt skýrslum Þjóð-
hagsstofnunar þá gæti frekari
samdráttur fjárfestingar aukið
kaupmátt launá, þótt ekki megi
ganga svo langt í því efni að at-
vinnuöryggi fjölmennra starfs-
hópa sé stýrt í voða.
Aðhald í peningamálum, fólgið
í takmörkun útlána, sem ekki eru
talin atvinnurekstrinum nauð-
synleg, hvort heldur með vaxta-
hækkun eða á annan hátt, ætti að
auka samkeppni á vörumarkaði
og þrýsta vöruverði niður. Um
áhrif vaxta á verðlag hafa sem
kunnugt er verið skiptar skoðanir
hér á landi og víðar og verður sú
spurning ekki krufin til mergjar
hér. Flestir hagfræðingar litu þó
svo á, að þegar yfir skemmri tíma
er litið a.m.k. þá sé sá samdráttur
eftirspurnar, sem af vaxtahækk-
uninni leiðir þyngri á metunum
en hækkun vaxta af rekstrarlán-
um. Hækkun tilkostnaðar fyrir-
tækjá, hvort sem um vaxtakostn-
að eða annað er að ræða, verður
líka því aðeins velt út í verðlagið,
að eftirspurnin leyfi slíkt en
vaxtahækkun veldur samdrætti í
eftirspurn. Ef yfir lengri tíma er
litið getur niðurstaðan í þessu
efni orðið önnur en ekki verður
það nánar rakið hér. En þegar
um vaxtahækkun er rætt, má
auðvitað ekki gleyma húsbyggj-
endum og hagsmunum þeirra.
Hér er um að ræða lítinn hluta
lánamarkaðarins og væri út af
fyrir sig fráleitt að láta hags-
muni hinna tiltölulega fáu, sem
hér eiga hlut að máli, stjórna
stefnunni í peningamálum í
heild. En einmitt vegna þess, að
hér er um lítinn hluta lánamark-
aðarins að ræða, ætti að vera
auðvelt að sjá til þess með sér-
stökum aðgerðum að slíkar ráð-
stafanir i peningamálum skerði
ekki óhæfilega kjör húsbyggj-
enda. Sú skoðun virðist hinsvegar
fráleit, sem skotið hefir upp koll-
inum, að vaxtahækkun rýri hlut
launþega í þjóðartekjunum. Eins
og nýlega birtar tölur frá banka-
kerfinu sýna og engum ætti að
koma á óvart, er hlutdeild ann-
arra en atvinnurekenda, þ.e.
launþeganna, miklu stærri hvað
snertir innlán í bankakerfinu en
útlán. Þeir sem halda því fram að
vaxtahækkun skerði kjör laun-
þega sem heildar sjá því ekki
skóginn fyrir einstökum trjám.