Morgunblaðið - 21.08.1984, Blaðsíða 32

40
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. ÁGOST 1984
Er áin í daln-
um að deyja?
— eftir dr. Björn
Jóhannesson
I. Ástæður þverrandi
laxveiði eru auðsæjar
Færeyingar og Grænlendingar
veiða lax á úthafi samkvæmt há-
marksveiðikvótum, en lítið sem
ekkert alþjóðlegt eftirlit mun með
því að slíkum aflamörkum sé
framfylgt, a.m.k. ekki að því er
Færeyjar varðar. En sé gert ráð
fyrir að þessar þjóðir séu „heiðar-
legar“ og gefi upp rétt aflamagn í
þessu sambandi, má telja líklegt,
að á tímabilinu frá ágúst 1980 til
júní 1981 hafi þær hirt u.þ.b.
35.000—40.000 íslenska laxa, en á
vertíðinni 1982—1983 25.000—
30.000 laxa. Áreiðanleiki slíkra
talna er háður því, hve trúverðug-
ar aflaskýrslur eru, bæði fyrir
heimalönd laxins og úthafs-
veiðarnar. Ég hefi í nokkrum
blaða- og tímaritsgreinum undan-
farin ár skýrt þann grundvöll sem
framangreindar tölur byggjast á,
og hefur hann mér vitanlega ekki
verið vefengdur á opinberum
vettvangi. Verður hann ekki rædd-
ur í þessu greinarkorni. Þó skal
fram tekið, að ótækt er að ákvarða
eða áætla, hve mikill hluti ís-
lenska laxins, sem veiddur er á út-
hafi, er tekinn af Færeyingum og
hve mikill hluti af Grænlending-
um. Til samanburðar við ofan-
nefndar tölur má geta þess, að
heildarstangveiði á Islandi var um
25.000 laxar sumarið 1982.
II. Áhrif Grænlands-
veiöanna
Grænlendingar veiða lax á út-
hafi í net síðsumars og að hausti
og ná aðeins laxi á öðru aldursári,
sem kallast myndi „vænn“ lax,
fengi hann að ná fullum þroska og
snúa á bernskuslóðir. Einsárs lax í
sjó, eða smálax, festist ekki í net-
unum. í grein er ég birti í Morgun-
blaðinu 1. maí 1982 — sem byggð
var á grein úr dagblaðinu Boston
Globe — hafði ég eftirfarandi eft-
ir kanadískum laxasérfræðingi
sem kannað hafði þessi mál sér-
staklega: „Ég geri ráð fyrir því, að
laxveiði (í Kanada) muni bíða af-
hroð innan fárra ára. Tveggja ára
lax mun ekki sjást lengur, og um
leið munu úthafsveiðarnar
hrynja." Er þegar svo komið, að
vænn lax er með öllu horfinn úr
allmörgum kanadískum ám og
orðinn mjög sjaldséður í öðrum.
Á sumar- og haustvertíðinni
1983 var laxveiðikvóti Grænlend-
inga um 1.000 tonn, en samkvæmt
þeim upplýsingum sem mér eru
tiltækar, varð aflinn aðeins rúm
300 tonn (ég hefi jafnvel heyrt
fleygt tölunni 150 tonn). Fyrir
2—3 árum veiddu Grænlendingar
upp í kvótann á röskum mánuði,
og má því gera ráð fyrir, að sl.
haust hafi sókn verið hörð og stað-
ið lengur en venjulega. Það er því
sennilegt að nú þegar sé þar kom-
ið, að það magn af vænum laxi
sem gengur á Grænlandsslóðir
fari ört minnkandi og muni senn
hverfa, ef svo fer fram sem verið
hefur um Grænlandsveiðarnar. Og
þessi neikvæðu áhrif koma að
sjálfsögðu einnig fram á þeim
hluta íslenska laxastofnsins sem
sækir á veiðislóðir Grænlendinga.
Þetta er — ásamt veiðum Færey-
inga sem einnig bitna meira á 2ja
ára en 1 árs laxi — marktæk og
næsta augljós skýring þess, að
óvenju lítið magn vænna laxa hef-
ur gengið í velflestar íslenskar ár
á þessu sumri.
III. Áhrif Færeyja-
veiðanna
Færeyingar veiða á flotlínu og á
hana festast laxar af öllum stærð-
um. Af úthafsveiðitölum þeim sem
um getur í kafla I hér að framan
er ljóst, að Færeyingar taka ár-
lega þúsundir laxa úr íslenska
stofninum, en hvort sú tala er 5
þúsund (sem telja má lágmark),
10, 15 þúsund, eða einhver önnur
tala er og verður ógerlegt að
ákvarða. Er raunar ástæðulaust
að brjóta heilann um þetta atriði,
því eins og ég hefi nefnt í nokkrum
greinum í blöðum og tímaritum er
augljóst, að laxalöndin, þ.e. þau
lönd sem framleiða þann lax sem
Færeyingar og Grænlendingar
hirða, verða að semja sameiginlega
við þessar þjóðir um úthafsveið-
ikvóta. Slíka samninga er eðlilegt
að gera fyrir milligöngu hinnar
nýstofnuðu Norður-Atlantshafs-
laxverndunarstofnunar, sem hefur
miðstöð í Edinborg, og getur ís-
land eftir atvikum lagt þar já-
kvætt til mála. En eins og drepið
er á í lokaköflum þessa greinar-
stúfs er ekki sennilegt, að frá ís-
lenskum stjórnvöldum berist
jákvætt framlag, nema stefnu-
breyting verði á afstöðu þeirra.
IV. Breytti íslenski
laxinn um gönguvenjur
árið 1976?
Sumarið 1975 veiddust tveir lax-
ar frá íslandi á Færeyjaslóðum,
báðir merktir í Kollafirði, og
þriðji laxinn hafði áður komið þar
Dr. Björn Jóhannesson
„Að óbreyttu ástandi
munu því íslenskar lax-
ár pliktugar — svo lengi
sem þær megna — að
framleiða lax, sem síðan
er að verulegu leyti hirt-
ur af Færeyingum og
Grænlendingum.“
fram og var hann merktur á Suð-
urlandi. Skoskur laxasérfræðing-
ur — kunningi og samstarfsmaður
Þórs Guðjónssonar, veiðimála-
stjóra — heimsótti Færeyjar i
mars 1982, og í pésa er hann reit
um þessa ferð segir hann, að „ekk-
ert bendi til þess að íslenskur lax
veiðist við Færeyjar, með því að
engin íslensk laxamerki hafi kom-
ið þar fram eftir 1975“. Hann
minnist ekki á merkin frá 1975.
Þór Guðjónsson tók í sama streng
í sjónvarpsviðtali 7. ágúst 1984:
Hann taldi þá óvíst að í færeyska
aflanum gæti íslensks lax, þar
sem engin íslensk merki hefðu
fundist í laxi veiddum á Færeyja-
slóðum eftir 1975.
Árin 1980 og 1981 merkti Veiði-
málastofnunin alls 100.000 sjó-
gönguseiði en enginn lax með ís-
lensku merki kom fram í Færeyja-
veiðinni, og ekki hefi ég séð eða
heyrt þess getið, að þau hafi held-
ur komið fram í þeim ám, þaðan
sem laxaseiðunum var sleppt. Lík-
ast sem þessi merktu seiði hafi
„gufað upp“. Örfá örmerki sett I
seiði á írlandi og Skotlandi komu
fram, en þessar heimtur eru þó
frámunalega lélegar. Mun megin-
ástæða þessa slaka árangurs sú,
að Umrædd merkinga- og rann-
sóknatækni hentar á engan hátt
fyrir umræddar kannanir. En
jafnvel þó að fleiri merki kæmu í
leitirnar, er hér — að mínu mati
— um að ræða gagnslaus og frá-
leit vinnubrögð.
Bremsuklossar, bremsuboröar, bremsuskór fyrir
flesta fólksbíla og vörubíla. Handbremsubarkar,
bremsuslöngur, bremsugúmmisett fyrir evrópska og
japanska fólksbíla. Viftureimar, vatnskassahosur,
vatnsdælur fyrir flesta bíla.