Morgunblaðið - 14.11.1984, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 1984
49
Samstarfið verður
að byggjast á lýðræð-
islegum forsendum
— segir forseti bæjarstjórnar Keflavíkur
Vojfum, 5. nóvember.
ÞAU UMMÆLI Ellerts Eiríkssonar á
aðalfundi SSS f Garði að skoðana-
skipti þurfi um framhald samstarfs
sreitarfélaganna i Suðurnesjum
vegna þess að fleiri mil og fleiri verk-
efni fari til Sambands sveitarfélaga i
Suðurnesjum. Það valdi þvf að sveitar-
Tómas Tómasson forseti bæjar-
stjórnar Keflavíkur.
stjórnir og kjörnir fulltrúar lendi í
aukahlutverkum, en embættismenn í
aöalhlutverkum. f stjórn SSS eru 6
bæjar- og sveitarstjórar, en einn kjör-
inn bæjarfulltrúi.
Tómas Tómasson, forseti bæjar-
stjórnar Keflavíkur, sagði f samtali
við blm. Morgunblaðsins, að hann
hefði lengi verið þeirrar skoðunar,
að mjög þýðingarmikið væri fyrir
sveitarfélögin á Suðurnesjum að
sameinast. Hann sagði jafn víðtækt
samstarf og væri milli þessara
sveitarfélaga kalla á sameiginlega
yfirstjórn. Hann sagði samstarfið
hafa verið gott og ávallt árekstra-
laust og skilað umtalsverðum fram-
förum til hagsbóta fbúum svæðisins.
Með samstarfinu hefði Grettistök-
um verið lyft, sem ella hefði ekki
tekist.
Þá sagði Tómas samstarfið ekki
síður gott fyrir minni sveitarfélög-
in, en þau stærri. Hann sagði að í.
öllu samstarfi verði að færa fórnir,
en f flestum tilfellum fáist rfkulega
til baka.
Tómas Tómasson sagðist þeirrar
skoðunar að samstarf sveitarfélag-
anna verði að byggjast á lýðræðis-
legum forsendum, en ekki embætt-
ismannakerfinu. Ennfremur að slíkt
samstarf verði að byggjast á frjáls-
um vilja, en ekki lögboði.
E.G.
Komið verði stjórn á
vatnsbúskap Suðumesja
ÞEIR Freysteinn Sigurðsson og Jón
Ingimarsson, deildarstjórar hjá
Orkustofnun, fluttu erindi á fundin-
um um vatnsvinnslu og vatnsbúskap
Suðurnesja.
Fram kom m.a. að hvert sveitar-
félag er háð öðru vegna þess að
grunnvatnið virðir engin landa-
merki. Þvi er mikil hætta á að hver
geti spillt fyrir öðrum. Vegna
áforma um nýtingu á miklum hluta
þess vatns, sem sfgur niður f
grunnvatnið á svæðinu, er mikil
hætta á að affall geti spillt grunn-
vatninu. Þess vegna var lagt til að
sveitarstjórnamenn taki á þessum
málum.
Þá kom það fram að vatnsbú-
skapurinn væri viðkvæmur þáttur f
allri framtíðarþróun. Ferskvatnið
væri ómissandi auðlind, þvf enginn
gæti lifað án vatns. Suðurnes hafi
sérstöðu á þessu sviði, þar er gott
að ná f vatnið og mikil ásókn f það.
Vegna fyrirspurnar frá Finnboga
Björnssyni um hve mikið ferskt
vatn aðilar, sem hygðu á laxeldi,
vildu fá, sagði Freysteinn að 8 aðil-
ar hefðu haft samband við Orku-
stofnun og það vatnsmagn sem þá
langi til að fá nemi helmingi þess
vatns sem fellur jil á svæðinu.
Samþykkt var tillaga frá Tómasi
Tómassyni, Sveini Eirfkssyni og
Finnboga Bjðrnssyni þess efnis að
stjórn SSS beiti sér fyrir að koma
stjórn á vatnsbúskap Suðurnesja.
EG
anna á fyrri árum, og um stofn-
un orkubús, var í þeim tilgangi
að keypt væri raforka af Lands-
virkjun, án milligöngu RARIK.
Siðar sagði Jón að af öðrum
atriðum í nýju hlutverki H.S.
hljóti að bera hæst framleiðslu
rafmagns og nýtingu jarðgufu og
grunnvatns. Þá sagði hann
stjórn H.S. vera að láta gera at-
hugun og kostnaðaráætlun á
virkjun Eldvarpa og hefur þá í
huga 15 MW virkjun með nýt-
ingu kælivatns til fiskeldis og
munu niðurstöður væntanlegar í
desember. Þá hefur Albert Al-
bertsson yfirverkfræðingur H.S.
sett fram- hugmyndir um aðrar
virkjanir auk 15 MW í Eldvörp-
um, þ.e. 15 MW virkjun á
Reykjanesi og 10—15 MW vara-
og neyðarafl í Svartsengi. Frum-
athuganir liggja fyrir um lagn-
ingu raforkulína, Svartsengi,
Eldvörp, Reykjanes og í aðveitu-
stöð að Fitjum.
Þá ræddi Jón um sölu orkunn-
ar og sagði: „Eins og öllum er
kunnugt, er um þessar mundir
mikil ásókn i orkukaup í formi
gufu og heits vatns, og eru þar
mest áberandi óskir um orku til
laxeldis.
Þó er ýmis annar iðnaður
einnig á höttunum eftir gufu.
Því er orðið timabært að lfta til
skipulagsmálanna þvi augljóst
er að gufa verður ekki flutt lang-
ar leiðir nema með ærnum til-
kostnaði. Þeir aðilar sem vilja
nýta orkuna, þ.e. gufu og heitt
vatn, verða að hafa möguleika til
staðsetningar með hliðsjón af
hagkvæmni, þ.e. kaupum á orku.
I framhaldi af þessum hug-
leiðingum er ekki úr vegi að
velta því fyrir sér hver sé fram-
tíð H.S. í orkubúskap Suður-
nesja. Nú þegar standa nokkrir
aðilar í samningum um sölu á
gufu og heitu vatni og þá um leið
verðlagningu þessara verðmæta.
Það er því að einhver einn aðili
þarf að hafa yfirstjórn á því sem
er að gerast í þessum málum og
marka um leið einhverja fram-
tiðarstefnu i orkumálum Suður-
nesja.
Það er Suðurnesjamanna
einna að ákveða stefnuna i þeim
málum og megum við þar engan
tíma missa. A ákvörðun í þess-
um málum getur oltið iðnaðar-
uppbygging Suðurnesja og þá
um leið á hvern hátt atvinnulíf
þróast hér í framtíðinni.
■oo------------------------■
«I>FU SEÍIILHUUMU*
EOO HOHHUR - SflflUH
»0 19TB 1919 1910 1911 1982 1993 199«
Á þessari mynd má sjá hvernig tengslin á miili landrisins og eldgosa hafa verið frá september árið 1977 til 1. október í ár.
Þegar línan fellur ört hefur yfirleitt orðið eldgos. í september 1977 átti sér stað eldgos, en þrátt fyrir mikla skjálftavirkni,
kvikuhlaup og landsig gaus ekki aftur fyrr en í mars 1980. Sama ár gaus tvisvar sinnum, í júlí og október. Árið 1981 gaus
tvisvar sinnum, í janúar og nóvember. Síðan liðu tæp þrjú ár þar til síðast gaus í september.
Sídustu Kröflueldar þeir
lengstu í þessari hrinu
NÍUNDU Kröflueldar hófust hinn 4.
ágúst og lauk 18. sama mánaðar. Það
er því lengsta gos sem hefur átt sér
stað á þessu svsði í þeirri umbrota-
hrinu, sem hófst um miðjan síðasta
áratug. Það hófst í sunnanverðu Gjá-
stykki og opnaðist fljótt sprunga sem
náði um 9 km í norður. Hraunið rann
allt í norður og olli því engri hettu í
byggð.
Gosið hófst laust fyrir miðnætti 4.
september og var kröftugt strax í
upphafi. Aðdragandinn að því var
sá að um kl. 10 var Ijóst að hratt
landsig var hafið. Það benti til þess
að kvika hefði losnað úr kvikuhólf-
inu undir yfirborði jarðar og rynni
eftir sprungum neðanjarðar. Þá
voru mikiar líkur taldar á því að
kvikan næði að brjótast út auk þess
sem þrýstingurinn í kvikuhólfinu
hafði verið mikill áður en landsigið
hófst.
Guðmundur Sigvaldason formað-
ur Norrænu eldfjallastöðvarinnar
sagði í samtali við blaðamann, að
vísindamenn hefðu verið komnir á
svæðið áður en gosið hófst. Ýmis
mælitæki, sem tengd eru við tölvu i
Reykjavik, sýndu hvert stefndi, og
var tölvan Iátin yfirfara atriðin sem
send voru að norðan. Guðmundur
sagði að þær rannsóknir sem fram-
kvæmdar hefðu verið á Kröflusvæð-
inu hefðu farið eftir verksviði þeirra
vísindamanna sem staddir voru þar.
Reynt var að fá sem nákvæmasta
mynd af hegðun og þróun gossins,
svo sem hraunrennsli og hitastigi
hraunsins. Sýni voru tekin með
stuttu miilibili af hrauninu i þeim
tilgangi að athuga efnasamsetningu
þess og fylgst var með því hvort
halli á Iandi breyttist. Þessum atrið-
um var komið til Almannavarna-
ráðs Mývatnssveitar sem mat þau
og tók ákvarðanir samkvæmt því.
Ljóst var að tvær sprungur höfðu
opnast, og tengdust þær síðar. Gosið
jókst fljótt og hafði náð hámarki
sínu á fyrsta degi. Á öðrum degi
skapaðist jafnvægisástand, sem
hélst tii loka gossins. Miðað við fyrri
eldgos var framvinda þessa goss
svipað. Ef ákveðin atriði eru grannt
skoðuð, má sjá að hvert gos er með
sínum hætti. Þessi atriði eru eink-
um landsig og staðurinn þar sem
kvikan kemur upp. Guðmundur Sig-
valdason sagði að þetta gos væri það
mesta sem orðið hefði á þessu svæði
frá árinu 1975. 60—80 milljónir
rúmmetra af hrauni hefðu komið
upp, en ekki er hægt að akvarða þá
tölu með meiri nákvæmni, því að
loftmyndir af svæðinu vantar.
Guðmundur var beðinn að út-
skýra fyrirbærið kvikuþró sem oft
væri talað um í sambandi við elds-
umbrot á þessum slóðum?
Á þessum slóðum er mikið
sprungusvæði og er Kröflueldstöðin
á miðju sprungusvæðinu, á 2Vi km
dýpi og nær niður á 7 km dýpi, en
þangað kemur kvikan af enn meira
dýpi. Þegar þrýstingurinn í kviku-
hólfinu hefur náð ákveðnu marki
bresta veggir kvikuhólfsins og
streymir kvikan út í sprungukerfið.
Kvika hefur streymt til norðurs fyr-
ir utan árið 1977, en þá streymdi
hún til suðurs. Menn eru hræddastir
við að kvikan streymi til suðurs, því
á því svæði er stöðvarhús Kröflu-
virkjunar, Kísilverksmiðjan og
byggðin við Mývatn. Kvikan kemur
upp á mjög löngum kafla og eru
syðstu gígarnir beint yfir kvikuhólf-
inu.“
Jarðfræðingar hafa stundum spáð
ýmsu um hegðun eldsumbrotanna,
hverju er hægt að spá núna?
Afmæliskveðja:
Auðunn Auðuns-
son Ásgarði
Þann 13. þessa mánaðar verður
heiðursmaðurinn Auðun Auðunsson
bóndi i Ásgarði í Landbroti 89 ára.
Hann fæddist í Eystri-Dalbæ f sömu
sveit þann 13. nóvember 1895, sonur
Agnesar Þorláksdóttur og Auðuns
Þórarinssonar, en hann var albróðir
Helga Þórarinssonar hins kunna
framkvæmdamanns og bónda i
Þykkvabæ í Landbroti. Þeir voru því
bræðrasynir Auðun og Þórarinn
Helgason fræðimaður og rithöfund-
ur frá Þykkvabæ.
Auðun dvaldi i foreldrahúsum þar
til að hann flutti að Ásgarði en
þrem árum áður gekk hann að eiga
frænku mina Guðlaugu Þorkelsdótt-
ur frá Ásgarði.
Eitt af því fyrsta sem ég man eft-
ir Auðuni var atvik það, sem nú skal
frá greina. Foreldrar minir bjuggu
allan sinn búskap sem leiguliðar á
Kársstöðum, en sá bær var samtýn-
is við Ásgarð. Þau lifðu jafnan við
þröngan kost. Afkoma fólks i þess-
um sveitum byggðist eingöngu á
landbúnaði, og í þvi sambandi á öfl-
un heyja. Þar sem sæmilegir mögu-
leikar voru til að afla þeirra gat fólk
haft nóg fyrir sig. Þar sem sá kostur
var ekki fyrir hendi var sultur og
seyra. Slægjur þær, sem foreldrar
minir höfðu, voru mjög takmarkað-
ar, og þvf hlaut svo að fara að þeirra
varð að afla víðs vegar, þar sem til
náðist. Því var það að faðir minn
fékk að slá hólma í Skaftá, en þeir
tilheyrðu raunar Hörgslandi á Síðu.
En svo þurfti að koma heyinu heim.
Þaö var ekki auðvelt, og þvi var sá
kostur tekinn að hlaða úr þvi i
hólmanum og bíða þess að fs kæmi á
vötnin og hægt væri að sækja það á
æki.
Einn fagran vetrarmorgun kom
Auðun yngri fra Dalbæ óumbeðinn
með hest og sleða og bauðst til aö
sækja heyið. Sú hjálp var með þökk
þegin og verkinu var lokið á einum
degi því Auðun var vikingur til alira
verka. En þvi segi ég nú þessa sögu
aö hún er mér minnisstæð, þótt ekki
skildi ég þýðingu þessa verks þá.
Jafnframt er hún táknræn fyrir
Auðun. Hann hefur ávallt verið boð-
inn og búinn að rétta hjálparhönd
hvarvetna þar, sem hann vissi þess
þörf og ekki sist þeim, sem litla
möguleika höfðu til endurgjalds.
Eftir að Auðun kom að Ásgarði
varð náið samband milli heimilanna
og oft leit Auðunn inn til foreldra
minna eftir að þau voru ein orðin.
Honum fylgdi alltaf glaðværð, og
mörg var sú ánægjustund, sem hann
þannig veitti þeim. Þau hjónin Auð-
un og Guðlaug voru með afbrigðum
samhent og nær er mér að halda að
milli þeirra hafi aldrei styggðaryrði
farið, enda er Auðun einstaklega
dagfarsgóður maður og ekki minnist
ég þess að hafa heyrt hann álasa
neinum fyrir slaka frammistöðu, en
ósapar var hann á hrós fyrir vel
unnin störf. Þess varð ég var að
unglingar nutu þessa eiginleika
hans í rikum mæli, þvó oft er þeim
eldri gjarnt til að áfellast þá yngri
um skör fram. Það var þungt áfall
fyrir Auðun er hann missti konu
sína 1966, en þá þungu sorg bar
hann með stakri stillingu og hljóð-
látri karlmennsku. Búskapurinn i
Ásgarði blómgaðist skjótt i höndum
þeirra hjóna enda bæði harðdugleg
og ósérhlifln. Börnin uxu úr grasi og
með bættum samgöngum vænkaðist
hagur fólks i þessum sveitum, sem
lengi voru meðal þeirra mest ein-
angruðu hér á landi. En hér var
byggt á gömlum traustum grunni.
Auðun í Ásgarði vann sín störf af
dugnaði og framsýni og barst ekki á,
traustur, ósérhlífinn og hjálpsamur.
Þannig lagðist grunnurinn að nú-
tima hagsæld, með kyrrlátri iðju
hvers starfandi manns. Auðun i Ás-
garði var með um að leggja þennan
grunn og honum hefur auðnast að
sjá þær glæsilegu framfarir, sem á
þeim grunni hvíla, framfarir, sem
hvorki hann né aðrir honum sam-
tíða gátu látið sig dreyma um á
fyrsta tug þessarar aldar. Hér kem-
ur að sjálfsögðu margt til, en hinn
trausti grunnur var lagður við „önn
og strit á túni og mýri“. Þar hefur
Auðun í Ásgarði ekki látið sitt eftir
og hann hefur svo sannarlega skilað
„bættu landi i barns sins hendur“.
Svo hafa árin liðið, og nú getur Auð-
un litið yfir árangur iðju sinnar um
marga og langa áratugi, og óhætt er
að segja að hann er glæsilegur.
Nú heldur langafi sinni vinnu-
lúnu, reyndu og traustu hendi i lit-
inn lófa. Það verður litla manninum
áreiðanlega ógleymanlegur og dýr-
mætur sjóður minninga er árin liða.
Árin eru orðin mörg og starfsþrek
okkar dvínar. Timinn gefur engum
grið, en eitt er það þó, sem hann
vinnur ekki á, því „það er í hverju
lífi lifuð leynd, sem aldrei verður
skrifuð“. Það er það sem fagurt
mannlíf skilur eftir. Því fær ekkert
grandað. Aldni vinur, jafn snurðu-
lausan lifsferil og þú eiga fáir. Heill
sé þér á þessum merkisdegi og hafðu
þökk fyrir það sem þú ert og hefur
verið.
Jón frá Kársstöðum